سنت حسنه وقف در طول تاریخ، مایه خیروبرکت در حوزه‌های مختلف در جوامع بشری شده است. در این میان، کتابخانه‌ها، بهترین نمونه تجلی وقف فرهنگی و زمینه‌ساز رشد و شکوفایی علم و دانش در کشور به شمار می‌آیند که امروزه، سطح عالی و کارآمد آن را در کتابخانه و موزه ملی ملک می‌توان دید. در ادامه، با منابع و خدمات کتابخانه ملک آشنا می‌شویم؛ کتابخانه‌ای که از آن به‌عنوان یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور در حوزه نسخه‌های خطی نیز یاد می‌شود.
دسترسی به منابع متنوع کتابخانه ملک
کتابخانه ملک با دارابودن مجموعه‌ای منحصربه‌فرد و متنوع با بیش از ۱۴ نوع منبع اطلاعاتی، پاسخگوی نیازهای مخاطبان خود است.
اصلی‌ترین منابع این کتابخانه شامل حدود ۲۰ هزار عنوان رساله خطی، بیش از ۴ هزار و ۵۰۰ جلد کتاب چاپ‌سنگی، ۱۱۵ هزار جلد کتاب چاپی فارسی، عربی و سایر زبان‌ها، حدود ۷ هزار عنوان سند تاریخی، افزون بر ۱۳۵۰ عنوان مطبوعات و نشریات مختلف از دوره قاجار تاکنون و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری می‌شود. دراین‌بین، باتوجه‌به اهمیت در دسترس‌پذیری آثار، تمامی نسخه‌های خطی کتابخانه ملک علاوه بر بیشتر آثار موزه‌ای، کتاب‌های چاپ‌سنگی و مطبوعات این موقوفه، اسکن و نسخه دیجیتال آن‌ها تهیه شده است.
خدمات‌رسانی در تالارهای مختلف
در ساختمان کتابخانه و موزه ملی ملک، سه مخزن در طبقه زیرزمین و سه‌طبقه مجزا در طبقات ۴، ۵ و ۶، برای نگهداری منابع و ارائه خدمات گوناگون کتابخانه‌ای این مجموعه در نظر گرفته شده است. به طور مثال، تالار مطالعه در طبقه چهارم و تالار محققان و بخش مطبوعات در طبقه ششم ساختمان پذیرای اهل علم و پژوهش است. عموم علاقه‌مندان بدون محدودیت سنی و حتی نام‌نویسی، تنها با ارائه یک کارت شناسایی معتبر می‌توانند به تالارهای کتابخانه مراجعه کرده و از خدمات آن‌ها به‌صورت رایگان استفاده کنند.
در تالار مطالعه، مجموعه غنی از کتاب‌های چاپی به زبان‌های گوناگون در دسترسی مراجعان قرار دارد. آنان می‌توانند از فضای این تالار برای مطالعه کتاب‌های شخصی خود نیز استفاده کنند.
ارائه تمامی خدمات پژوهشی نسخه‌های خطی، چاپ‌سنگی و چاپ سربی قدیمی، اسناد و تصاویر اشیاء موزه نیز در تالار محققان به‌صورت دیجیتالی انجام می‌شود. همچنین در این تالار، امکان دسترسی به مطبوعات مجموعه و برخی از پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی از جمله «مگ ایران» و امکان استفاده از اینترنت در کنار تحویل‌گرفتن تصاویر منابع کتابخانه و آثار موزه‌ای با شرایط خاص فراهم است. در مجموع، امکاناتی نظیر تعبیه اتاقک ویژه محققان که مجهز به رایانه و اینترنت است، در کنار مبلمان استاندارد و فضای دلنشین، موجب جلب رضایت و استفاده مخاطبان به‌صورت بلندمدت از خدمات این کتابخانه شده است.
ارائه خدمات حضوری و غیرحضوری
اگرچه باتوجه‌به بندهای وقف‌نامه کتابخانه و موزه ملی ملک، اساس ارائه خدمات کتابخانه اعم از مطالعه کتاب‌ها، رؤیت تصاویر نسخه‌های خطی، سنگی و اسناد و همچنین اشیاء موزه‌ای، در تالارها رایگان است، اما در کنار این خدمات حضوری، امکان ارسال فایل تصویر این آثار نیز به‌صورت حضوری و غیرحضوری با دریافت هزینه مختصر وجود دارد. در این راستا، پس از ارائه درخواست توسط اهل پژوهش و طی مراحل اداری با پرداخت هزینه مشخص، تصاویر موردنظر به درخواست‌کننده ارائه می‌شود. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات دراین‌خصوص می‌توانند با شماره‌تلفن ۰۲۱۶۶۷۱۷۳۶۴ تماس بگیرند.
به طور میانگین روزانه بین ۳۰ تا ۴۰ نفر از خدمات و بخش‌های مختلف کتابخانه استفاده کرده که بیش از ۹۰ درصد آنان به‌صورت حضوری و مراجعه مستقیم از این خدمات بهره‌مند می‌شوند. در این میان، دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری رشته‌های هنری و ادبیات، بخش عمده مخاطبان کتابخانه ملک را به خود اختصاص داده‌اند. البته دانش‌آموزان، داوطلبان کنکور و مطالعه‌کنندگان آزاد نیز از خدمات تالارهای این کتابخانه استفاده می‌کنند.
برنامه‌های جانبی و پیشرو
بی‌تردید ارائه خدمات متنوع به‌ویژه با اجرای برنامه‌های جنبی در کتابخانه‌ها، نشان‌دهنده پویایی این مراکز است. باتوجه‌به این رویکرد، کتابخانه ملک نیز هر ساله تلاش کرده با انعقاد تفاهم‌نامه و تعریف برنامه مشترک با سایر کتابخانه‌های همسو، طراحی و برگزاری نشست‌های تخصصی حوزه کتاب، برگزاری فصلی رونمایی کتاب و...، این کتابخانه را مکانی پویا و فعال نگه دارد که مخاطبان مختلف، جذب برنامه‌های جانبی آن می‌شوند.
همچنین باتوجه‌به اهمیت فعالیت‌های کتابخانه و نگاه ویژه رئیس جدید مجموعه به این حوزه، برنامه‌های خاصی برای گسترش خدمات و بهینه‌سازی فضا و امکانات کتابخانه در سال جاری در حال اجراست.
از جمله این برنامه‌ها می‌توان از سازماندهی و ورود اطلاعات تمامی منابع قدیم و جدیدی که تاکنون اقدامی روی آن‌ها انجام نشده است، به‌روزرسانی و تغییر نرم‌افزار و ارائه خدمات جدید و استاندارد کتابخانه‌ای و تدوین آیین‌نامه محتوایی و هدفمندکردن خرید و اهدا منابع جدید کتابخانه‌ای، به‌روزرسانی و ساماندهی فرایند سفارش و دریافت نسخه‌های دیجیتال به‌صورت غیرحضوری و مکانیزه‌کردن سیستم بازیابی و امانت خودکار، نام برد.
همچنین می‌توان به مواردی همچون راه‌اندازی سیستم قفسه باز برای انتخاب مستقیم منابع توسط مخاطبان، راه‌اندازی سیستم ثبت سفارش‌ها، فراهم‌کردن امکان دسترسی به نسخه‌های دیجیتال منابع به‌صورت غیرحضوری، تغییر چیدمان و جابه‌جایی و تفکیک منابع در طبقات، ارائه اینترنت رایگان به مخاطبان، ساماندهی و به‌روزرسانی نشریات و توجه ویژه به استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی برخط و...، نیز اشاره کرد.
لازم به ذکر است، کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۱۶ شمسی بر بارگاه ملکوتی رضوی وقف شده است و در حال حاضر این مجموعه، همه‌روزه به‌جز روزهای تعطیل رسمی، از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۶:۳۰، به نشانی «تهران، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان سی تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)»، آماده خدمات‌رسانی به دوستداران فرهنگ و هنر اسلامی - ایرانی است.
نظر شما