کتاب «سرگرمی دین‌محور و اخلاق» اثر مهدی فدایی است که در پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۲۲۸ صفحه به چاپ رسید.

سرگرمی رسانه‌ای دین محور عبارت است از فعالیت اختیاری فراغتی که به هدف انتقال پیام‌های دینی با ابزارهای رسانه‌ای تولید می‌شود و می‌تواند مورد ارزیابی اخلاقی قرار گیرد. «برنامه سرگرمی دین‌محور» هم شامل رفتار یک مبلغ و روحانی رسانه‌ای می‌شود و هم رفتار برنامه ساز و هم مضامین و محتوای برنامه‌های رسانه‌ای سرگرم کننده که هدفشان انتقال پیام‌های دینی است.

در این تحقیق، ضمن ارائه برخی اصول اخلاقی و نیز راهکارهایی برای پیشگیری یا درمان آسیب‌های اخلاقی موجود در این گونه برنامه‌ها، چهار برنامه رسانه‌ای انیمیشن فیلشاه، فیلم سینمایی پارادایس، بازی اندرویدی نبرد هور و برنامه آفتابگردون شبکه پویا مورد ارزیابی اخلاقی قرار گرفته است.

ساختار اثر

این کتاب در چهار فصل تألیف شده است؛ فصل اول با عنوان «مقدمات» به بیان فهم از اخلاق (متناظر با مسئله)، اخلاق کاربردی و آسیب شناسی اخلاقی پرداخته و رسانه، سرگرمی، دین و برنامه سرگرمی دین محور را شرح داده است.

نویسنده در فصل دوم با عنوان «اصول اخلاقی برنامه‌های سرگرمی دین‌محور» اصل مسئولیت پذیری اخلاقی، اصل صداقت، اصل میانه روی و اصل احترام را بررسی کرده و اصل تناسب، اصل پیش بینی پذیری و اصل پاسخگویی را مورد تاکید قرار داده است.

«مورد پژوهی در برنامه‌های رسانه‌ای» عنوان سومین فصل از این کتاب است که در آن معرفی برنامه‌ها (انیمیشن فیلشاه، فیلم سینمایی پارادایس، بازی اندرویدی پسرانه «نبرد هور» و برنامه «آفتابگردون»)، بررسی اخلاقی چهار برنامه سرگرمی دین‌محور و یک مسئله اخلاقی به نگارش درآمده است.

چهارمین و آخرین فصل از کتاب حاضر با عنوان «راهکارهای اخلاقی» ضمن تشریح توجه به درک رسانه‌ای مخاطب پیام دینی، انگاره سازی مثبت در مخاطب و ملاحظه اقتضائات ابزار رسانه‌ای، شناخت سبک‌های ارتباطی در مواجهه با سرگرمی و شوخی، توجه به بعد انگیزش در تغییر رفتار و درک صحیح از محتوای دینی را بیان کرده و تقویت سواد رسانه‌ای مبلّغان دینی، شناخت حل تعارضات اخلاقی در رسانه و حمایت حقوقی از اخلاق را مورد بررسی قرار داده است.

در انتها، نتیجه تحقیق در سه گام شناخت اصول اخلاقی، مورد پژوهی چند اثر رسانه‌ای دین‌محور و راهکارهای پیشگیری و درمان آسیب اخلاقی آورده شده است.

برشی از اثر

القای انگاره غیر اخلاقی به نژاد خاص در مخاطب کودک

شخصیت‌های منفی فیلشاه ستایش برانگیزند؛ چرا که اهداف مشخص، قابل درک و منطقی دارند و باعث ترس یا خستگی کودک نمی‌شوند؛ در عین حال به عنوان شخصیت‌های یک انیمیشن، به خوبی ایفای نقش می کنند. در بخش دیگر شخصیت‌های فرعی را داریم (مانند موش یا پرنده کوچک) که بخشی از بار کمدی و داستانی فیلم را به دوش می‌کشند و از لحاظ شخصیت پردازی بسیار خوب هستند و هر کدام به اندازه در فیلم حضور دارند.

نکته‌ای که از نگاه اخلاقی در این فیلم نسبت به شخصیت پردازی درخور درنگ است، فرم و صورت شخصیت‌های منفی داستان است. شخصیت‌های منفی داستان مانند ناخدای کشتی، سربازان او و سربازان پادشاه سبأ از لحاظ فرم صورت شبیه نژادهای آفریقایی‌اند: سیاه چهره، دماغ بزرگ و موهای سیاه. این مسئله موجب می‌شود انگاره‌ای منفی از آدم‌های با این فرم در ذهن کودک شکل بگیرد. خلق انگاره منفی درباره یک نژاد یا قوم خاص - هرچند به صورت ناآگاهانه - می‌تواند در یک موقعیت ارتباطی انگاره مخاطب را درباره هرم ارزشی مربوط به آن موقعیت تغییر دهد. نمایش طنز گونه شخصیت‌های منفی داستان با فربه‌سازی یک بعد، موجب جانشینی و نماد شدن همان بعد در کاراکتر مورد آماج طنز می‌شود؛ برای نمونه در فیلشاه نمایش شخصیت رئیس کشتی شبیه یک فرد آفریقایی، هرم ارزشی ما را ناخودآگاه درباره نژاد و قوم تغییر می‌دهد و موجب می‌شود قضاوتی غیر اخلاقی درباره آنها داشته باشیم. طنزهای قومیتی این قدرت را دارند که هرم ارزش‌های اخلاقی را در ذهن مخاطب وارونه کنند و بر هم بزنند. نمونه بارز این مسئله را در طنزهای ضد قومیتی در ایران می‌توان دید.

علاقه مندان برای خرید اینترنتی این کتاب می توانند به نشانی اینترنتیhttp://shop.isca.ac.ir/ مراجعه کنند.

‌