این حضور گسترده سبب وحدت و همبستگی مسلمانان و ضامن بقای اسلام و مکتب تشیع است. همزمان با سالروز اربعین حسینی در این زمینه با حجت الاسلام و المسلمین دکتر غلامحسین محرمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو نشستیم. گفتنی است این استاد دانشگاه دارای تألیفات بسیاری درباره تاریخ و سیره اهل بیت(ع) است که از جمله این کتاب‌ها می‌توان به «تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری»، «نقش امامان شیعه در شکل‌گیری و توسعه تمدن اسلامی» و «آذرخش کربلا» اشاره کرد.

گفت‌وگو را با بررسی تاریخچه مراسم اربعین حسینی شروع کنیم. این آیین دینی از چه زمانی شروع شد و چرا شیعیان در چهلمین روز شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران باوفای ایشان، به زیارت امام حسین(ع) مشرف می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند؟

اربعین یعنی چهلمین روز شهادت امام حسین(ع) و یارانش که بیستم ماه صفر است. پیش از هر چیز باید به این نکته اشاره کنم که عدد ۴۰ در فرهنگ اسلام عددی کامل و مقدس است.

خداوند در آیه ۱۴۲ سوره اعراف می‌گوید:«و ما با موسی ۳۰ شب وعده قرار دادیم و ۱۰شب دیگر بر آن افزودیم تا آنکه زمان وعده پروردگارش به ۴۰ شب تکمیل شد...». یا مثلاً حدیث داریم که هر کس ۴۰ روز خودش را برای خدا خالص کند، خدای تعالی چشمه‌های حکمت را از قلبش جاری می‌کند.

از اول اسلام رسم بوده که چهلم فرد درگذشته را گرامی بدارند. اما درباره تاریخچه زیارت امام حسین(ع) در چهلمین روز شهادت ایشان باید عرض کنم این مسئله سابقه تاریخی دارد و برخاسته از دستوراتی است که از اهل بیت(ع) وارد شده است. یکی از مستندات اربعین، حدیثی از امام حسن عسکری(ع) است که زیارت اربعین امام حسین(ع) را یکی از پنج علامت انسان مؤمن شمرده است. یکی دیگر از مستندات زیارت اربعین در میان شیعه، روایتی است که می‌گوید: اهل بیت ایشان در راه برگشت از شام به مدینه، در چهلمین روز بعد از واقعه عاشورا، به کربلا برگشتند و شهدا را زیارت کردند و سپس به سمت مدینه رفتند. البته این مسئله محل بحث و مناقشه است. محدث نوری کتابی دارد به نام لؤلؤ و مرجان که در آن خبر آمدن اهل بیت امام حسین(ع) را در روز اربعین به کربلا بعید دانسته و می‌گوید: اینکه اهل بیت امام در ۴۰ روز بتوانند از کربلا به کوفه و از کوفه به شام بروند و در آنجا هم مدتی بمانند و بعد حرکت کنند و چهلم به اربعین برسند امکانپذیر نبوده است. آمدن اهل بیت به کربلا را شیخ طوسی، شیخ مفید، سید بن طاووس و برخی علمای دیگر تأیید کرده‌اند. مرحوم شهید قاضی طباطبایی تبریزی کتابی دارد به نام تحقیق در اربعین سیدالشهدا که مهم‌ترین کتابی است که درباره اربعین نوشته شده است. او در این کتاب علمی با دلایل متقن به محدث نوری پاسخ گفته و ثابت کرده که آمدن اهل بیت امام حسین(ع) در اربعین اول به کربلا درست است. به هر حال حضور اهل بیت در اربعین سیدالشهدا و یارانش به کربلا در میان شیعیان مشهور است و درباره ثواب زیارت اربعین و توصیه به عزاداری در این روز هم روایات زیادی داریم.

چرا مراسم اربعین فقط برای امام حسین(ع) برگزار می‌شود و درباره زیارت اربعین و عزاداری در چهلمین روز درگذشت دیگر پیشوایان معصوم(ع) روایتی نداریم؟

سؤال خوبی است؛ گرچه در احادیث، برای زیارت همه امامان ثواب زیادی ذکر شده، حتی برای زیارت برخی از امامزادگان مثل حضرت معصومه(س) روایت داریم، ولی به زیارت امام حسین(ع) تأکید بیشتری شده است. درباره عزاداری هم بیشتر امام حسین(ع) مطرح است. البته برای عزاداری سایر ائمه دستورات کلی آمده که مثلاً در غم ما غمگین و در شادی ما شاد باشید.

 اما برای امام حسین(ع) روایات طول و تفصیل داده شده که هر کس در عزای امام حسین(ع) شعری بگوید، حتی یک نفر را بگریاند و خودش یک قطره اشک بریزد بهشت بر او واجب می‌شود. البته ورای این گریه، فلسفه عمیقی وجود دارد. امام حسین(ع) مرز حق و باطل را مشخص کرد و اسلام مورد نظر یزید را از اسلام راستین جدا نمود. اگر قیام امام حسین(ع) نبود اسلام باقی نمی‌ماند و از بین می‌رفت.

 بنابراین گریه و عزاداری برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا حق را زنده نگاه می‌دارد و سبب می‌شود شیعه از بین نرود. اگر عزاداری امام حسین(ع) نباشد اسلام از میان می‌رود چون اگر شیعه که اسلام حقیقی است، نباشد داعش که ادعای اسلام را دارد می‌آید و مردم از اسلام برمی‌گردند. همان‌طور که در زمان امام حسین(ع) هم اگر امام، خط درست اسلام را نشان نمی‌دادند، اسلام در همان قرون اولیه هجری با انقراض بنی امیه از میان می‌رفت؛ چون مردم فکر می‌کردند خط درست اسلام همان است که یزید و معاویه می‌گویند و مردم می‌گفتند: اگر اسلام این است ما آن را نمی‌خواهیم؛ زیرا این نمی‌تواند دینی باشد که خدا فرستاده و دروغ است. پس مراسم اربعین ضامن بقای اسلام و از هر واجبی مهم تر است.

هر ساله با نزدیک شدن به اربعین حسینی میلیون‌ها نفر از دوستداران آن حضرت با پای پیاده راهی کربلا می‌شوند. فلسفه پیاده روی اربعین چیست و از چه زمانی رایج شده است؟

از همان سال‌های آغازین اسلام رفتن با پای پیاده به مکه معظمه برای شرکت در مراسم حج در بین مسلمانان مرسوم بوده است. در شرح حال امام حسن(ع) در کتاب‌های تاریخ آمده که ۲۵ بار با پای پیاده به حج رفته‌اند و در یکی از این سفرها پاهای مبارک ایشان از سختی راه مجروح شده بود، در حالی که  مرکب‌ها را کنارشان می کشیدند. در احادیث بسیاری هم آمده که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) بروید و برای آن اجر و ثواب زیادی ذکر شده است.

یکی از دلایلش سختی راه است. در حدیثی آمده: «افضل الاعمال احمزها» یعنی برترین کارها دشوارترینشان است. همچنین در روایت است که هر قدمی که برای زیارت امام حسین(ع) برمی‌دارید حسنه زیادی برایتان نوشته می‌شود. در برخی از روایات هم به عبارت «ماشیا» یعنی پای پیاده تصریح شده است.

 به خاطر این روایات، این فرهنگ در بین شیعه جا افتاده است. البته درباره پیاده‌روی اربعین، روایتی نداریم و این مراسم در یکی دو قرن اخیر به دست طلاب شهر نجف رسم شده است که برای زیارت امام حسین(ع) در اربعین هر سال با پای پیاده از نجف به کربلا می‌رفتند و به تدریج در میان مردم عراق و دیگر کشورها رایج شد.

مراسم پیاده‌روی اربعین چه تأثیری در همبستگی، تقویت هویت دینی و بصیرت افزایی شیعیان دارد؟

یکی از چیزهایی که به شیعه هویت می‌بخشد عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع)است. زیارت به صورت دسته جمعی در روزهای منتهی به اربعین، یک مسئله بین المللی شیعه شده و آن‌ها را از سراسر عالم گرد حرم امام حسین(ع) جمع می کند و مسلمانان از حال همدیگر با خبر می‌شوند و وحدت پیدا می‌کنند. دو ملت شیعه ایران و عراق، سال‌ها با هم دشمن بودند. استکبار جهانی این دو ملت را به جان هم انداخت و جنگی را میان آن‌ها تحمیل کرد و تعداد زیادی از مردم شهید و کشته شدند. ولی زیارت اربعین و مراسم پیاده روی دسته جمعی به سمت کربلا، باز برادری را در بین دو ملت برقرار کرد. گویی یک ملت واحد هستند.

 الان در ایام اربعین مردم  عراق در منزل خود از ایرانیان پذیرایی و به آن‌ها خدمت می‌کنند و عراقی‌ها هم در ایران به منزل ایرانی‌ها می‌آیند و روابطشان زیاد شده است. محبت امام حسین(ع) سبب این الفت شده است؛ الفتی که با میلیاردها دلار نیز امکان‌پذیر نبود. به راستی  «حب الحسین یجمعنا»، امام حسین ما را متحد می‌کند و ما با امنیت و اطمینان زیارت می‌کنیم و به کشور خود برمی‌گردیم. الحمدلله الان هر دو سرزمین محور مقاومت شده و منشأ آن امام حسین(ع) است. اگر امام حسین(ع) نبود این همبستگی پدید نمی‌آمد و دولت‌ها نمی‌توانستند این کار را بکنند.

 اتفاقاً یکی از ویژگی‌های خاص مراسم  اربعین این است که اختصاص به  شیعیان ندارد و مسلمانان اهل سنت و حتی افرادی از دیگر ادیان نیز در آن حضور می‌یابند.

بله کاملاً درست گفتید و این معجزه امام حسین(ع) است. ائمه(ع) صاحب معجزه هستند و معجزه ولایت همین است.

اینکه در ایامی خاص، ۲۰ میلیون جمعیت، از کشورها و حتی ادیان مختلف پس از یک پیاده روی نمادین، در یک‌جا جمع می‌شوند، نه کسی با دیگری دعوا می‌کند، نه کسی کشته می‌شود، نه کسی زیر پا می‌ماند، نه کسی گرسنه می‌ماند و با کمال محبت سیر می‌کنند، به زیارت می‌روند و برمی‌گردند، بزرگ‌ترین معجزه است.

مراسم اربعین حسینی از جنبه استکبار ستیزی چه پیامی برای جهان به ویژه دشمنان اسلام دارد؟

درهرصورت همواره فرهنگ اسلام در مقابل فرهنگ غرب است. ما که نمی‌توانیم با این‌ها کنار بیاییم. اگر هم ما کنار بیاییم آن‌ها می‌خواهند ما را حذف کنند.

 اربعین مراسم مهمی است که فرهنگ غرب و الحاد را کنار می‌زند. در این ایام فرهنگ اسلام پیشتاز است و فرهنگ غرب عقب نشینی می‌کند. در واقع ما در مقابل آن‌ها می‌ایستیم و قدرت اسلام را به رخ دشمنان می‌کشیم.