دو سال پس از پایان نوسازی هویزه کارمندان آستان قدس رضوی با امام خمینی (ره) دیدار کرده‌اند. امام خمینی (ره) در تاریخ سوم مرداد ۱۳۶۱ در جمه مسئولان و کارکنان آستان قدس فرمود: «امروز میهمان‌های ما بسیار عزیزند. این میهمان‌های عزیز از جایی می‌آیند که دل‌های ملائک به آنجا متوجه است. اصلاً مرکز مرکز ایران، آستان قدس است و ما امیدواریم که همه ما را از خداوند از خدمتگزاران آستان قدس رضوی- سلام الله علیه- قرار بدهد…» این سطوری از کتاب «آستان قدس و بازسازی جهادی هویزه» با پژوهش و تالیف غلامرضا خاکستری و علی‌جان سکندری، پژوهشگر انقلاب و تمدن نوین اسلامی در بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی که موضوع جالبی را دستمایه پژوهش قرار داده است. با سکندری درباره علت انجام پژوهش، حضور در شهر هویزه، چرایی بازسازی شهر در زمان جنگ و نیروهای دخیل در بازسازی شهر گفت‌وگو کردیم.
چرا تولیت آن موقع آستان قدس سراغ بازسازی هویزه رفت؟
در آستان پروژه‌ای با عنوان تاریخ شفاهی حرم مطهر مطرح که قرار شد سی عنوان کتاب کار شود. آنچه در نگاه نخست توجه ما را جلب کرد مصاحبه با افرادی بود که در نوسازی هویزه فعالیت داشتند و تاخیر در این کار باعث می‌شد که نتوانیم همه افراد حاضر در پروژه بازسازی را داشته باشیم یا حافظه آنها توان بازگویی همه جزئیات را نداشته باشد. بر این اساس تصمیم گرفتیم سراغ این پروژه برویم که سوژه خاصی است. نکته دیگر اینکه مردم در جریان قرار بگیرند که عواید آستان قدس در چنین پروژه‌هایی خرج شده است. برای نمونه در شهر هویزه دو هزار واحد مسکونی علاوه بر مسجد، مدرسه و حمام و بازار شهر به همراه مغازه های آن بازسازی شد.
چه شد که در شرایط جنگی تصمیم گرفته شد شهر هویزه بازسازی شود؟
بله، بازسازی هویزه زیر بمباران آتش دشمن انجام شد و همچنین تحریمهایی که آن موقع وجود داشت و سبب کمبودهایی در دسترسی به مصالح و تجهیزات بازسازی به وجود آمد که در چنین شرایطی آستان قدس تصمیم به بازسازی شهر هویزه گرفت که همراهی و همدلی با مردم این شهر باشد و هم مشخص شود که آستان قدس در چنین فعالیت‌هایی هم هزینه کرده است.
در زمان تحقیق و پژوهش درباره موضوع بازسازی هویزه به چه نکاتی برخوردید؟
وقتی سراغ این پژوهش رفتم خیلی‌ها خبر نداشتند که آستان قدس در این زمینه هم هزینه می‌کند و شهری نو با همه امکانات ساخته است. در این کار، نوع استحکام بنا به شکلی بود که عده‌ای تعبیر به لوکس‌سازی می‌کردند که البته نظر آنها بود، اما آستان قدس رضوی بنا دارد کاری را خوب انجام دهد و ماندگار شود. بنابراین در آن شرایط دشوار با کمبود مصالح کوره آجرپزی درست کردند تا مصالح را تامین کنند. همچین کارخانه یخ‌سازی به راه انداختند، سردخانه درست کردند که بخشی از این تاسیسات در اختیار رزمندگان قرار گرفت.
چه زمانی برای این پژوهش به هویزه رفتید؟
سال ۹۸ که برای پیمایش میدانی به این شهر رفتم خیلی از بناها و ساختمان‌ها به همان شکل مانده بود، چون از استحکام خوبی برخوردار بود. هر چند انتقاداتی هم مطرح بود اما در آن شرایط آستان قدس توانسته بود در بازسازی شهر موفق عمل کند. برخی انتقادات چندان وارد نبود چون شهر در زمان خاصی بازسازی شد و کمبود مصالح وجود داشت
چرا تصمیم به بازسازی هویزه در شرایط خاص گرفته شد؟
هویزه طی جنگ اشغال شد و در این شرایط ۱۵۰ دانشجو پیرو خط امام اسیر، مجروح و شهید شدند. اکنون در شهر هویزه مزار شهدا هم قرار دارد. وقتی هویزه تخریب شد، ستاد نوسازی در ایران شکل گرفت و طبق فراخوانی که انجام شد از هر استان و شهری تعدادی داوطلب شدند که در بازسازی بخشی از هویزه شرکت کنند. در آن موقع تولیت آستان قدس رضوی با ایت‌الله واعظ‌طبسی پیشنهاد بازسازی و ساخت هویزه را سال ۶۱ به امام خمینی (ره) داد که امام ضمن پذیرش این پیشنهاد، گفتند چه نهادی بهتر از سازمان قدس که در بازسازی هویزه عزیز دست به کار شود. لذا در سازمان مرکزی آستان قدس، ستاد نوسازی هویزه شکل گرفت و مهندسان و کارشناسان تحقیقات میدانی را انجام دادند. پس از طی مقدماتی نوسازی آغاز شد که در کمتر از چهار سال خانه‌های تحویل مردم هویزه شد که مردم اسکان پیدا کنند.
نیروهای بازسای هویزه از چه طریق تأمین شدند؟
نیروها از دو بخش تشکیل شدند؛ یکی نیروهای حقوق‌بگیر و دیگری نیروهای جهادی که دنبال پول نبودند. این نیروها از داخل آستان قدس بودند و شهرهای دیگر کشور. نکته جالب حضور بخشی از زندانیان در بازسازی شهر هویزه بود که اسناد بر جای مانده از آنها نامه‌نگاری‌هایی است که آنها با خانواده‌های خود داشتند و در کتاب هم به آن اشاره شده است: «به هر حال دیدیم نیروهای ثابتی لازم داریم. به فکرمان رسید که از زندانیها استفاده کنیم. نیروی زندانیمان آن سیستمی که رویش کار کردیم، طرح خوبی بود. با آقای طبسی، تولیت آستات قدس مطرح کردیم. نامه نوشتند به دادستانی مشهد، بحث زندانیها را مطرح کردند… ما در آنجا به اینها حقوق می‌دادیم. حقوق هم تمام و کمال مثل کراگرهایی که آنجا کار می‌کردند. ما حدود سیصد تا چهارصد تن زندانی از مشهد و صد تن زندانی از خرمآباد به کار گرفتیم… آن شبی که صدام موشک زد به هویزه، ما حدود ۴۷۰، ۴۸۰ زندانی داشتیم که یک نفر هم فرار نکرد. در صورتی که خیلی راحت می‌توانستند فرار کنند… ما که بگیر و ببند و اینها نداشتیم. حصار و نگهبان نداشتیم و فقط اینجا آمده بودند از هرکسی تضمین گرفته بودند.»
بازسازی هویزه در طی جنگ عراق و ایران چه عواقب و تأثیراتی داشت؟
بازسازی در طی جنگ باعث شد ۱۵۰ خانه که در زمان جنگ ساخته شد، تخریب شود. با این مشکلات حضور نیروهایی که مشغول بازسازی هویزه در زمان جنگ بودند، برای رزمنده‌ها دلگرمی ایجاد می‌کرد. ضمن اینکه حضور آستان قدس به عنوان پشتوانه بازسازی شهر برای رزمندگان تاثیر معنوی داشت که در جبهه‌ها دلگرم‌تر به نبرد با دشمن بپردازند.
چه‌قدر مهم است که قبل پرداختن به تاریخ شفاهی بازسازی شهر هویزه در آنجا حضور پیدا و همه چیز را رصد کنید؟
من چهل سال است که در زمینه تاریخ و سیاست انقلاب اسلامی پژوهش کردم و با موضوع جنگ نآشنا نیستم و پس از شروع به کار در این موضوع بیش از ۲۰۰ هزار برگ سند را مشاهده و بررسی کردم که این اسناد در مرکز اسناد سازمان کتابخانه آستان قدس بایگانی شده بود. با بیش از ۶۰ نفر اعم از مدیران کارگاه‌ها، مهندسان مشغول در طرح بازسازی، امام جمعه و بومیان شهر مصاحبه صورت گرفت. لذا با این تلاش‌ها خروجی به دست آمد که در کتاب «آستان قدس و بازسازی جهادی هویزه» ثبت شد. خوشبختانه استقبال خوبی از سوی سازمانها و نهادها از این کتاب صورت گرفت.
پژوهش و تألیف کتاب چه تجربه‌ای برای شما در برداشت؟
این کار دومین تجربه من در تاریخ شفاهی به شمار می‌آید. طبعاً بازدید از شهر هویزه برای اطلاع دقیق از جزئیات موضوع مهم بود و پس از آن مشاهده و بررسی اسناد و گفت‌وگو با عواملی که در بازسازی حضور داشتند.
نظر شما