آب و خاک جزو مهم‌ترین مولفه‌های زیستی هستند که آلودگی یکی بر روی دیگری اثر می‌گذارد، در این میان خشکسالی و تغییرات اقلیمی هم مزید بر علت شده و اگر برنامه ریزی درستی در راستای مقابله با این پدیده صورت نگیرد، سرعت تخریب بیشتر می شود و محیط زیست مورد تهدید قرار خواهد گرفت، بنابراین حفظ کردن منابع آبی برابر با حفظ منابع خاک و کاهش فرسایش است، دنیا به این مهم پی برده و بر این اساس یک روز را به عنوان روز جهانی محیط زیست نامگذاری کرده است تا توجه جهانیان به این مهم جلب شود.

سازمان ملل در سال ۱۹۷۴ برای اولین بار کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد و بعد از آن ۵ ژوئن که امسال با ۱۶ خرداد ماه مصادف شده روز جهانی محیط زیست نامگذاری شد و هر سال نیز به فراخور شرایط مولفه های زیستی دنیا یک شعار برای این روز تعیین می‌شود که سرزمین ما آینده ما با موضوع احیای زمین، بیابان‌زایی و مقاوم سازی در برابر خشکسالی به عنوان شعار امسال در نظر گرفته شده است، البته به علت اهمیت موضوع سازمان حفاظت محیط زیست یک هفته ( ۱۶ تا ۲۲ خرداد) را به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری کرده و شعار ملی  «سهم من در تداوم حیات »را تعیین کرده و برنامه های ملی و استانی متنوعی را برای این مدت تدارک دیده است.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره گفت: یکی از مهم‌ترین رویکردهای دولت سیزدهم دید همه جانبه نگر در تعیین استراتژی های مدیریت و حفاظت منابع آب، خاک و هوا است، یعنی با نگاه اکوسیستمی به موضوع، خط مشی ها تعیین و این باعث می شود که امکان حل بحران ها در زمان کوتاه تر و به صورت کامل تر به وجود آید، در سطح جهانی هم دیدگاه اکوسیستمی بسیار مطرح است که منابع آب، خاک و هوا باید در کنار هم دیده شوند چون آلودگی آب روی خاک و آلودگی خاک روی محصولات کشاورزی و در نهایت سلامت انسان ها اثر می گذارد.

ایرج حشمتی افزود: ضمن اینکه اگر آلودگی خاک نفوذ عمقی و یا گسترش سطحی داشته باشد، ممکن است باعث آلوده شدن منابع آبی شود که خوشبختانه با رویکرد دولت سیزدهم اعلام شد که باید نگاه همه جانبه نسبت به موضوعات داشته باشیم از این رو مولفه های آب، خاک و هوا در مصوبات به صورت اکوسیستمی و مدیریت یکپارچه دیده شد.

وی با اشاره به بحران آب در دنیا اظهار داشت: برای گذر از این بحران ابتدا باید راه حل ها را بررسی کنیم، با یک نگاه اجمالی می توان فهمید که جایگزین کردن آبهای نامتعارف با رعایت حدود مجاز و استانداردهای سلامت و محیط زیست به جای آب شرب، یکی از راهکارهای اصلی برای عبور از این بحران است، یعنی برنامه ریزی ها به گونه ای باشد که بخش کشاورزی و صنعتی به جای استفاده از آب شرب برای مثال از پساب و فاضلاب تصفیه شده استفاده کند،  اکنون تعداد زیادی از شهرها و روستاها هستند که سیستم تصفیه فاضلاب ندارند، صنایع بیایند به جای اینکه از آب شرب استفاده کنند از فاضلاب تصفیه شده، بهره ببرند.

وی ادامه داد: رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم بر این مساله تاکید دارد و چندی پیش گفته بود که اکنون فولاد مبارکه اصفهان به چندین شهر متصل شده و از پساب آنها استفاده می کند با این کار از حقابه صنعتی زاینده رود کم کرده است، گام‌های بسیار بزرگی در زمینه پساب و بازچرخانی آب برداشته شد، فقط در مجموعه فولاد اصفهان سالانه حدود ۱۵ میلیون مترمکعب از زاینده رود و چاه‌ها استفاده می‌شد. در یک اقدام عملی پساب ۹ شهرستان استان اصفهان برای استفاده در صنعت در چرخه قرار گرفت، به این ترتیب حدود ۹ میلیون متر مکعب از آب زاینده‌رود در چرخه آبی کشور قرار گرفت، در واقع کارهای عالمانه در زمینه مدیریت آب هم در زمینه منابع و هم مصارف در کشور انجام شد.

حشمتی گفت: دومین موضوعی که روی آن تاکید داریم بازچرخانی آب‌وفاضلاب است که در این صورت دیگر خروجی فاضلاب به محیط زیست را نخواهیم داشت، اگر فاضلاب در سیستم بازچرخانی شود دیگر اینقدر اتلاف منابع صورت نخواهد گرفت، این موضوع هم در دولت سیاستگذاری شد، براین‌اساس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد هر صنعتی که به صورت کامل و ۱۰۰ درصدی بازچرخانی آب‌وفاضلاب داشته باشد دیگر نیاز نیست خوداظهاری انجام دهد، یعنی معافیتی گذاشته شده برای اینکه صنایع از بازچرخانی استقبال کنند.

وی افزود: البته ملاحظات این روند در بخش کشاورزی بیشتر است چون قرار است در جایی که از فاضلاب تصفیه شده استفاده می شود محصولات کشاورزی تولید شود بنابراین باید حدود مجاز و استانداردهای محیط زیست و سلامت افراد رعایت شود، بر این اساس دولت سیزدهم آنرا جزو خط مشی های خود قرار داد و بهینه سازی مصرف آبهای نامتعارف در تطابق کامل با شاخص ها و استانداردهای مصوب را ابلاغ کرد، این را ما هم در برنامه هفتم و هم در خط مشی های دولت داشتیم که ابلاغ شد.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: در واقع وقتی از فاضلاب استفاده می‌شود باید هم حدود مجازهای زیست محیطی، هم سلامت انسان و هم محصولات کشاورزی رعایت شود که بعد از آن از سهم منابع آب شرب کم می‌شود.

وی گفت: بعد از آن یک سری قوانین مشخص کردیم مثلا برای آبیاری فضای سبز و تامین آب صنایع آب بر، اگر این امکان را داشته باشند که فاضلاب ها را تصفیه و در آبیاری فضای سبز و تامین آب استفاده کنند، باید در اولویت اقدام برای تامین منابع آبی قرار گیرد اما در این فرایند اگر قیمت گذاری درست نباشد کار درست پیش نخواهد رفت، یعنی وقتی قیمت آب شیرین از فاضلاب کمتر و یا حتی برابر باشد، واحدها ترجیح می دهند که از همان آب شرب که راحت تر به دست می آید استفاده کنند، بنابراین در لایحه برنامه هفتم تاکید کردیم که استفاده از آب شرب در آبیاری فضای سبز در صورت وجود آب جایگزین ممنوع است و آب مورد نیاز صنایع آب‌بر به جز صنایع غذایی، بهداشتی و آشامیدنی از آب نامتعارف (از جمله پساب و آب دریا) تأمین می شود. وزارت نیرو مکلف است در مواردی که امکان تامین آب نامتعارف وجود ندارد، مشروط به وجود آب متناسب با ارزش اقتصادی آب و محصولات، مجوز آب متعارف را به صورت موقت صادر کند، بنابراین قیمت‌گذاری بر اساس ارزش اقتصادی آب موجب می‌شود تا برای شهرداری‌ها و صنایع آب بر تهیه آب شیرین برای آبیاری فضای سبز و فرایند کاری مقرون به صرفه تر از فاضلاب نباشد.

وی اظهار داشت: مقوله بعدی پیش فروش فاضلاب است که بر این اساس مقرر شد قرارداد پیش فروش داشته باشیم، مثلا استان هایی که شهرک های صنعتی بزرگی دارند برای استفاده از فاضلاب پیش خرید می کنند یعنی وزارت نیرو فاضلاب ها را پیش فروش می کند و در این فرایند، فاضلاب جایگزین منابع آب شیرین می شود.

حشمتی تصریح کرد: البته در این روند باید در بازار مبادله ای بحث رقابت هم مطرح شود تا قیمت گذاری اثر خودش را بر جای گذارد، تمام اینها را در لایحه برنامه هفتم لحاظ کردیم، مطابق آن بازار مبادله آب‌های غیرمتعارف با حفظ کاربری آب و پیشگیری از آلودگی و تخریب خاک ایجاد و برای تشویق سرمایه گذاران، حمایت های لازم از طریق اعطای مجوزها با رعایت قانون تسهیل انجام خواهد شد.

وی ادامه داد: بعد از آن اعلام کردیم مسوولیت های اجتماعی نیز دیده شود، به این معنا که مثلا صنعتی تمام منابع آبی مورد نیازش را از فاضلاب تامین می کند اما این امکان را هم دارد که برای ۲ روستای دیگر سیستم فاضلاب راه اندازی کند و بعد فاضلاب آنرا به ۲ واحد صنعتی کوچک تر ارائه دهد تا آن‌ها هم از آب شیرین استفاده نکنند این در واقع جزو مسئولیت‌های اجتماعی آن‌ها شود.

وی با اشاره به اینکه اکنون این اتفاق افتاده است گفت: به عنوان مثال برخی از صنایع خارج از فرایند کاریشان یعنی به جز بحث استفاده از فاضلاب تصفیه شده در فرایند کاری خود، چند روستا و یا شهر را تحت پوشش گرفتند و اعلام کردند که فاضلاب آن قسمت را تصفیه و به طور کامل در اختیار کشاورزان یا واحدهای کوچک تر صنعتی قرار می دهند تا دیگر از آب شیرین استفاده نکنند، این روند در دولت سیزدهم علاوه بر اینکه سیاست گذاری شده بخشی از آن هم اجرایی شده است.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه در لایحه برنامه هفتم هزینه های نقدی و غیرنقدی انجام شده توسط خیرین حقیقی و حقوقی در احداث، توسعه و تکمیل طرح های آبرسانی و اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری و احیا و توسعه منابع طبیعی به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی محسوب می شود،  ارزش‌گذاری و مسئولیت اجتماعی در برنامه هفتم دیده شده که به صورت جامع در کشور لحاظ شود در واقع برای اولین بار است که قرار شده در کشور در این زمینه به صورت جامع سیاست گذاری شود.

وی اظهار داشت: در عین حال سازمان حفاظت محیط زیست نیز اعلام کرد برای اینکه صنایع بتوانند این فرایند را انجام دهند خوداظهاری داشته باشند یعنی خودشان اظهار کنند که روند بازچرخانی را کامل انجام داده اند و دیگر آلودگی آب و خاک ندارند، این فرایند در سامانه ای ثبت می شود و بعد از آن نمایندگان ادارات کل محیط زیست استانی با حضور در محل این خوداظهاری را تایید و یا رد می کنند که در صورت تایید آن واحد شامل معافیت های خوداظهاری می شود و دیگر عوارض سبز در خصوص آلایندگی فاضلاب به آنها تعلق نخواهد گرفت.

حشمتی تاکید کرد: در این فرایند قطعا منابع آب و خاک حفظ می شود چون وقتی منابع آبی حفظ شود به دنبال آن منابع خاکی هم حفظ می شود؛ با توجه به شعار جهانی هفته محیط زیست اگر بخواهیم با مباحث خشکسالی و بیابانزایی مقابله کنیم، چاره ای نداریم جز اینکه آبهای نامتعارف را در جاهایی که امکان پذیر است استفاده کنیم، در واقع آبهای نامتعارف را که نمی توانیم جایگزین آب شرب کنیم، اما می توان با رعایت حدود مجاز و استاندارد در جاهایی مانند صنعت و کشاورزی از آنها استفاده کنیم و به راحتی می توانند جایگزین منابع آبی شیرین شوند با این روند هم مصرف در کشاورزی و صنعت کاهش می یابد و هم منابع خاک و آب حفظ می شود، به همان نسبت هم جلوی فرسایش گرفته می شود.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: وقتی خشکسالی داریم خاک خشک و در این شرایط با یک باد به هوا بلند می شود و فرسایش رخ می دهد و خاک با میلیون های دلار ارزش اقتصادی خصوصا در تامین محصولات کشاورزی، جنگلی و مرتعی را از دست می دهیم اما اگر بتوانیم منابع آبی را حفظ کنیم و رطوبت خاک را نگه داریم دیگر باد نمی تواند موجب فرسایش و بروز گرد و خاک شود.