خروج دود و بخار از دهانه آتشفشان کوه تفتان در استان سیستان و بلوچستان موجب نگرانی مردم شهرستان خاش شده است.
یک عضو هیئت علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان با تأیید این خبر گفت: «همان طور که می‌دانید آتشفشان تفتان فعال نیست و فعالیت آن گاهی اوقات صورت می‌گیرد که صبح روز سه‌شنبه (۸ خرداد) اهالی بار دیگر شاهد فعالیت این آتشفشان بودند».
حبیب بیابانگرد ادامه داد: «نزولات الهی تأثیر مستقیم روی فعالیت کوه آتشفشان دارد و امسال نیز بارندگی بسیاری در این منطقه اتفاق افتاد و افزایش بخارهایی که از دهانه آتشفشان خارج می‌شود، خودش گویای این مسئله است».
وجه تسمیه تفتان
کوه تفتان در منطقه جنوب شرقی ایران، در استان سیستان و بلوچستان میان منطقه سرحد و شهرستان تفتان قرار گرفته است. در واقع تفتان یا «چهل‌تن» نام یکی از قله‌های این کوه است که آتشفشان نیمه‌فعال ایران محسوب می‌شود.
این کوه افسانه‌ای سه‌دهانه آتشفشانی دارد که همیشه از آن‌ها بخار گوگرد و دود بلند می‌شود. تقریباً در ۷ هزار سال پیش یعنی زمانی که تازه تمدن‌های اولیه در این مناطق دور هم جمع شده بودند، آتشفشان تفتان فوران کرده و هر چه سر راهش بود را از بین برده است.
درباره نام کوه تفتان بعضی بر این باور هستند که تفتان از واژه «تفت» به معنی گرم و سوزان گرفته شده و این به خاطر بخارهای آتشفشانی است که از دهانه آن بیرون می‌آید و آن را مانند یک مشعل بزرگ و طبیعی در دل کوهستان، مقابل چشمان هر رهگذری مجسم می‌کند.
در تقسیم‌بندی‌های زمین‌شناسی، کوه‌هایی که کمتر از ۱۰ هزار سال از آخرین فعالیت آتشفشانی‌شان گذشته باشد، در دسته کوه‌های آتشفشانی فعال قرار می‌گیرند. از آخرین فوران آتشفشان تفتان نزدیک به ۷ هزار سال می‌گذرد و به دلیل همین جوان بودن در جدول سنی زمین‌شناسی جزو آتشفشان‌های نیمه‌فعال مانند دماوند شمرده می‌شود.
آثار به جا مانده در کوه از گدازه‌های آتشفشانی به هزار و ۳۰۰ کیلومتر مربع می‌رسد اما لایه‌های خاکستر در این کوه آنچنان زیاد نیستند. اگر در فاصله ۱۰۰ کیلومتری از کوه تفتان و قله چهل‌تن قرار بگیرید، می‌توانید با چشمان خودتان بخارهای گوگرد را بر فراز این کوه ببینید.
تفتان بی‌تفت
سال گذشته در پی انتشار فیلم‌هایی از فوران آتشفشان تفتان، دانشیار پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی با تأکید بر اینکه رفتار آتشفشان تفتان نسبت به ماه‌های گذشته تغییر محسوسی نداشته است، اعلام کرد: طرح پایش و مانیتورینگ رفتار آتشفشان‌های تفتان و بزمان در گذشته به طور مشترک تهیه و ارائه می‌شد، اما متأسفانه تاکنون تأمین اعتبار نشده است.
«قلمقاش» کوه تفتان را یکی از آتشفشان‌های نیمه‌فعال دانست که آخرین فوران این آتشفشان در سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰ بوده است.
دانشیار پژوهشکده علوم زمین یادآور شد: افزایش گازهای خروجی در فصل زمستان از این آتشفشان به دلیل افزایش بارش و نفوذ آب به داخل این سامانه آتشفشانی و افزایش بخار طبیعی است. به این صورت که شدت خروج این گازها که بخش بزرگی از آن‌ها بخار آب است، در فصل‌های پربارش به دلیل نفوذ بیشتر آب‌های جوی به داخل سامانه آتشفشان افزایش می‌یابد.
وی اضافه کرد: در این راستا به منظور بررسی و ارزیابی وضعیت این آتشفشان بر اساس آخرین مطالعات و همچنین بررسی داستان افزایش گازهای خروجی بر اساس داده‌های علمی مطالعات میدانی را اجرایی کردیم.
جای نگرانی نیست
علیرضا شهنوازان، فرماندار تفتان در خاش سیستان و بلوچستان در این خصوص اظهار کرد: آخرین بار پنجشنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳، خروج گاز و بخار از دهانه آتشفشان تفتان ثبت شد در حالی که آخرین فورانش در سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰ بوده است.
وی ادامه داد: این مطالب صحیح نیست و ما تقریباً همه ساله در این ایام در پی بارش برف و باران در حوزه تفتان، شاهد خروج بخار از قله آتشفشانی تفتان هستیم.
تاریخچه فوران
در تاریخچه تفتان فوران‌ها در سال‌های ۱۹۰۲، ۱۹۷۰ و ۱۹۹۳ ثبت شده‌اند. گزارشی از انتشار دود در سال ۱۸۷۷ ممکن است ابرها را نسبت به فعالیت‌های آتشفشانی اشتباه گرفته باشد. در سال ۱۹۱۴ آتشفشان به عنوان «برخاستن ابرهای دودزا» توصیف شد.
پیش از این پژوهش‌ها نشان داده این فوران‌ها با فعالیت زلزله همراه بود. در فوران سال ۱۹۰۲، دود شدید و درخشش شبانه روی آتشفشان مشاهده شد و فوران در سال ۱۹۹۳ شامل یک جریان گدازه‌ای به طول ۶۰ متر گزارش شده است.
البته ممکن است جریانی از گوگرد مذاب در سال ۱۳۷۲ موجب تصور سرازیر شدن گدازه شده باشد. آتشفشان تفتان فعالیت فومرولی شدیدی را در دریچه‌هایی با دمای بالا در اطراف دهانه نشان می‌دهد.
تحقیقات نشان داده حدود ۳۰ سال پیش در سال‌های ۱۹۹۴- ۱۹۹۰ اوج فعالیت لرزه‌ای در منطقه تفتان رخ داده است. تحلیل داده‌های لرزه‌ای منطقه آتشفشانی تفتان به دلیل نبود اطلاعات برخط مربوط به فعالیت‌های آتشفشانی، هنوز امکان‌پذیر نیست ولی بین فعالیت‌های آتشفشانی سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۹۳ با فعالیت لرزه‌ای، رابطه زمانی قابل مشاهده است؛ بنابراین با توجه به اهمیت منطقه تفتان از نظر مخاطرات طبیعی و نبود اطلاعات موجود برای مطالعات مورد نیاز، پایش لرزه زمین‌ساختی جامع منطقه تفتان و آتشفشان ضروری به نظر می‌رسد.
حبیب بیابانگرد ادامه داد: «نزولات الهی تأثیر مستقیم روی فعالیت کوه آتشفشان دارد و امسال نیز بارندگی بسیاری در این منطقه اتفاق افتاد و افزایش بخارهایی که از دهانه آتشفشان خارج می‌شود، خودش گویای این مسئله است».
وجه تسمیه تفتان
کوه تفتان در منطقه جنوب شرقی ایران، در استان سیستان و بلوچستان میان منطقه سرحد و شهرستان تفتان قرار گرفته است. در واقع تفتان یا «چهل‌تن» نام یکی از قله‌های این کوه است که آتشفشان نیمه‌فعال ایران محسوب می‌شود.
این کوه افسانه‌ای سه‌دهانه آتشفشانی دارد که همیشه از آن‌ها بخار گوگرد و دود بلند می‌شود. تقریباً در ۷ هزار سال پیش یعنی زمانی که تازه تمدن‌های اولیه در این مناطق دور هم جمع شده بودند، آتشفشان تفتان فوران کرده و هر چه سر راهش بود را از بین برده است.
درباره نام کوه تفتان بعضی بر این باور هستند که تفتان از واژه «تفت» به معنی گرم و سوزان گرفته شده و این به خاطر بخارهای آتشفشانی است که از دهانه آن بیرون می‌آید و آن را مانند یک مشعل بزرگ و طبیعی در دل کوهستان، مقابل چشمان هر رهگذری مجسم می‌کند.
در تقسیم‌بندی‌های زمین‌شناسی، کوه‌هایی که کمتر از ۱۰ هزار سال از آخرین فعالیت آتشفشانی‌شان گذشته باشد، در دسته کوه‌های آتشفشانی فعال قرار می‌گیرند. از آخرین فوران آتشفشان تفتان نزدیک به ۷ هزار سال می‌گذرد و به دلیل همین جوان بودن در جدول سنی زمین‌شناسی جزو آتشفشان‌های نیمه‌فعال مانند دماوند شمرده می‌شود.
آثار به جا مانده در کوه از گدازه‌های آتشفشانی به هزار و ۳۰۰ کیلومتر مربع می‌رسد اما لایه‌های خاکستر در این کوه آنچنان زیاد نیستند. اگر در فاصله ۱۰۰ کیلومتری از کوه تفتان و قله چهل‌تن قرار بگیرید، می‌توانید با چشمان خودتان بخارهای گوگرد را بر فراز این کوه ببینید.
تفتان بی‌تفت
سال گذشته در پی انتشار فیلم‌هایی از فوران آتشفشان تفتان، دانشیار پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی با تأکید بر اینکه رفتار آتشفشان تفتان نسبت به ماه‌های گذشته تغییر محسوسی نداشته است، اعلام کرد: طرح پایش و مانیتورینگ رفتار آتشفشان‌های تفتان و بزمان در گذشته به طور مشترک تهیه و ارائه می‌شد، اما متأسفانه تاکنون تأمین اعتبار نشده است.
«قلمقاش» کوه تفتان را یکی از آتشفشان‌های نیمه‌فعال دانست که آخرین فوران این آتشفشان در سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰ بوده است.
دانشیار پژوهشکده علوم زمین یادآور شد: افزایش گازهای خروجی در فصل زمستان از این آتشفشان به دلیل افزایش بارش و نفوذ آب به داخل این سامانه آتشفشانی و افزایش بخار طبیعی است. به این صورت که شدت خروج این گازها که بخش بزرگی از آن‌ها بخار آب است، در فصل‌های پربارش به دلیل نفوذ بیشتر آب‌های جوی به داخل سامانه آتشفشان افزایش می‌یابد.
وی اضافه کرد: در این راستا به منظور بررسی و ارزیابی وضعیت این آتشفشان بر اساس آخرین مطالعات و همچنین بررسی داستان افزایش گازهای خروجی بر اساس داده‌های علمی مطالعات میدانی را اجرایی کردیم.
جای نگرانی نیست
علیرضا شهنوازان، فرماندار تفتان در خاش سیستان و بلوچستان در این خصوص اظهار کرد: آخرین بار پنجشنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳، خروج گاز و بخار از دهانه آتشفشان تفتان ثبت شد در حالی که آخرین فورانش در سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰ بوده است.
وی ادامه داد: این مطالب صحیح نیست و ما تقریباً همه ساله در این ایام در پی بارش برف و باران در حوزه تفتان، شاهد خروج بخار از قله آتشفشانی تفتان هستیم.
تاریخچه فوران
در تاریخچه تفتان فوران‌ها در سال‌های ۱۹۰۲، ۱۹۷۰ و ۱۹۹۳ ثبت شده‌اند. گزارشی از انتشار دود در سال ۱۸۷۷ ممکن است ابرها را نسبت به فعالیت‌های آتشفشانی اشتباه گرفته باشد. در سال ۱۹۱۴ آتشفشان به عنوان «برخاستن ابرهای دودزا» توصیف شد.
پیش از این پژوهش‌ها نشان داده این فوران‌ها با فعالیت زلزله همراه بود. در فوران سال ۱۹۰۲، دود شدید و درخشش شبانه روی آتشفشان مشاهده شد و فوران در سال ۱۹۹۳ شامل یک جریان گدازه‌ای به طول ۶۰ متر گزارش شده است.
البته ممکن است جریانی از گوگرد مذاب در سال ۱۳۷۲ موجب تصور سرازیر شدن گدازه شده باشد. آتشفشان تفتان فعالیت فومرولی شدیدی را در دریچه‌هایی با دمای بالا در اطراف دهانه نشان می‌دهد.
تحقیقات نشان داده حدود ۳۰ سال پیش در سال‌های ۱۹۹۴- ۱۹۹۰ اوج فعالیت لرزه‌ای در منطقه تفتان رخ داده است. تحلیل داده‌های لرزه‌ای منطقه آتشفشانی تفتان به دلیل نبود اطلاعات برخط مربوط به فعالیت‌های آتشفشانی، هنوز امکان‌پذیر نیست ولی بین فعالیت‌های آتشفشانی سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۹۳ با فعالیت لرزه‌ای، رابطه زمانی قابل مشاهده است؛ بنابراین با توجه به اهمیت منطقه تفتان از نظر مخاطرات طبیعی و نبود اطلاعات موجود برای مطالعات مورد نیاز، پایش لرزه زمین‌ساختی جامع منطقه تفتان و آتشفشان ضروری به نظر می‌رسد.
نظر شما