۱۳ ذیحجه آخرین روزی است که حاجی ها در سرزمین منا وقوف دارند و با سنگ زدن به شیطان برای انجام دادن بقیه اعمال خود راهی مکه می شوند. زائران بیت الله الحرام که سال های قبل توفیق تشرف به این سرزمین را داشته اند، با دیدن صحنه هایی از چادرهای منا و وقوف حاجی ها، خاطراتشان زنده می شوند و آرزو می کنند که دوباره این سفر روحانی نصیبشان شود.

یکی از معانی منا آرزو است. امام صادق (ع) در مورد علت نام گذاری سرزمین منا فرمود «جبرئیل بر حضرت ابراهیم وارد شد و از او خواست، آرزو و خواسته خود را مطرح کند. از این جهت این مکان را منا خوانده اند» مرحوم مجلسی از امام رضا علیه السلام آورده است که آرزوی حضرت ابراهیم که خداوند به ایشان عنایت کرد، این بود که خداوند به جای اسماعیل امر به ذبح گوسفندی نماید.

مِنا نام محلی است در قسمت شرقی مکه، میان مشعرالحرام و مکّه و فاصله آن تا هر کدام شش کیلومتر است، محدوده منا از حدود جمره عقبه است تا وادی مُحَسّر که جزء حرم قرار دارد. زائران صبح عید قربان که از مشعر راهی منا می شوند از کنار این سرزمین عبور می کنند. امام صادق (ع) سفارش کردند «هرگاه به وادی محسّر رسیدی، به سرعت از آن بگذر»
در علت نام گذاری این سرزمین گفته شده است که اصحاب فیل و سپاهیان ابرهه در همین نقطه به هلاکت رسیدند و چون یاران ابرهه به خاطر این شکست حسرت خوردند، این وادی به محسر مشهور شد.

حاجی ها سه روز در سرزمین منا وقوف می کنند و فرصت دارند تا به اعمال و مناسک حج بیاندیشند و خود را برای یک زندگی جدید آماده کنند؛ چرا که در روایات آمده است که «حاجیان بر چند گروه‌اند و یک گروه از آنها کسانی هستند که گناهانشان چنان بخشوده می‌شود که گویا تازه از مادر متولد شده‌اند» زائران گاهی در هوای خنک غروب و گاهی در سحرگاهان مشغول دعا و مناجات می شوند یا به تلاوت قرآن می پردازند. برخی نیز راهی خیابان های منا می شوند و آن ها که به زبان های دیگر مسلط هستند، با زائران دیگر کشورها آشنا می شوند و با آن ها به گفت و گو می پردازند.

بنا بر روایتی که از امام صادق (ع) نقل شده مردم در زمان جاهلیت در روزهای دهم، یازدهم و دوازدهم ذی حجه، پس از انجام قربانی، تفاخرهای موهومی را مطرح می کردند و هر کس به نوعی بر سایر افراد فخرفروشی می کرد. لذا آیه 200 سوره بقره نازل شد و به آنان سفارش کرد تا به ذکر خدا بپردازند و همچنین در آیه 198 همین سوره متذکر یاد خدا شده است.

امام صادق (ع) درباره عظمت سرزمین منا فرمود: چون حجاج به منا وارد شوند، منادی الهی می گوید «ای زمین منا! اهل تو وارد شد، زائران خودت را جای بده» و منادی دیگر می گوید «ای زائران خدا! اگر می دانستید بر چه مولای کریمی وارد شده اید، هر آینه باور می کردید که خدای عالم شما را می بخشد، و رنج‌ها و انفاقات مالی شما را عوض مرحمت فرماید».

عظمت مسجد خیف در سرزمین منا

مسجد خیف، مهم ترین مسجد در منطقه منا است. درباره فلسفه پیدایش آن مسجد، روایت جالبی وجود دارد. می دانیم در سال پنجم هجرت، مشرکان مکّه، به تحریک یهودیان، پیمان اتحادی را با برخی از قبایل عرب امضاء کردند تا به مدینه حمله کنند و اسلام را از بین ببرند، محلّی که آنان برای امضای پیمان انتخاب کردند، جایی بود که بعدها مسجد خیف در آن جا بنا گردید. این بدان معنا است که در محل پیمان مشرکان بر ضد اسلام، مسجدی بنا شد تا شکست اتحاد قریش با قبایل عرب را یادگار باشد.
خیف به محلی گویند که از شدت کوهستانی بودن آن کاسته شده، اما هنوز به صورت دشت در نیامده است، دامنه کوه صفا نیز چنین وضعیتی دارد و مسجد خیف در همین جا ساخته شده است.

بر اساس برخی روایات، مسجد خیف شاهد خطبه مهم رسول خدا (ص) در حجةالوداع بوده و امام صادق (ع) سفارش کردند که در این مسجد نماز بخوانید. چرا که ۷۰ پیامبر در آنجا نماز خوانده اند؛ پیامبرانی همچون حضرت ابراهیم و حضرت موسی.

این مسجد در هنگام فتح مکه، اردوگاه لشکر اسلام بود و رسول خدا (ص) در آنجا نماز خوانده و سخنرانی کردند. در حجة الوداع نیز خیمه خود را در کنار محراب قدیم این مسجد نصب کرده و نماز ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشا را روز هشتم و نماز صبح روز نهم ذیحجه را در این مسجد خوانده و سپس عازم به سوی عرفات شدند.

مسجد خیف مسجد بسیار بزرگی است که پس از مراجعت از رمی جمره طرف دست راست قرار دارد. این مسجد حدود ۲۳ هزار و ۶۰۰ متر زیربنا دارد که طول آن تقریبا ۱۸۲ متر و عرض آن ۱۳۰ متر است که در کنار آن رواق هایی وجود دارد.

اگر کسی بتواند هنگام بیتوته در منا صد رکعت نماز در آن بخواند، برابر ۷۰ سال عبادت خواهد بود. در نقلی هم آمده است که مسجد خیف مدفن حضرت آدم بوده است، چنان که قبر حوّا در جده است.