پیاده‌روی اربعین یک فرصت معنوی است که هر ساله زمینه مناسبی را برای ارتباط امت با امام فراهم می‌سازد و عاشقان و آزادگان از سراسر دنیا خصوصا جهان تشیع برای بیعت با امام خود، در این مسیر گام می‌نهند.

این فرصت معنوی می‌تواند در عرصه‌های گوناگون مورد استفاده قرار بگیرد و آثار بسیاری در زمینه‌های مختلف از خود بر جای گذارد. یکی از این عرصه‌هایی که آیین پیاده‌روی اربعین می‌تواند تأثیر مثبتی بر آن داشته باشد زمینه‌سازی برای ظهور امام عصر(عج) و تقویت گفتمان انتظار و تشکیل جامعه منتظر است. 

در همین رابطه با حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا فوادیان؛ استاد حوزه و کارشناس مهدویت گفت‌وگو کرده‌ایم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانیم؛

با توجه به فراگیری پدیده پیاده‌روی اربعین، چگونه می‌توان از ظرفیت بالای آن برای زمینه‌سازی در مسیر ظهور امام عصر(عج) بهره برد؟

این حضور میلیونی انسان‌ها از کشورهای مختلف سبب می‌شود زمینه برای گفت‌وگو درباره آرمان‌هایی که شیعیان دارند فراهم شود. در این راستا لازم است موکب‌داران و دست‌اندرکاران همانطور که برای مسائل رفاهی زائران زحمت می‌کشند به جنبه‌های فرهنگی پیاده‌روی و نقش آن در ایجاد تمدن نوین اسلامی هم دقت بیشتری داشته باشند و از ظرفیت این حضور برای گفت‌وگو پیرامون زمینه‌سازی ظهور و موعودباوری استفاده شود کما اینکه ما معتقدیم در سفر عظیم و کنگره جهانی حج وقتی مسلمانان در مناسک حج شرکت می‌کنند فرصت مغتنمی برای گفت‌وگو درباره مهدویت است.

همان‌طور که استحضار دارید سفر امسال تحت تاثیر اتفاقاتی است که در غزه در حال رخ دادن است. لطفا درباره اهمیت پرداختن به مسئله غزه در راهپیمایی اربعین امسال توضیح بفرمایید. 

امام حسین(ع) برای احیای کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) قیام کردند. وقتی ایشان در کربلا به شهادت رسیدند انتقال پیام حرکت سیدالشهدا(ع) به امر زیارت سپرده شده است. ما نسبت به هیچ یک از معصومین به اندازه سیدالشهدا زیارتنامه نداریم. اهل بیت(ع) از قیام امام حسین(ع) کمال استفاده را کردند و مطالبی را در رابطه با زیارت بیان فرمودند تا همواره این حرکت در جوش و خروش باشد. اولین زائر جابربن عبدالله انصاری همراه عطیه است و بعد از آن، زیارت خود اهل بیت(ع) را در تاریخ می‌بینید. در فرهنگ روایی نیز امام صادق(ع) و امام حسن عسکری(ع) اشاره فراوانی به اهمیت زیارت اربعین کرده‌اند.

از طرفی شیعه نباید نسبت به وضعیت جامعه خودش بی‌تفاوت باشد. وقتی امام حسین(ع) می‌خواست به کوفه برود فرزند خلیفه دوم در مکه به حضرت گفت اینجا محل تولد جدتان رسول خدا(ص) است، شا هم فرزند پیامبر(ص) هستی، همین‌جا بمان و با حاکمیت کاری نداشته باش؛ مردم که برای زیارت خانه خدا می‌آیند، نزد شما هم خواهند آمد. امام حسین(ع) در پاسخ فرمودند «اف لهذا الکلام» یعنی بدحرفی زدی! بدترین کلامی که حضرت شنید این بود که با حاکمیت کاری نداشته باشد. شما این حدیث امام حسین(ع) را شنیدید که «الناس عبید الدنیا و دینهم لعق علی السنتهم». پس مردمی که بنده دنیا باشند، دین هم لغلغه زبانشان باشند به درد اسلام و زمینه‌سازی ظهور نمی‌خورند.

امام حسین(ع) به ما یاد داد که نسبت به حاکمیت بی‌تفاوت نباشیم. یکی از پیام‌های زیارت اربعین همین است. اگر امام حسین(ع) ۱۴۰۰ سال پیش شهید شده است، ما امروز باید نسبت به حاکمیت ابراز وجود کنیم. اساسا معنای انتظار همین است. انتظار به معنای نارضایتی از وضع موجود، ترسیم آینده مطلوب و تلاش برای رسیدن به آینده مطلوب است. حرکت اربعین درست با مصادیق انتظار هم‌پایه است. کسی که در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کند نسبت به حاکمیت جهانی و ظلمی که در جهان اتفاق می‌افتد بی‌تفاوت نیست. بی‌شک امروز بزرگترین ظلمی که در برابر دیدگان جهانیان قرار گرفته و مجامع بین‌المللی نسبت به آن ساکت هستند و حتی کشورهای عربی با عبری هماهنگ شدند ظلمی است که به مردم غزه می‌شود. بنابراین بهترین شعاری که می‌شد برای این حرکت عظیم انتخاب کرد همین یاری رساندن به مردم مظلوم غزه است.

زیارت اربعین دارد این مسئله را در جهان فریاد می‌زند. الآن برای جهانیان سوال است که ۲۰ میلیون آدم در این هوای گرم پیاده‌روی می‌کنند شعارشان چیست؟ هدفشان چیست؟ انگیزه‌شان چیست؟ وقتی اینها یکپارچه شعار دفاع از غزه را سر می‌دهند موجی ایجاد می‌کند که توجه آزادی‌خواهان جهان را به حوادث غزه جلب می‌کند تا از خودشان بپرسند چرا ۲۰ میلیون نفر شعارشان را حمایت از این مردم مظلوم که اینگونه مورد ستم قرار گرفتند قرار دادند.

مهمترین آسیبی که در مورد پیاده‌روی اربعین به نظر شما به عنوان یک کارشناس دین می‌رسد و باید اصلاح شود چیست؟

اینکه ما این سفر را یک سفر معمولی یا یک سفر زیارتی معمولی بدانیم. خود حضرات معصومین برای امام حسین(ع) اربعین قرار دادند. پیامبر(ص) که مقامش از امام حسین(ع) بالاتر است اربعین ندارد حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) که پدر و مادر سیدالشهدا هستند اربعین ندارند. بنابراین اربعین مخصوص سیدالشهدا است و اهل بیت(ع) سعی کردند این کار زیبا و کارآمد سیدالشهدا را حفظ کنند. ما هرچه به کارکردهای زیارت توجه کنیم، این امر می‌تواند ما را از آفت‌ها و آسیب‌ها دور کند.

اگر ما به پیاده‌روی اربعین فقط به عنوان عامل ثواب بنگریم یا فقط به عنوان اینکه انسان در یک مناسبت خاص برای زیارت امام حسین(ع) می‌رود نگاه کنیم، این نگاه‌های حداقلی آسیب به جریان پیاده‌روی اربعین است. ما هر چه سعی کنیم این سفر را به سمت ایجاد تمدن نوین پیش ببریم یعنی حرکتی که در طول تاریخ بی‌نظیر بوده است می‌توانیم دستاوردهای بیشتری را انتظار داشته باشیم. البته معنای سخن من این نیست که پیاده‌روی اربعین در گذشته صورت نمی‌گرفته اما این حجم و این دعوت گسترده از مردم جهان و این مواسات و همدلی زائران یک مشقی برای زندگی و زیست در حکومت امام مهدی(عج) است.

وقتی شما در این پیاده‌روی قرار می‌گیرید می‌بینید همه انسان‌ها درصدد کمک کردن به دیگری هستند و هر کس دوست دارد یک کار کوچک انجام دهد چه آنهایی که موکب دارند چه آنهایی که زائر هستند. این همدلی و اتحاد همان چیزی است که در روایات به عنوان شاخصه یاران حضرت مهدی(عج) بیان شده است. در روایات بیان شده وقتی به یاران امام مهدی(ع) نگاه می‌کنید «کانما رباهم اب واحد قلوبهم، مجتمعه بالمحبه» یعنی اگر انسان به این ۳۱۳ نفر نگاه کند انگار یک نفر آنها را تربیت کرده است و پدرشان یکی بوده است با یک خصوصیت مشترک و آن اینکه قلب‌هایشان برای عشق و محبت به همدیگر می‌تپد. این چیزی است که ما در اربعین مشق می‌کنیم. این سرمشق‌ها می‌تواند یک خط خوبی را برای زمینه‌سازی و ایجاد تمدن نوین اسلامی به پا کند.

اگر توصیه‌ای به زائرانی که راهی پیاده‌روی اربعین شدند دارید، بفرمایید.

اگر دو کار انجام بگیرد خیلی خوب است. یکی اینکه انسان در این مسیر چند تا روایت از کتاب کامل الزیارات ابن قولویه بخواند تا آثار و برکاتی که اهل بیت(ع) برای زیارت بیان کردند را بشناسد. زیارت امام حسین(ع) از جهات مختلف فوق‌العاده است. اگر سخت است فضیلتش هم بیشتر است. اصلا سفارش شده زیارت امام حسین(ع) ترک نشود و بیان شده هر قدمی که انسان در راه زیارت ایشان برمی‌دارد ثواب حج و عمره دارد و باعث روسفیدی زائر نزد خدا و ملائکه می‌شود. لذا خوب است که زائر چند روایت در این رابطه بخواند تا بداند اگر سختی و مشقت است جه فضیلت و آثار و برکاتی به همراه دارد.

مسئله دوم این است که زائر سعی کند عمودهایی که طی می‌کند با ذکر و یاد امام زمان(عج) باشد. همینطور که انسان قبل از سفر وسایل سفر را مهیا می‌کند یکی از چیزهایی که خوب است همراه خودش داشته باشد کتابچه‌هایی است که زیارت ناحیه مقدسه را نوشته است تا قبل از ورود به کربلا یک بار امام حسین(ع) را از زبان امام مهدی(عج) زیارت کرده باشد.