اگر گذرتان به کتابخانه آن هم بخش معارف و ادیان افتاده باشد، در لابه‌لای قفسه‌ها کتاب‌هایی را می‌بینید که در چند مجلد چاپ شده‌اند. جلدهای قطور سبز، قهوه‌ای و زرشکی با عناوینی که همه طلاکوبی شده و بر عطف آن‌ها می‌درخشند. نام‌های طلاکوبی که هر یک معرف یکی از منابع پربار و گرانقدر شیعه هستند. منابعی که علما در پی سال‌ها جست‌وجو و تفحص گردآوری کرده و برای ما به میراث گذاشته‌اند. بیشتر ما در برخورد با این کلاسیک‌های طلاکوب تصور می‌کنیم این مجلدهای چرمی همه برای امر پژوهش تهیه شده و منابع مرجعی هستند که به کار محققان، طلاب و دانشجویان خواهد آمد، این است که از کنار قفسه‌های پربار به تندی می‌گذریم و بی‌خبر از اینکه در میان این منابع مکتوب نه تنها آثاری هستند که برای استفاده عموم مردم مطلوب بوده بلکه مؤلف از ابتدا به این نیت آن‌ها را تدوین و تنظیم کرده است. «حلیه المتقین» یکی از این منابع است که شاید تا به امروز نامش را نشنیده باشید اما بدون شک نام مؤلف آن، علامه مجلسی را شنیده‌اید.

عالمی که پژوهشگر بود

علامه مجلسی از علمای زاده اصفهان، کوچک‌ترین پسر محمدتقی مجلسی، عالم بزرگ عهد صفویه است. عالمی که مانند همه علما عمرش به درس و بحث و گردآوری و تألیف گذشته است و اگر بخواهیم ورقی متفاوت از زندگی او را بازگو کنیم باید به این نکته بپردازیم که علامه مجلسی بیشتر از آنکه شاگرد باشد، جست‌وجوگر بود. جست‌وجوگری که بیشتر وقتش را صرف مطالعه و پژوهش کرده و گفته می‌شود این ویژگی را حتی در سفر حج یا در زیارت عتبات عالیات و مرقد علی بن موسی الرضا(ع) ترک نکرد و حتی در دوره‌ای که سمت شیخ‌الاسلامی را پذیرفته بود در کنار اقدام‌های دینی و اجتماعی کار پژوهش را ترک نکرده و تا پایان عمر به تألیف مشغول بود. او بیش از هر چیز به نگارش مجموعه‌های حدیثی اهتمام داشت و از میان کتاب‌های او بحارالانوار که مجموعه بزرگی از احادیث امامان شیعه است، بیش از همه شهرت دارد. عملکرد علامه مجلسی در تألیف مجموعه‌های حدیث شیعه همچون عملی در تقویت مذهب تشیع ارزیابی شده و از او به عنوان احیاکننده مذهب تشیع یاد شده است. محمدباقر مجلسی شاگردان بسیار و مجالس درس متعددی داشته است. برخی منابع، شاگردان او در مجالس درسش را افزون بر هزار تن ذکر کرده‌اند. به جز این، علامه یک ویژگی متمایز دیگر هم داشت و آن هم فارسی‌نگاری کتاب‌های دینی و ترجمه فارسی متون دینی از عربی بود. برخی شمار آثار فارسی علامه را حدود 49 اثر می‌دانند. این توجه علامه به نگارش اثر به زبان فارسی موجب تفاوت کتاب «حلیه المتقین» با سایر منابع حدیثی شده‌ است به همین خاطر افرادی مانند محمدتقی بهار نگارش این اثر را پس از تألیف و تدوین بحارالانوار مهم‌ترین کار علامه می‌دانند.

منبعی برای مردم آن هم به زبان فارسی

به جز این «حلیه المتقین» تفاوت دیگری هم با سایر منابع حدیث دارد. این کتاب علاوه بر اینکه مورد توجه محققان و مبلغان دینی است، مجموعه‌ای است که می‌تواند مورد استفاده عموم مردم هم قرار بگیرد، گفته می‌شود همین ویژگی سبب شده علامه مجلسی در این کتاب سند احادیث استفاده شده را به ‌طور دقیق بیان نکند. تکیه اصلی کتاب بر احادیث پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) در موضوعات مرتبط با ابواب کتاب است. یکی از ابتکارات جالب علامه در این کتاب این است که خود ایشان نظر و ارزیابی‌اش را درباره هر حدیث از نظر جایگاه سندی بیان کرده است. ایشان با استفاده از عبارتی مثل «سند صحیح»، «سند حسن» و «سند معتبر» در حقیقت احادیث کتاب حلیه ‌المتقین را از نظر مستند بودن دسته‌بندی کرده است. آن‌هایی که اهل تحقیق هستند می‌دانند این دسته‌بندی کردن چقدر به آن‌ها کمک می‌کند. مسلماً ما که استفاده‌کنندگان عادی از این کتاب جامع و معتبر هستیم هم می‌توانیم هنگام خواندن احادیث، نگاهی به ارزیابی علامه از سند روایت‌ها داشته باشیم. به هر حال میزان اعتبار این کتاب آن قدر قابل توجه است که علمای بسیاری مثل میرزا محمدتقی آملی در کتاب «مصباح‌الهدی» یا ملااحمد نراقی در کتاب «رسائل» از حلیه‌المتقین به‌عنوان یک منبع بهره برده‌اند.

نسخه زندگی در احادیث و روایت‌ها

شاید اصطلاح سبک زندگی واژه‌ای بسیار امروزی باشد اما باید گفت این اثر منبعی است که به سبک زندگی توجه داشته است. علامه مجلسی در مقدمه کتاب نوشته است پس از نگارش کتاب عین‌الحیوة، شماری از مؤمنان از او خواستند رساله‌ای مختصر در محاسن آداب برگرفته از احادیث امامان معصوم(ع) به زبان فارسی بنویسد که مورد استفاده عامه مردم باشد و او  در اجابت درخواست آنان کتاب حلیه ‌المتقین را نوشت. بیشتر باب‌های کتاب ناظر به آداب و اخلاق فردی است اما علامه در بخش‌هایی مانند باب‌های دهم و یازدهم به آداب و اخلاق اجتماعی و چگونگی تعامل با دیگر افراد در جامعه پرداخته است. جالب اینکه علامه به سلامت جسم مردم نیز توجه داشته و در باب نهم کتاب به ذکر انواع داروها و معالجات متداول در میان مردم پرداخته و این بخش به گفته پژوهشگران از نظر تاریخ اجتماعی و تاریخ طب دارای اهمیت است. علامه در این اثر در کنار آداب به بیان برخی از احکام شرعی به زبان بسیار ساده نیز پرداخته است. جزئیات آداب بیان شده آن قدر زیاد است که شاید همین یک کتاب نشان‌دهنده جامع و دقیق بودن نظر اسلام درباره زندگی انسان‌ها و مدیریت آن باشد. در این کتاب می‌توانید از کوچک‌ترین مسائل زندگی تا بزرگ‌ترین آن، دستورها و برنامه‌هایی پیدا کنید.

راه‌های دسترسی به کتاب

برای دسترسی به این کتاب لازم نیست به کتابخانه‌های بزرگ بروید یا قیمت‌های بالا بپردازید، دسترسی به این کتاب بسیار راحت است. معمولاً در کتابخانه‌های کوچک مثل کتابخانه‌های مدارس و مساجد هم می‌توانید این کتاب مفید را پیدا کنید. اگر خیلی اهل کتاب‌خوانی به شکل سنتی نیستید، راه‌های دسترسی به نسخه‌های الکترونیکی حلیه‌ المتقین بسیار زیاد است. با یک جست‌وجوی ساده در موتورهای جست‌وجوگر به راحتی می‌توانید نسخه پی‌دی‌اف این کتاب را دریافت و از آن استفاده کنید. اپلیکیشن موبایلی این کتاب هم برای سیستم‌ عامل اندروید در سایت بازار موجود است که رایگان می‌توان آن را نصب کرد.

خبرنگار: آزاده خلیلی