در منابع، روایات و احادیث ما زیارت اربعین امام حسین(ع) از نشانه‌های اهل ایمان و ویژگی‌های مؤمنان عنوان شده است. همچنان که در روایتی از امام عسکری(ع) به این زیارت در ایام خاص اربعین توصیه و تأکید و از نشانه‌های شیعه بیان شده است.

این روایت حکایت از این دارد که شیعیان، مؤمنان و پیروان اهل‌بیت(ع) زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران و اصحاب ایشان را در روز اربعین، وظیفه و تکلیف دینی و شرعی می‌دانند.

این زیارت در ایامی خاص امکان‌پذیر نبود. به‌طور نمونه در دوران بنی‌امیه، راه‌های کربلا از همه طرف در محاصره استحکامات نظامی مجهز و محافظان و نگهبانان مسلح قرار داشته که مانع رسیدن زائران و شیفتگان حسینی به آن می‌شدند. زائری که با دستگاه بنی‌امیه و مأموران آن‌ها مخالفت و برای زیارت مرقد مطهر آقا امام حسین(ع) تلاش می‌کرد، در معرض شکنجه و حتی قتل و مرگ قرار می‌گرفت و مراقبان و نگهبانان نیز با دقت بسیار مانع انجام زیارت می‌شدند. البته باز هم مشتاقان حضرت(ع) تمام خطرات را به جان می‌خریدند و از بیراهه‌ها به زیارت می‌شتافتند. علت مخالفت بنی‌امیه هم واضح و آشکار بود، چرا که این احترام و بزرگداشت مرقد مطهر، موجودیت آن را تهدید می‌کرد. بدیهی بود حاکمیت ستمگری که خود سبب به شهادت رساندن سیدالشهدا(ع) شده بود، با زائران مرقدش مشکل داشته باشد. کنار آمدن با زیارت و زائر امام حسین(ع) منجر به اعلام حقانیت ایشان می‌شد و آنان از مبارزه و پیکاری که به رسوایی آنان و سقوط دولتشان می‌انجامید، به‌شدت پرهیز می‌کردند. اما با تمام این سخت‌گیری‌ها، آزارها، شکنجه‌ها و قتل و کشته شدنی که در انتظار زائران بود، هیچ‌گاه پیوند و اتصال با بارگاه مقدس و حرم مطهرش از بین نرفت.

به گواه تاریخ، این شرایط حدود 70سال، یعنی مدت کوتاهی پس از واقعه کربلا تا انقراض دولت بنی‌امیه در سال ۱۳۲ هجری ادامه داشت. سال‌های سیاهی که نه تنها تلاش حکام بنی‌امیه حریف باورهای پاک مردم و اعتقاد آنان به اهل‌بیت(ع) نشد بلکه مقاومت و ایستادگی مردم را نیز بیشتر کرد و سبب شد مزار و مرقد مطهر امام حسین(ع) و یاران و اصحاب پاک ایشان و شرح حماسه‌ای که آفریدند تا قرن‌ها بعد ادامه داشته باشد.

اساس، ریشه و پایه قیام امام حسین(ع) عشق و محبت الهی بود، به همین دلیل با جان و دل انسان‌های آزاده پیوند خورده و ماندگار شده است. انسان‌های آزاده نیز به واسطه پیوند قلبی با امام(ع) باقی می‌مانند و جاودانه می‌شوند. امام حسین(ع) چنان محبتی در دل‌های مؤمنان دارد که خاموش‌شدنی نیست و هرگز کمرنگ نخواهد شد. در طول تاریخ تشیع و دوره‌های پر فراز و نشیب آن، دشمنان تلاش کردند مانع محبت مردم به سیدالشهدا(ع) شوند اما موفق نشدند، چرا که اخلاص امام حسین(ع) موجب شد این حرارت در قلوب مؤمنان روز به روز شعله‌ورتر شود.

پیاده‌روی اربعین فقط انجام یک مراسم نیست که هر سال، 40روز پس از عاشورا در عراق برگزار شود. از همان زمان که نخستین زائر اربعین، جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا(ص) و عطیه عوفی شاگرد امیرمؤمنان(ع)، همراه امام سجاد(ع) و سایر اسرای کربلا با پای پیاده به زیارت سیدالشهدا(ع) رفتند؛ پیاده‌روی اربعین و زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهدای کربلا به عنوان آیین و سنتی اسلامی مطرح شد. پس از آن نیز ائمه معصومین(ع) شیعیان را به زیارت اربعین سفارش می‌کردند و بسیاری از بزرگان و مراجع با زنده نگه داشتن این روز، بر زیارت قبر مطهر سیدالشهدا(ع) تأکید کرده‌اند و خود با پای پیاده به کربلا می‌رفتند. شیعیان و پیروان همه ساله در تلاش هستند با عشق و علاقه، پرشورتر از سالیان قبل در اربعین امام حسین(ع) به زیارت ایشان بروند. در دوره و زمان ما این موضوع چندین سال است گسترش پیدا کرده و به اوج خود رسیده و حالا این‌طور که آمارها گزارش می‌دهند حدود 20میلیون زائر از سراسر جهان در ایام اربعین وارد عراق شده و با پای پیاده و سواره به زیارت می‌روند. زیارتی که اجر و ثواب زیادی هم برای آن نقل شده است. به‌طور نمونه در روایتی از امام باقر(ع) داریم: «هر کس قبر حسین(ع) را از روی عشق و ارادت زیارت کند، خدا برایش ثواب هزار حج عمره، اجر هزار شهید جنگ بدر، ثواب هزار روزه‌دار، ثواب هزار صدقه قبول و ثواب هزار بنده آزاد کرده در راه رضای خدا را در کارنامه اعمالش درج می‌کند».

راهپیمایی اربعین که حالا گستره‌ای جهانی پیدا کرده، جلوه‌ای از امت واحده اسلامی است و فرهنگ و تمدن دینی را به تصویر می‌کشد و نوعی تکلیف شرعی و دینی است. افرادی که استطاعت مالی و جانی دارند، بیمار و ضعف نیستند، حتی با زحمت در این پیاده‌روی و راهپیمایی شرکت می‌کنند. اربعین، سنت شیعیان بیدار دلی است که گذشت زمان، وفاداری آن‌ها را به امام‌حسین(ع) از بین نبرده است. اربعین ادامه و تجدید عهد مؤمنان و عاشقان اهل‌بیت(ع) با سیدالشهدا(ع) و زنده نگه داشتن راه و روش او و حماسه خونین کربلاست و حکایت از این دارد که تلاش حاکمان جبار و ستمگر برای از بین بردن این عهد و پیمان راه به جایی نبرده است.

البته  برخی از دشمنان و بدخواهان اهل بیت(ع) در این راه شبهاتی وارد می‌کنند و در تلاش هستند ارزش این سفر معنوی و گردهمایی بزرگ و پرجاذبه را به سفری گردشگری و تفریحی تقلیل دهند. اما آن‌ها غافل از این هستند که سفر اربعین با سختی همراه است. پیاده راه رفتن در مسیری طولانی، در هوای گرم یا سرد، با کمترین امکانات و حتی طبق سفارش علما با کمترین میزان خورد و خوراک حتماً با سختی‌هایی همراه است. در حالی که سفر تفریحی همراه با راحتی، خوشحالی و خنده و رفاه است. البته این سفر و مسیر طولانی مشکلات فراوانی نیز دارد که نمی‌توان آن را سفر تفریحی یا خوشگذرانی دانست. در واقع پیاده‌روی و زیارت اربعین سفری معنوی و دارای خوشی‌هایی است که جز به عشق وصال امام حسین(ع) تحمل کردنی نیست.