محمد بیات با بیان اینکه مسئله مبارزه با موادمخدر پیش از آنکه به موضوع «مبارزه» و برخورد سخت «متمرکز» شود؛ باید در زمینه «پیشگیری»، «درمان» و «توانمندسازی» بیماران مخدری فعال باشد، گفت: براساس اطلاعات منتشر شده از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، نرخ شیوع اعتیاد در استان‌های مختلف کشور نسبت به میانگین جمعیت عمومی ایران روند نزولی دارد. تعداد معتادان کشور همچنان رقمی بالای ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر را نشان می‌دهد که از این تعداد بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در مراکز ترک اعتیاد نگهداری می‌شوند.

میل نسل جدید برای مصرف روانگردان‌ها 

وی ادامه داد: براساس آمارهای منتشر شده از سوی دفتر مبارزه با موادمخدر و جرم سازمان‌ملل نیز نرخ رشد اعتیاد در میان نسل نوجوان و جوان افزایشی بوده است. نکته قابل ذکر آن است که نسل جدید به جای مصرف موادی همچون تریاک، کراک یا حشیش، میل زیادی به مصرف مواد صنعتی یا روان گردان همچون ماری جوانا، شیشه یا ال. اس. دی دارند که این روند صعودی در میان بانوان نیز قابل مشاهده است.

پژوهشگر ارشد موسسه کادراس علت افزایش مصرف مواد در زنان را ناشی از تلاش آن‌ها برای قرار گرفتن در مسئولیت‌های سخت شغلی، تشدید مشکلات روانی، خانوادگی و جنسی و به دنبال آن روی آوردن زنان آسیب‌دیده به مصرف انواع مواد مخدر و محرک عنوان کرد و گفت: جهان مدرن سبب قرار دادن انسان در چرخه «خشونت» و «اضطراب» می‌شود. نتیجه طبیعی افزایش سطح اضطراب نسل جدید و بانوان در این چرخه ناسالم، میل شدید به انواع مصرف مواد تسکین‌دهنده یا تقویت‌کننده است.

بیات در این راستا به وضعیت کشفیات مواد مخدر در ایران گریزی زد و گفت: ایران در زمینه کشف مواد مخدر، به ویژه تریاک و مشتقات در رتبه نخست قرار دارد. براساس گزارش منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران در سال‌های ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ میزان کشفیات ایران معادل ۱۰۰ هزار تن بوده است که بیش از ۷۵ درصد این مواد تریاک و بین ۱۱ تا ۱۶ درصد ماری‌جوانا بوده است.

به گفته این پژوهشگر، استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان در رتبه‌های نخست تا چهارم کشفیات مواد قرار دارند.

وی تصریح کرد: نکته کلیدی آن است که به دلیل استقرار طالبان در افغانستان و صدور فتوای حرمت در خصوص کشت و تولید مواد در افغانستان، به ویژه در حوزه کشف تریاک روند کاهشی وجود دارد، البته گروهی از کارشناسان با رد موضوع اعلامی طالبان، معتقدند که ممکن است این گروه با هدف کسب مشروعیت بین‌المللی و در عین حال افزایش قیمت مواد در بازار این تصمیم را اتخاذ کرده باشد.

افغانستان، بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان

بیات با بیان اینکه افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان، ۸۰ درصد بازار جهانی مواد را به خود اختصاص داده است، گفت: این موضوع سبب شده تا افغانستان به یکی از نقاط کانونی قاچاق و تجارت مواد مخدر در سطح جهان بدل شود. این روند سبب شده اقتصاد همسایه شرقی ایران با تجارت غیرقانونی مواد مخدر گره بخورد و افغانستان بدل به «دولت مخدری» شود. به عبارت دیگر اگر به ناگهان کشت و تولید مواد در این کشور متوقف شود، آنگاه ضربه جدی به تولید ناخالص داخلی و معیشت مردمش وارد خواهد شد.

بنابر اظهارات این پژوهشگر، تنها در سال ۲۰۲۲ تولید تریاک بین ۹ تا ۱۴ درصد از GDP افغانستان را تشکیل داده است. در چنین شرایطی امارت اسلامی افغانستان پس از فتوای حکم حرمت تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر از سوی هبت الله آخوندزاده اعلام کرده که کشت خشخاش در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. هم زمان برخی گزارش‌های بین‌المللی از افزایش تعداد آشپزخانه‌های تولید مت‌آمفتامین و مقدار کشفیات شیشه در مسیرهای قاچاق مواد از مبداء افغانستان خبر می‌دهند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود ادامه داد: پس از قدرت‌گیری مجدد طالبان، بسیاری از نهادهای بین‌المللی کمک‌های مادی و غیرمادی خود به افغانستان را قطع کردند. هم‌اکنون بسیاری از مردم افغانستان با مشکلاتی همچون فقر، بی‌آبی و مشکلات شدید اقلیمی مانند خشکسالی دسته‌و پنجه نرم می‌کنند. در چنین شرایطی مقامات طالب مدعی‌اند که به دنبال ریشه‌کن کردن کشت خشخاش در افغانستان هستند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که قیمت ۷ کیلوگرم گوجه فرنگی ۳۰ سنت و قیمت هر یک کیلوگرم تریاک حدود ۳۶۰ دلار است. در چنین شرایطی بی‌شک کشاورزان افغانستانی ترجیح می‌دهند تا به کشت خشخاش ادامه دهند مگر آنکه جایگزینی با سود اقتصادی بسیار بالاتری پیدا کنند.

بیات خاطرنشان کرد: برهمین اساس برخی کارشناسان معتقدند که اساساً طالبان به دنبال ریشه‌کن کردن مواد سنتی در افغانستان نیست، بلکه قصد دارد تا با همکاری شبکه بین‌المللی قاچاق مواد به سمت تولید انواع موادمخدر صنعتی، به‌ویژه مت آمفتامین حرکت کند.