ردیف کلمات
می‌گویند نخستین بار «آرتور وین» انگلیسی‌تبار در سال ۱۹۱۳ از سرگرمی جالب «جدول کلمات متقاطع»‌اش در نشریه «نیویورک ورلد» رونمایی کرد. برای همین جدولی‌ها و جدول‌بازهای حرفه‌ای در همه دنیا روز ۲۱دسامبر به خاطر بزرگداشت آقای «وین» و سرگرمی‌اش، مثلاً مراسم برگزار می‌کنند. ماجرای اولین جدول این‌طور شروع شد که سردبیر مجله از «آرتور» خواست طرح و ایده‌ای نو برای بخش سرگرمی مجله بدهد. آرتور وسط طرح و نقشه‌هایی که به ذهنش می‌آمد و فوری هم از ذهنش می‌رفت، یاد یکی از بازی‌های دوران کودکی‌اش افتاد. بازی «مربع‌های جادویی» که در آن بایستی گروهی از کلمات را به صورت افقی و گروهی دیگر از کلمات را به صورت قائم در یک جدول کوچک قرار می‌داد، جوری که خانه‌ای خالی نماند. همین ایده را گسترده‌تر کرد و جدول کلمات متقاطع را از آن بیرون آورد. اسمش البته «جدول ردیف کلمات» بود و با جدول‌های امروزی خیلی تفاوت داشت. خلاصه یک اشتباه چاپی یا کم‌دقتی موقع چاپ سبب شد نام سرگرمی به جدول کلمات متقاطع تغییر کند و این نام اشتباهی، تا امروز روی آن باقی بماند.
البته واقعیت این است ابداع «آرتور وین» اولین جدول کلمات متقاطع بود نه اولین جدول سرگرمی. برخی منابع می‌گویند اولین «جدول» که به‌شکل «الماس دوقلو» طراحی شده بود در سال ۱۸۷۳ میلادی و در نشریه‌ «سنت نیکلاس» و همچنین «تایمز لندن» چاپ شد. این جدول‌ها خیلی ابتدایی، با خانه‌های کم و ساده بود و بیشتر هم به عنوان سرگرمی برای کودکان کاربرد داشت. مدتی پس از این، چیزی شبیه‌تر به جدول متقاطع در نشریات ایتالیایی و با عنوان «وقت گذرانی» چاپ شد. طراح دومین جدول دنیا «جوزپه آئیرولدی» بود. جدول آئیرولدی یک مربع چهار در چهار بود و هیچ خانه‌سیاهی نداشت و بیشتر به اسم پازل شناخته می‌شد. به هر حال چه جدول انگلیسی آمریکایی و چه نوع ایتالیایی آن به‌سرعت محبوبیت پیدا کردند و در اغلب نشریات جهان چاپ شدند. 

انواع و اقسام
 بی انصافی است اگر نامی از «مارگارت فارر» نبریم. مارگارت دستیار «آرتور وین» بود و در گسترش و همه‌گیر شدن سرگرمی جدولی نقش زیادی داشت. چون در سال ۱۹۲۴ از سوی انتشارات «سایمون و شوستر» که با فروش مجموعه کتاب‌های مارک تواین به موفقیت بسیاری دست پیدا کرده بود، استخدام شد تا به جای طرح هفتگی با روزانه جدول، کتاب جدول کلمات متقاطع را تدوین کند. ۲۰ سال بعد هم نیویورک تایمز او را به عنوان نخستین سردبیر مجله جدول کلمات متقاطع معرفی کرد. مارگارت در سن ۷۰ سالگی به‌طور رسمی بازنشسته شد اما به لس‌آنجلس تایمز پیوست و دوباره کار خود را با طراحی انواع و اقسام جدول آغاز کرد. سرگرمی به ظاهر ساده‌ای که با چاپ چند خانه مختصر در یک نشریه شروع شده بود در کمتر از ۳۰سال به سرگرمی متنوع، پرطرفدار و جذابی تبدیل شد که مردم کوچه و بازار، هنرمندان، سیاستمداران، ورزشکاران و حتی کسانی که سواد مختصری داشتند می‌توانستند حداقل یک نوع آن را برای سرگرم شدن انتخاب کنند. جدول‌ها علاوه بر چاپ شدن در روزنامه‌ها، به صورت مجله اختصاصی جدول و حتی در کتابچه‌های مختلف ماهانه به دست علاقه‌مندان پروپاقرصشان می‌رسیدند. در ایران خودمان «کتیبه» از جمله همین مجلات یا کتابچه‌های اختصاصی جدول بود. 
پا به پای انواع جدول، جدولی‌ها هم از حیث حل کردن آن به انواع و اقسامی تقسیم می‌شدند. مثلاً آن‌هایی که در دورهمی‌های خانوادگی، مشترکاً یک جدول را حل می‌کردند و بسته به مهارت و سطح اطلاعاتشان چند ساعتی سرگرم می‌شدند یا کارمندانی که حتی در ساعت کاری و به صورت یواشکی مشغول کامل کردن خانه‌های جدولشان بودند. خوانندگان و مشترکان مجلات و روزنامه‌ها که به ذوق و هوای جایزه اعلام شده برای برنده، تا جدول را حل و برای نشریه مخصوص نمی‌فرستادند، آرام نمی‌گرفتند. روزنامه‌ها حتی امروز، مثل همین روزنامه خودمان، حاضرند برای طراحی جدول به طراحان آن هزینه بپردازند و حتی به جای آگهی درآمددار، جدول چاپ کنند. با این تفاوت که امروزه هیچ نشریه‌ای مثل سابق جدول جایزه‌دار چاپ نمی‌کند. 

آقای جدول
 حدود ۱۲ یا ۱۳ سال پس از جدول «آرتور وین» اولین جدول در ایران خودمان  ۲۲خرداد ۱۳۰۴ در روزنامه «ایران» چاپ شد که البته پنج ردیف افقی و عمودی بیشتر نداشت. پا به پای توسعه و پیشرفت جدول و جدولی‌ها اعم از طراحان و حل‌کنندگان جدول در جهان، در ایران خودمان هم جدول خیلی زود گسترش پیدا کرد و به سرگرمی باسوادها تبدیل شد. سرگرمی‌ای که انصافاً اگر کسی در آن زیاده‌روی نمی‌کرد و معتادش نمی‌شد، کم‌هزینه و پرفایده بود و حداقل اطلاعات عمومی شما را افزایش می‌داد.
براساس رکوردهای جهانی گینس، بزرگ‌ترین طراح جدول، یک انگلیسی به نام «راجر اسکوایرز» است که تا سال ۲۰۰۷، بیش از ۶۶هزار جدول شامل ۲میلیون ستون منتشر کرده است! او یکی از چهار طراح جدول‌های رمزی است که برای روزنامه‌های تایمز، دیلی‌تلگراف، گاردین، فایننشال تایمز و ایندیپندنت جدول طراحی کرده و در ضمن رکورددار طراحی طولانی‌ترین کلمه در جدول است که یک کلمه‌ ترکیبی ۵۸ حرفی است! سال ۱۳۸۵ «ایرنا» در یک خبر به نقل از منابع خارجی نوشت: «یک شهروند سوری بزرگ‌ترین جدول کلمات متقاطع را تنظیم کرده است... این جدول در هر ستون از ۲۰۰خانه عمودی و ۱۵۰ خانه افقی و در مجموع از ۳۰هزار خانه تشکیل شده است...». این شهروند سوری امیدوار بود جدولش در گینس ثبت شود. در ایران خودمان هم رکورددار و رکوردشکن داریم. مثلاً سال ۱۳۹۰ «واحد مرکزی خبر» خبری را با این تیتر منتشر کرد: «رونمایی از بزرگ‌ترین جدول کلمات متقاطع»! این جدول در ابعاد ۳.۵در ۳.۵ متر طراحی و شامل ۱۲۲هزار و ۵۰۰ خانه و ۵۴هزار سؤال بود. محمد علی مهاجری پاریزی که این جدول را در چهار سال طراحی و تدوین کرده بود، ادعا می‌کرد این جدول درواقع یک دایره‌المعارف بزرگ محسوب می‌شود و تعداد سؤالات و خانه‌های آن از بزرگ‌ترین جدولی که در کتاب گینس ثبت شده، بیشتر است!
جذاب‌تر از اخبار آرشیوی اما این مطلب است که آقای جدول ایران «جهانگیر پارساخو» (درگذشته سال ۱۳۷۸) را بشناسید. او طراح بیش از ۴۰هزار جدول و ۱۰۰هزار سرگرمی در مطبوعات ایران بود که تقریباً چیزی از رکورددار جهان در این زمینه کم ندارد. جدول‌ها و سرگرمی‌های او در مجله‌هایی مانند تهران مصور، سپید و سیاه، روشنفکر، فردوسی، جیبی، دانستنی‌ها، گل آقا و بسیاری از نشریات دیگر به چاپ رسیده‌است. البته خودش، لقب آقای جدول ایران را برنمی‌تافت، چون در خاطراتش در پژوهش‌نامه تاریخ مطبوعات ایران نوشته: «نمی‌گویم من جهانگیر پارساخو، پایه‌گذار جدول و سرگرمی در ایران بودم. اما من بهایی به جدول و سرگرمی در مطبوعات ایران دادم که برای نخستین بار در تاریخ مطبوعات ایران، روز سیزدهم اردیبهشت ۱۳۵۷ روز پایان جشنواره مطبوعات، جدول و سرگرمی در جایگاهی ایستاد که نویسندگان سیاسی، طنز، ورزشی، سینمایی و… از سال‌ها پیش می‌ایستادند». 

خبرنگار: مجید تربت زاده