محمدرضا سنگری، محقق عاشوراپژوه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شب گذشته، ۱۸ تیرماه در سخنرانی دومین شب ماه محرم در مؤسسه فرهنگی و هنری فرهنگ عاشورا دزفول به بیان مطالبی درباره موضوع امانت پرداخت که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم:

در روایت ابوحمزه ثمالی از امام سجاد(ع) آمده است: «عَلَیْکُمْ بِاَداءِ الاَْمانَةِ اِلی مَنِ ائْتَمَنَکُمْ، فَلَوْ اَنَّ قاتِلَ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه‌السلام ائْتَمَنَنی عَلی اَمانَةٍ لاََدَّیْتُها اِلَیْهِ؛ امانت را به کسی که شما را امین دانسته بازگردانید زیرا حتی اگر قاتل امیرالمؤمنین(ع) امانتی را به من سپرده هر آینه آن را به او برمی‌گردانم.» ما از شمر و ابن مجلم شقی‌تر و بدتر نداریم که دو امام را از ما گرفتند. امام سجاد(ع) می‌فرماید ولو این دو نفر امانتی را به من بسپارند به آنها بازمی‌گردانم.

همچنین امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر گاه امانتی به فردی سپرده می‌شود ابلیس صد شیطان را مأمور می‌کند و بدترین نوع شیطان‌ها را انتخاب می‌کند و سراغ فرد می‌فرستد که شاید راهی پیدا کند که در امانت خیانت کند. مگر خدا کمک کند.»؛ امام علی(ع) نیز فرموده است: «إیاک والخیانة فإنها شر معصیة، وإن الخائن لمعذب بالنار علی خیانته؛ بر تو باد دوری از خیانت که آن بدترین گناه است و شخص خائن برای خیانتش در آتش معذب است.»؛ رسول خدا(ص) نیز فرمودند: «مَن خانَ أمانَةً فی الدُّنیا و لَم یَرُدَّها علی أربابِها ماتَ علی غَیرِ دِینِ الإسلامِ؛ هر کس در دنیا به امانتی خیانت کند و آن را به صاحبش برنگرداند، بر غیر آیین اسلام خواهد مرد.» 

با توجه به مجموعه روایاتی که مطرح شد می‌توانیم سه قلمرو را برای امانت بیان کنیم. امانت‌ستانی و امانت‌پذیری، هنر امانت‌داری و هنر امانت‌سپاری. اگر نمی‌توانید امانتی را نگه دارید آن را نپذیرید. تمام این سه قلمرو باید زیبا باشد. فرد امانت‌گیرنده وقتی آن را بر می‌گرداند اذیت نکند و وقتی که امانت را برمی‌گردانید منت نگذارید.

عقل و تکلیف دو امانت الهی هستند. بعضی به عقل خائن هستند و این هوش، استعداد و توانایی را بد مصرف می‌کنند. دائم در حال تخریب دیگران هستند. دائم در حال فکرهای بد هستند. برخی از مفسران آیه ۷۲ سوره احزاب «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا؛ ما امانت الهی و بار تکلیف را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم پس از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند ولی انسان آن را برداشت راستی او ستمگری نادان بود.» را اشاره به کل اعضای وجودی انسان می‌دانند یعنی گوش، دست، پا، چشم، زبان و... امانت هستند. امام سجاد(ع) در یک کلام بلند وظیفه ما را نسبت به اعضای بدن معلوم کرده است و خط قرمزهای گوش و چشم و... را بیان کرده است.

تکالیف الهی امانت هستند مثل نماز، روزه، خمس، زکات. می‌گویند امام علی(ع) وقت نماز رنگش دگرگون می‌شد و قلم از دست حضرت می‌افتاد. می‌پرسیدند چه شده است و ایشان می‌فرمود وقت ادا کردن امانت است. همان امانتی که بر آسمان و زمین گذاشته شد، اما از پذیرش آن سر باز زدند. به‌ویژه این ایام مراقب نمازتان باشید دریغا که برخی مستحبات را بیش از واجبات ارج می‌نهند و فکر می‌کنند اجر دارد. ارج و اجر مستحبات به پای واجبات نمی‌رسد. امام حسین(ع) نمازش را در میدان اول وقت خواند.

فرزندان امانت هستند و هر آنچه که آنها انجام دهند پای پدر و مادر است و او از والدین جدا نیست. در بدی فرزندانتان کسی را متهم نکنید. چون اینها محصول وجودی پدر و مادر است. فرزند شما از شما جدا نیست. خیر و شر فرزندان ما مال ماست. شما در تربیت فرزندتان مسئولیت دارید. گاهی تربیت فرزند را به مدرسه می‌سپاریم، اما این از ما رفع مسئولیت نمی‌کند. تا می‌توانید فرزندان را در ارتباط با خدا تربیت کنید. او را به جلسات این چنینی ببرید اما مراقب حوصله بچه‌ها باشید. به دست بچه‌ها انفاق کنید. فقط تأمین نیاز مادی فرزند نکنید. برای بچه‌ها لباس ورزشی تهیه می‌کنیم اما ممکن است لباس ارزشی برای بچه‌ها تهیه نکنیم.

مال و ثروت امانت دیگر است. ثروت اصلی ما مال خداست. امام سجاد(ع) می‌فرماید: «لا تجعله اذا کان من الله إلا الیه و سببا إلی الله» پول برای خداست و آن را برای خدا مصرف کنید. بنزین و برق را بیهوده مصرف نکنیم. لباس را بد مصرف نکنیم. از مال خود انفاق کنید. وقتی می‌بخشیم، بخشندگی ما دارندگی ماست نه آنچه باقیمانده است.

امام صادق(ع) در روایتی می‌فرماید: «انّه سئل عن الرجل یبعث الی الرجل یقول له ابتع لی ثوباً فیطلب له فی السوق فیکون عنده مثل ما یجد له فی السوق فیعطیه من عنده قال لا یقربنّ هذا و لا یدنس نفسه انّ اللّٰه عزّ و جلّ یقول إِنّٰا عَرَضْنَا اَلْأَمٰانَةَ  الآیة قال و إن کان عنده خیر ممّا یجد له فی السوق فلا یعطیه من عنده؛ اگر کسی از شما خواست که چیزی برای وی خریداری کنید و مشابه آن را خودتان دارید این‌گونه نباشد که آنچه خود دارید را به او بدهید.» 

حفظ امانت اسرار دیگران نیز موضوع مهمی است. انسان‌هایی که در کربلا و بعد از آن هستند بسیار امین هستند؛  حضرت اباعبدالله(ع) در کربلا امانت‌های خود را به دو نفر می‌سپارد. فاطمه صغری دختر بزرگ ایشان و امام سجاد(ع). حضرت فاطمه صغری ۲۰ سال داشت و همسر حسن مثنی بود. ایشان خانمی زیبا و خوش‌اخلاق بود و امام فرمود هر وقت او را می‌دیدم به یاد مادرم فاطمه زهرا(س) می‌افتادم. ایشان هم زیبایی ظاهری و هم زیبایی سیرت را داشت. 

امام محمدباقر(ع) از راویان کربلاست چون در صحنه بود. با اینکه سن مبارکشان چهار یا پنج سال بود، اما گزارش‌های دقیقی داده است. ابوحمزه از امام محمدباقر(ع) نقل می‌کند: «لَمّا حَضَرَتْ أبی علیَّ ابنَ الحسینِ علیه السلام الوَفاةُ ضَمَّنی إلی صَدْرِهِ ثُمَّ قالَ : أیْ بُنیَّ ، اُوصیکَ بِما أوْصانی أبی حِینَ حَضَرَتْهُ الوَفاةُ ـ و بما ذَکَرَ أنّ أباهُ علیه السلام أوصاهُ بهِ ـ : أیْ بُنَیَّ ، اصبِرْ علی الحقِّ و إنْ کانَ مُرّا؛ چون هنگام رحلت پدرم علی بن الحسین(ع) فرارسید، مرا در آغوش گرفت و فرمود: فرزندم، من به تو همان سفارشی را می‌کنم که پدرم در هنگام فرارسیدن رحلتش به من کرد و فرمود که پدر او نیز به وی همان سفارش را کرده است: فرزندم، حق را تحمل کن هرچند تلخ باشد.» 

امام فرزند خود را به صبر بر حق توصیه می‌کنند. امام علی(ع) فرمود: حق اولش تلخ است و آخرش شیرین است و برعکس باطل که ابتدا شیرین است و در پایان تلخ. این امانت معنوی امام حسین(ع) به امام سجاد(ع) است‌.