به گزارش قدس خراسان، شگفتی‌های آفرینش را گاهی می‌شود در طبیعت دید و گاهی در آسمان؛ اما شگفت‌انگیزترین صحنه آن برای یک جنین‌شناس در زیر میکروسکوپ هنگام انجام لقاح مصنوعی رخ می‌دهد؛ شگفتی عمیقی که پر از شور زندگی و بقاست و همان‌طور که خداوند در ابتدای آیه ۱۴ سوره مؤمنون درباره مراحل آفرینش انسان می‌فرماید: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً» همه این مراحل را برای پزشک جنین‌شناس در آزمایشگاه به تصویر می‌کشد.
برای آشنایی بیشتر با این کار به سراغ دکتر فرید فرخی، جنین‌شناس بخش درمان ناباروری بیمارستان رضوی رفتیم تا درباره حس و حالش هنگام تلاش برای دادن حس مادری و پدری به مراجعان بخش درمان ناباروری این بیمارستان بگوید و مراحل انجام کار را شرح دهد.
وی که در کودکی رؤیا و آرزوی پزشک شدن را نداشت؛ اما به واسطه بزرگ شدن در یک خانواده پزشک با این رشته آشنا بود، می‌گوید: پس از اینکه دوره‌های تحصیلی را گذراندم، تصمیم گرفتم در رشته پاتولوژی تحصیل کنم. در شاخه‌های پزشکی تعداد کمی هستند که آنچه ما در این رشته تجربه می‌کنیم، دیده باشند. مسائلی مربوط به سلول و قسمت‌هایی از ارگان‌های بدن است که شاید توسط هیچ رشته دیگری دیده نشود؛ اما در رشته پاتولوژی همه این تغییرات را از نزدیک با میکروسکوپ می‌بینید. پس از انتخاب این رشته بیشتر مصمم شدم راجع به این حوزه مطالعه داشته باشم و ادامه تحصیل بدهم.
این پزشک جنین‌شناس بیان می‌کند: از سال ۱۳۸۳ در بیمارستان رضوی خدمت می‌کنم و از سال ۱۳۸۶ پس از گذراندن دوره‌ای در کشور آلمان در بخش درمان ناباروری در خدمت مراجعان هستم.
فرخی ادامه می‌دهد: عکس همه کودکانی را که در سال‌های نخست فعالیتم در این بخش به دنیا آمدند، داریم و با برخی از خانواده‌ها در ارتباط هستیم. بعضی از این کودکان اکنون ۱۶-۱۵ ساله هستند و با حس خوبی از آن‌ها یاد می‌کنیم.
وی خاطرنشان می‌کند: شادی و خوشحالی و گریه در کار ما زیاد است. رشته ما شاید از معدود رشته‌های پزشکی است که درصد ناموفق بودنش بیشتر از موفقیت آن است. بنابراین باید خودمان را در این زمینه آماده کنیم. در این سال‌ها یاد گرفتیم چگونه برخورد کنیم. هنگامی که تست بارداری مثبت می‌شود، مراجعه‌کنندگان با شیرینی و لبخند پیش ما می‌آیند و خوشحالی‌شان را به هر طریق ممکن منتقل می‌کنند. همین موضوع به ما در برابر ناراحتی و گریه‌های افرادی که ممکن است کاشت جنین برایشان ناموفق باشد، قدرت می‌دهد.
برتری مرکز درمان ناباروری بشری چیست؟
فرخی درباره راه‌اندازی مرکز درمان ناباروری بشری می‌گوید: با توجه به افزایش مراجعان و پزشکان متخصص و کسانی که همکاری خود را با ما آغاز کرده‌اند و همچنین تأکید تولیت آستان قدس رضوی بر موضوع طرح جوان‌سازی جمعیت، تصمیم گرفتیم مرکزی را در طرح توسعه برای این بیمارستان در نظر بگیریم. مطالعات و کارهای اجرایی در این زمینه انجام شد و با همتی که مدیریت بیمارستان داشت، با وجود همه سختی‌ها تمام کارها را برای راه‌اندازی این مرکز با استفاده از آخرین تجهیزات روز دنیا انجام دادیم.
وی ادامه می‌دهد: مجموعه درمان ناباروری بشری از نظر وسعت و ساختمان کم‌نظیر و منحصر به فرد است؛ از جمله ویژگی‌های این مرکز این است که تمامی خدمات در زمینه درمان ناباروری در آن انجام می‌شود و به جز تجهیزاتی که در مرکز فعلی وجود دارد، تجهیزات روز دنیا را نیز خریداری کرده‌ایم و از این نظر کامل است.
این پزشک جنین‌شناس تصریح می‌کند: تجهیزاتی که در درمان ناباروری استفاده می‌شود، از ۲۰ تا ۲۵ سال گذشته وجود داشته؛ اما به هر کدام از این موارد با به روز شدنشان ممکن است یک قطعه یا وسیله‌ای اضافه شده باشد. در مرکز بشری ما آخرین مدل عرضه شده را تهیه کرده‌ایم که توانایی بیشتری برای بیوپسی جنین و سایر کارهای انجام شده روی آن دارد. این تجهیزات خریداری شده سبب می‌شود تعداد عمل و موفقیت در آن‌ها افزایش یابد.
فرخی متذکر می‌شود: درصد موفقیتی که اکنون در این بیمارستان در بخش درمان ناباروری داریم، با استانداردهای جهانی مطابقت دارد. همه کشورها سعی می‌کنند این موفقیت را دهم‌درصدی افزایش دهند و این کاری است که ما می‌خواهیم با استفاده از تجهیزات به روز و افراد با مهارتی که اینجا مشغول به کار می‌شوند، انجام دهیم.
وی میزان موفقیت زوجی را که به یک مرکز درمان ناباروری استاندارد مراجعه می‌کنند ۳۰ تا ۳۸ درصد عنوان می‌کند و می‌گوید: ما در بیمارستان رضوی در بالاترین سطح این میزان قرار داریم و امکان موفقیت در اینجا در زمینه درمان ناباروری ۳۷ درصد است.
این پزشک بخش درمان ناباروری بیمارستان رضوی امکان موفقیت در این رشته پزشکی را وابسته به سه موضوع می‌داند و بیان می‌کند: یکی از این موارد تجهیزات مورد نیاز است که با تمام سختی‌ها توانستیم از بهترین تجهیزات استفاده کنیم، بخش دوم متخصصان و کادر فنی است که در اینجا همه همکاران ما در بخش درمان ناباروری باتجربه و متخصص هستند و بخش سوم استفاده از مواد مصرفی است؛ به ویژه موادی که در محیط‌های مختلف برای کشت جنین و کارهای دیگر تهیه و استفاده می‌کنیم. همچنین با همکاری بخش‌هایی مانند بخش ژنتیک که با ما در زمینه تعیین جنسیت جنین همکاری می‌کنند، در خدمت مراجعه‌کنندگان هستیم.
فرخی با بیان اینکه یکی از بستگانم مشکل باروری داشت و با مراجعه به بخش درمان ناباروری بیمارستان رضوی اکنون صاحب یک فرزند ۹ ساله است، تأکید می‌کند: نسبت به سال‌های گذشته که درصد ناامیدی برای درمان ناباروری بالا بود، اکنون با همه فعالیت‌های صورت گرفته و قوانینی که در کشور وضع شده است، تنها کسانی نمی‌توانند صاحب فرزند شوند که خانم ذخیره تخمدان ندارد و یا اینکه آقا اسپرم نداشته باشد که در میان این طیف موقعیت‌های متفاوتی برای بچه‌دار شدن وجود دارد و تمام کارها و روش‌هایی که می‌توانیم برای درمان انجام دهیم، در مرکز بشری قابل انجام است.
راه‌های مادر شدن
وی می‌افزاید: اکنون اگر یک زوج تخمک یا اسپرم نداشته باشند، با توجه به قوانین موجود می‌توانند از فرد دیگری به صورت اهدایی بگیرند و آن را برایشان تبدیل به جنین کنیم یا در مشکلات مربوط به رحم که خانم نمی‌تواند در رحم خودش جنین را پرورش دهد، می‌توانیم از رحم‌های جایگزین استفاده کنیم. در مرکز بشری مباحث حقوقی مربوط به جنین، تخمک اهدایی و رحم اجاره‌ای و کمک به پیدا کردن این موارد برای مراجعه‌کنندگان پیگیری می‌شود. با توجه به این روش‌ها در درمان ناباروری احتمال بچه‌دار شدن افراد بالاست و جایی برای ناامیدی وجود ندارد.
این پزشک جنین‌شناس با بیان اینکه موضوع اهدای تخمک یا جنین براساس بحث‌های کارشناسی و مسائل حقوقی در دایره حقوقی بیمارستان بررسی می‌شود، تشریح می‌کند: پس از طی شدن مراحل حقوقی و انتخاب فردی که قرار است تخمکش را اهدا کند، به بیمارستان مراجعه می‌کنند و به وسیله اسپرم همسر فرد نابارور که به تخمک تزریق می‌کنیم، پس از لقاح مصنوعی جنین از نظر ژنتیکی ۵۰ درصد از پدر خودش و ۵۰ درصد مربوط به خانمی است که تخمکش را اهدا کرده؛ اما در مورد اهدای جنین این گونه نیست و از نظر ژنتیکی هیچ‌گونه شباهتی به پدر و مادری که گیرنده هستند، ندارد و ژنتیک پدر و مادر خودش را دارد. این جنین می‌تواند یا در رحم خانم نابارور قرار گیرد یا به رحم جایگزین فرد دیگری منتقل شود. برخی از زوجین نیز از نظر اسپرم و تخمک هیچ مشکلی نداشته؛ اما رحم مادر قابلیت نگهداری جنین را ندارد که در این مواقع نیز از رحم جایگزین و فرد سومی استفاده می‌کنیم. بنابراین ژنتیک پدر و مادر هست و فقط جایگاهی که در این ۹ ماه جنین حمل می‌شود، متعلق به نفر سومی است که او را برای جایگزینی انتخاب کرده‌ایم.
چگونگی تشکیل جنین در آزمایشگاه
فرخی درباره کار اصلی خود در آزمایشگاه جنین‌شناسی بیمارستان رضوی تصریح می‌کند: پس از اینکه کارهای اولیه مراجعان انجام شد، روز عمل برایشان تعیین می‌شود. در روز عمل، پزشک متخصص تخمک و اسپرم را از داخل بدن افراد بیرون می‌کشد و به بخش جنین‌شناسی منتقل می‌کند. هر خانمی برای باردار شدن به صورت معمول یک تخمک آزاد می‌کند؛ اما به وسیله داروهایی که همکاران من به این افراد می‌دهند، تخمدان را تحریک کرده و به جای یک تخمک ممکن است تعداد خیلی بیشتری تخمک داشته باشیم که با توجه به شرایط بیمار تعداد متفاوت خواهد بود. در ادامه در بخش آندرولوژی یا بخش نازایی مردان، اسپرم را از مرد می‌گیریم. این می‌تواند به صورت طبیعی باشد یا همکاران اورولوژیست اسپرم را در اتاق عمل دیگری از داخل بیضه مرد خارج می‌کنند و به بخش جنین‌شناسی می‌رسانند. هنگامی که به دست ما رسید، یک سری کارهای تخصصی روی تخمک و اسپرم انجام می‌دهیم تا آن‌ها را برای لقاح آماده کنیم. بعد با میکروسکوپ‌های قوی که وسایلی دارند و می‌توانیم تخمک و اسپرم را بگیریم و داخل یکدیگر تزریق کنیم، لقاح را در آزمایشگاه انجام می‌دهیم. سپس جنین تشکیل شده را در دستگاه انکوباتور که از نظر گازهایی که باید در آن باشد و فشارهای مختلفی که مشخص و تعیین شده، به مدت سه تا پنج روز نگهداری و به آن رسیدگی می‌کنیم. محیط‌های کشت را برایش مهیا کرده و موادی را که یک جنین انسان برای رشد نیاز دارد، به ویژه در روزهای اول که مهم است و باید کیفیت و استاندارد بالایی داشته باشد، به آن می‌رسانیم. از جنین‌ها نگهداری می‌کنیم تا برای انتقال به رحم تصمیم‌گیری شود. در ادامه وارد فرایند فریز و یخ زدن می‌شویم و پس از انجام کارهای خیلی تخصصی، آن‌ها را داخل تانک‌های ازت مایع می‌گذاریم تا برای سالیان سال آنجا بمانند. ممکن است مادر همان زمان آمادگی داشته باشد یا چند سال بعد آماده بارداری شود.
وی متذکر می‌شود: تاکنون موردی نداشتیم که پس از فوت همسر بخواهند جنین فریز شده را به رحم مادر منتقل کنیم؛ اما خانمی بعد از فوت همسرش مراجعه و تأکید کرد جنینش را در حالت فریز نگه داریم.
این پزشک بخش درمان ناباروری بیمارستان رضوی یادآور می‌شود: خانم‌های مجردی نیز مراجعه می‌کنند تا ما تخمک‌هایشان را فریز کنیم. گاهی ممکن است دچار بیماری سرطان باشند و پیش از شیمی‌درمانی این کار را انجام دهند یا می‌خواهند دیرتر ازدواج کنند و شاید در آن زمان ذخیره تخمکشان تمام شده باشد. همچنین آقایانی هم که دچار بیماری سرطان می‌شوند، مراجعه می‌کنند تا اسپرم‌هایشان را فریز کنیم؛ چرا که ممکن است پس از شیمی‌درمانی و بعد از درمان سرطان، دیگر اسپرم نداشته باشند.
فرخی عنوان می‌کند: مسئله‌ای که در جامعه ما و دیگر جوامع مطرح شده، این است که ما در حال از دست دادن ذخیره تخمدان در خانم‌ها هستیم. اینکه این موضوع مربوط به زندگی صنعتی است یا مواد موجود در محیط و مسائل شغلی، دقیقاً مشخص نیست و بحث مفصلی در این زمینه در جوامع علمی مطرح است.
وی می‌افزاید: توصیه ما به خانم‌هایی که می‌خواهند تخمک خود را فریز کنند، این است که در سنین زیر ۳۰ تا ۳۵ سال این کار را انجام دهند و بازه ۳۵ سال به بالا را توصیه نمی‌کنیم؛ زیرا اکنون افرادی را می‌بینیم که در سنین زیر ۳۰ سال ذخیره تخمدانشان به شدت کاهش پیدا کرده؛ اما درباره آقایان این مورد بازه زمانی ندارد و می‌توانند در میانسالی نیز این کار را
انجام دهند.
حساسیت‌های کار یک جنین‌شناس
این پزشک بخش درمان ناباروری بیمارستان رضوی درباره حساسیت کار یک جنین‌شناس می‌گوید: در تمام موضوعات پزشکی حساسیت وجود دارد. کار آزمایشگاهی جنین‌شناسی نیز از این موضوعات جدا نیست، به ویژه هنگامی که کار را تازه آغاز کرده باشید، استرس خیلی بالایی دارید و من و همکارانم پس از سال‌ها کار کردن در این بخش، هنگامی که مشغول کار هستیم، هنوز این استرس را حس می‌کنیم، چون این کار فنی بوده و با وسایلی در ارتباط است که امکان به وجود آمدن مشکلات هنگام کار هست و به دلیل اینکه شرایط نمونه‌گیری دیگری وجود ندارد، استرس خاص خود را دارد.
فرخی ادامه می‌دهد: ما مشغول کار با جانداری هستیم که شما هیچ چیز آن را نمی‌توانید بفهمید حتی اگر خطایی در کار انجام شود، متوجه نمی‌شوید مگر اینکه بفهمید تبدیل به جنین نشده است و این برمی‌گردد به وجدان انسانی، حساسیت‌ها و تکنیکی که باید در این کار با یکدیگر همراه باشند.
وی درباره توصیه به همکارانی که تازه وارد این شاخه از پزشکی شده‌اند، می‌گوید: از مواردی که به افراد تازه‌کار در این زمینه تأکید می‌کنم، کار کردن روی شخصیت برای رسیدن به آرامش است. در این زمینه حتماً باید یک ورزش آرامش‌بخش انجام دهند. همچنین برای گذراندن دوره‌های مختلف و کسب تجربه عجله نکنند؛ چرا که ۸۰ درصد کار تجربه است، به ویژه برای کارهایی که زیر میکروسکوپ انجام می‌شود.
این پزشک بخش درمان ناباروری بیمارستان رضوی با بیان اینکه رمز موفقیت در این کار آرامش درونی هنگام کار با میکروسکوپ و فارغ بودن از استرس‌های اطراف است، ادامه می‌دهد: کسانی که تازه وارد این حوزه شده‌اند باید به خودشان زمان بدهند؛ زیرا یک سری مطالب را طی چند سال باید یاد بگیرند و سپس روی آن‌ها تجربه کسب کنند.
تعداد و جنسیت جنین چگونه مشخص می‌شود؟
فرخی درباره تعداد جنین‌هایی که در رحم مادر قرار می‌گیرد، توضیح می‌دهد: هنگامی که لقاح انجام می‌شود، با توجه به اسپرم و تخمکی که به ما رسیده، ممکن است بین یک یا دو تا ۱۵ جنین در آزمایشگاه داشته باشیم. با توجه به شرایط بیمار و نظر پزشک زنان و صحبت‌هایی که با یکدیگر می‌کنیم، تصمیم می‌گیریم چند جنین برایشان در رحم قرار دهیم. با توجه به رشد جنین ممکن است یک یا دو جنین بگذاریم. در مواقعی که وضعیت خاصی وجود دارد ممکن است بیش از دو جنین در رحم مادر قرار دهیم. اینکه چه تعداد در رحم مادر رشدشان را ادامه دهند، دیگر دست هیچ‌کس نیست؛ بلکه دست خداست که چند فرزند برای آن خانواده مقدر کرده است.
وی با بیان اینکه نخستین بار است در شرق کشور این عمل تعیین جنسیت برای جنین سه روزه انجام می‌شود، می‌گوید: مراجعه‌کنندگانی هستند که فرزند دارند؛ اما می‌خواهند با انجام آزمایش تعیین جنسیت، یک فرزند با جنسیت مشخص داشته باشند.
این پزشک جنین‌شناس ادامه می‌دهد: پس از آنکه لقاح انجام شد و جنین در سه روز اول بود، ما کاری نمی‌کنیم که جنسیت جنین را با دستکاری تغییر دهیم بلکه عمل لیزری ظریفی روی جنین‌ها در روز سوم انجام می‌دهیم و یک سلول را از آن‌ها خارج می‌کنیم و با ارسال این نمونه‌های سلولی به آزمایشگاه ژنتیک، همکاران ما در این بخش به ما جنسیت جنین‌ها را اعلام می‌کنند و براساس انتخاب زوجین، یک یا دو جنین را در داخل رحم مادر قرار می‌دهیم.
خبرنگار: فریده خسروی
نظر شما