حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن موسوی بروجردی؛ مصحح و محقق کتاب «سید العرب ابی‌الحسن علی‌بن‌ابیطالب(ع)» با بیان اینکه در قرن اول در بین اصحاب امیرالمؤمنین(ع) کتب متعددی داریم، گفت: خطبه‌های امام علی(ع) چون دارای معانی و پیچیدگی‌های زیادی است و مضامین عالی دارد از همان قرن اول مورد توجه دانشمندان و صحابه آن حضرت قرار گرفته است و برخی از آنان در همان جلسه‌ای که امام(ع) خطبه ایراد فرموده بودند اقدام به کتابت آن می‌کردند. یکی از این افراد زید بن مهم جهنی است و دیگری حارث همدانی است که این دو بزرگوار دو کتاب داشتند که کلمات امیرالمؤمنین(ع) را ثبت و ضبط کرده‌اند. افراد دیگری هم بوده‌اند که اقدام به این کار کرده‌اند ولی اسامی آنان به دست ما نرسیده است ولی به این دو نفر در گزارشات تاریخی تصریح شده است.
موسوی بروجردی با بیان اینکه در قرون اول، دوم و سوم باز عناوین کتب متعددی را در فهرست شیخ طوسی و نجاشی می‌بینیم که در آن‌ها هم به عنوان یک امر متداول و مورد اهتمام به کتابت فرمایشات(خطب) امیرالمؤمنین(ع) اهتمام شده است، اضافه کرد: بعد از قرن سوم و در سال ۴۰۰ هجری قمری، سیدرضی نهج البلاغه را تالیف کرده است؛ متاسفانه کتبی که قبل از سیدرضی تالیف شده بود از بین رفته است و ما جز عناوین و اسامی این کتب و مؤلفین آن چیزی سراغ نداریم.
وی افزود: گرچه نهج‌البلاغه به عنوان یکی از بهترین آثار در این زمینه به دست ما رسیده ولی افسوس می‌خوریم که چرا سایر آثار در اختیار ما نیست تا بتواند در اعتبارسنجی نهج‌البلاغه و اعتباربخشی به منقولات سیدرضی در این کتاب شریف، ما را یاری کند.
وی با بیان اینکه در کتابخانه سلیمانیه استانبول نسخه‌ای به نام «کلمات سیدالعرب علی بن ابیطالب(ع)» تالیف الاشرف ابوالحسن محمدبن طاهر الزینبیه الجعفریه الاصفهانی پیدا کردم، ادامه داد: ما تاریخ وفات ایشان را در اختیار نداریم ولی یکی از مشایخ ایشان در سال ۳۸۱ از دنیا رفته است و طبیعتا این فرد هم قبل از این سال مشغول روایت و تالیف بوده است و به دلایل مختلف این احتمال وجود دارد که این کتاب قبل از نهج‌البلاغه تالیف شده باشد زیرا احتمالا وی مطالبی را از مشایخ و استادان خود گرفته که طبیعتا قبل از سال ۴۰۰ می‌شود.
پژوهشگر کتابخانه علامه مجلسی بیان کرد: مؤلف از سادات و اشراف بسیار برجسته و از دانشمندان شیعه در اصفهان بوده است و زندگینامه او در تاریخ آمده و برخی از شاگردان او از دانشمندان برجسته شیعه و سنی بوده‌اند.
وی اضافه کرد: پسران او از افراد شناخته شده در تاریخ هستند و آثاری درباره فضائل امیر المؤمنین(ع) دارند؛ روایات پسر ایشان در کتاب مقتل الحسین و مناقب خوارزمی به تفصیل آمده است و این نشان می‌دهد خاندانی دلباخته امیرالمؤمنین(ع) بوده‌اند و نام دو نوه ایشان در کتاب «منتجب الدین» آمده و توثیق شده‌اند.
موسوی بروجردی تصریح کرد: بنابراین در تشیع این فرد شکی نیست؛ پسران و نوه‌های این مرد همه شیعه بوده‌اند و مناقب خوارزمی که سنی است فضائل را از این افراد می‌گرفته است.
وی با بیان اینکه کتاب مذکور به دلایل مختلفی قبل از نهج‌البلاغه و یا حداقل معاصر نهج‌البلاغه تالیف شده است، اضافه کرد: اول به دلیل اینکه مکان وی از سرزمین محل نهج‌البلاغه یعنی بغداد بسیار دور بوده و هیچ اطلاعی هم از تالیف کتاب نهج‌البلاغه نداشته است همچنین به این دلیل که سبک و ترتیب این کتاب هیچ شباهتی به ترتیب نهج‌البلاغه ندارد؛ بسیاری از روایات این کتاب نه در نهج‌البلاغه بلکه برخی در هیچ منبع دیگری هم وجود ندارد و دلیل دیگر اینکه حتی روایات مشترک با نهج‌البلاغه اختلافاتی در برخی ضبط‌ها دارد که نشان می‌دهد مآخذ و منابع او غیر از مآخذ و منابع سیدرضی در نهج‌البلاغه است.
پژوهشگر کتابخانه علامه مجلسی اظهار کرد: این کتاب جایگاه ویژه‌ای در بین کتب تراثی دارد زیرا میراث بسیار کهن شیعی است و موضوعی که به آن پرداخته است موضوع مهم و حساس برای شیعیان و مسلمین است ضمن اینکه منقولات منحصر به فرد دارد و منقولات مشترک هم با نهج‌البلاغه و سایر منابع اسلامی تفاوت‌هایی دارد.
وی با بیان اینکه ما با کمک این کتاب می‌فهمیم منابع او غیر از منابع سیدرضی بوده است، ادامه داد: برخی نسبت به کتاب سیدرضی تشکیک کرده و گفته‌اند برخی مطالب از خود سیدرضی است و نه حضرت علی(ع)؛ انتشار این نسخه که در سرزمینی بسیار دور از بغداد و توسط فردی از یک خاندان بسیار شناخته شده تالیف شده است به راحتی کمک می‌کند تا در اعتبارسنجی به نهج‌البلاغه کمال بهره را ببریم.
نظر شما