این متن تبصره یک ماده ۹۵ لایحه برنامه هفتم توسعه کشور است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی، آن را اول آبان سال گذشته به تصویب رساندند.
محمدعلی زلفی‌گل، وزیر پیشین علوم، تحقیقات و فناوری چندی پیش در اظهاراتی در خصوص ارتباط میان وزارت علوم و بهداشت به منظور افزایش بهره‌وری گفته بود: ما در حال رایزنی هستیم و براساس مصوبه برنامه هفتم توسعه قرار است به منظور افزایش بهره‌وری دو وزارتخانه، رشته‌هایی که همپوشانی دارند میان دو وزارتخانه تقسیم شوند.
رشته‌هایی که همپوشانی دارند بر اساس نیاز و کاربرد، بخشی از آن‌ها توسط وزارت علوم و بخش دیگر توسط وزارت بهداشت ارائه می‌شوند.
زلفی‌گل در آخرین روزهای کاری خویش در این وزارتخانه، یکی از کارهای بر زمین مانده را رفع همپوشانی رشته‌های تحصیلی میان دو وزارتخانه علوم و بهداشت عنوان کرده بود.
با آغاز به کار کابینه چهاردهم و تأکید این دولت بر اجرای برنامه توسعه باید دید این مهم چه وقت و چگونه اجرایی خواهد شد.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم در گفت‌وگو با ما از ضرورت رفع همپوشانی رشته‌های تحصیلی گفته و به چگونگی اجرای آن اشاره کرده است.
رشته‌های مشترک، زاییده دوران اخیر هستند
دکتر رضا نقی‌زاده به قدس می‌گوید: یکی از مسائل جدی که در نظام آموزش عالی کشور مطرح است، موضوع بهره‌وری آموزش عالی به عنوان یک نظام کلان است. این بهره‌وری نیازمند حکمرانی و ساختار یکپارچه است؛ این در حالی است که ما در حوزه آموزش عالی دو وزارتخانه علوم و بهداشت را داریم که هر کدام از این‌ها درون خود باید مباحثی مثل بهره‌وری، جلوگیری از رشته‌های موازی و یا گسترش بی‌رویه رشته‌ها را پیگیری کنند.
وی در همین زمینه می‌افزاید: یک مسئله مهم که میان وزارتخانه‌های علوم و بهداشت وجود دارد و در سال‌های اخیر تشدید شده، موضوع رشته‌های مشترک است.
نقی‌زاده با اشاره به اینکه رشته‌های مشترک چه در بخش علوم پایه و چه در سایر علوم، به صورت جدی زاییده دوران اخیر هستند، اضافه می‌کند: دلیلش هم این است که علوم دارند بین‌رشته‌ای می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که برای مثال به همان میزان که در رشته علم مواد به علوم پایه مانند شیمی و... نیاز داریم، در رشته‌های علوم پزشکی هم به علوم پایه نیاز داریم؛ درواقع برای اینکه از طریق علم، مسائل را حل کنیم نیازمند علوم چندگانه هستیم. می‌توان گفت دیگر مثل قدیم نیست که لزوماً با یک حوزه علمی بتوانیم به پاسخ مسئله برسیم؛ در نتیجه این موضوع موجب شده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای اینکه رشته‌های علوم پزشکی پاسخگو باشند در یک لایه‌هایی رشته‌ها را توسعه داده است که این رشته‌ها گاه با رشته‌های وزارت علوم که خیلی گسترده و متنوع هستند، همپوشانی دارند.
نظام آموزش عالی ما تقریباً با همه نظام‌های آموزشی دنیا متفاوت است؛ چون برخلاف همه جای دنیا -به جز کشور کوبا- که دانشکده‌های علوم پزشکی، فنی و مهندسی، علوم پایه و ... در یک دانشگاه و ذیل وزارت علوم هستند، در ایران از سال ۱۳۶۴ و با مصوبه مجلس شورای اسلامی دانشکده‌های آموزش پزشکی از وزارت علوم جدا شده و ذیل وزارت بهداشت و درمان قرار گرفته است و الان هرچه دانشگاه‌های ما به نسل سوم و چهارم یعنی به رویکردهای حل مسئله نزدیکتر می‌شوند، تفکیک دانشگاه‌های علوم پزشکی و علوم غیرپزشکی بیشتر نقاط ضعف خود را نشان می‌دهد؛ چون برای حل یک مسئله مثل تولید یک نوع دارو نه تنها به داروساز نیاز است، بلکه به تجهیزات یا رشته‌های دیگر هم نیاز داریم و اینجاست که مشکل ایجاد می‌شود.
۵۰ رشته مشترک داریم
نقی‌زاده درباره عناوین و تعداد رشته‌های مشترک میان دانشگاه‌های پزشکی و غیرپزشکی نیز می‌گوید: موضوع همپوشانی در برخی رشته‌های علوم پایه، رشته‌های مدیریتی و علوم آزمایشگاهی دیده می‌شود که هرچند آمارهای مختلفی از آن‌ها ارائه می‌شود اما در مجموع تعدادشان به حدود ۵۰ رشته می‌رسد.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، موازی‌کاری، کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های آموزش عالی را تنها بخشی از پیامدهای پدیده یاد شده عنوان می‌کند و می‌افزاید: برای مثال وزارت علوم برای تدریس یک رشته علوم پایه در دانشگاه، همه امکانات را فراهم کرده و از ظرفیت لازم برای جذب دانشجو هم برخوردار است اما همزمان وزارت بهداشت همان رشته آموزشی را با امکانات کمتر توسعه می‌دهد که این اتفاق موجب افزایش هزینه‌ها در حوزه آموزش عالی کشور می‌شود. یا به دلیل متفاوت بودن برنامه‌های درسی آن‌ها، ممکن است کیفیت آموزشی آن‌گونه که انتظار می‌رود، نباشد. همچنین ممکن است در جذب دانش‌آموختگان مشکلاتی پیش بیاید؛ یعنی شاید هر یک از این دو وزارتخانه بگویند فقط دانش‌آموخته خودش را قبول دارند و مواردی از این قبیل.
وی یادآور می‌شود: برای نزدیک شدن دانشگاه‌های علوم پزشکی و علوم غیرپزشکی در یک دهه اخیر تلاش‌های زیادی از سوی متولیان امر صورت گرفته که اجرای برنامه‌های مشترک در سطح هیئت امنا یکی از آن‌هاست، اما این تلاش‌ها به دلیل منفک بودن ساختارهای آموزش عالی چندان نتیجه‌بخش نبوده است؛ یعنی آن هم‌افزایی لازم اتفاق نیفتاده است. از این رو همه می‌خواهند نیاز است را در درون خودشان ایجاد کنند و همان‌طور که اشاره شد نتیجه آن، چیزی جز موازی‌کاری و کاهش بهره‌وری نیست.
چگونگی رفع همپوشانی رشته‌ها
نقی‌زاده سپس به موضوع چگونگی رفع همپوشانی رشته‌ها می‌پردازد و می‌گوید: راهکار اولیه‌ای که برای این مسئله پیش‌بینی شده این است رشته‌های مشترک را مثل همه جای دنیا به برنامه آموزشی تبدیل کنیم و مثلاً بگوییم دانشگاه علوم پزشکی در رشته علوم پایه، به این تعداد دانشجو نیاز دارد و دانشگاه فنی هم به فلان تعداد دانشجو. یعنی دانشگاه‌ها به صورت مشترک برنامه مورد نظر را اجرا کنند و به این شکل امکاناتی که تخصیص پیدا می‌کند اعم از استاد، آزمایشگاه و... در قالب سکوی شبکه‌ای در اختیارشان قرار می‌گیرد. در این صورت یک برنامه آموزشی داریم که مثلاً به‌طور مشترک میان دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه تهران اجرا می‌شود.
خوبی این راهکار این است دیگر احتیاجی نیست برای تعدادی دانشجو چند استاد جذب شود، یا اگر دانشگاهی ظرفیت خالی داشته باشد از آن استفاده خواهد شد همچنین امکان توسعه زیرساخت‌ها مثل شبکه آزمایشگاهی توسط یکدیگر فراهم می‌شود.
وی با اشاره به اینکه راهکار یاد شده هم‌اکنون از سوی برخی دانشگاه‌های کشور در حال اجراست، می‌افزاید: دومین راهکار برای رفع همپوشانی رشته‌ها استفاده از یک‌سری دانشکده‌های بین‌رشته‌ای با پایه مشترک است. یعنی ما تعدادی دانشکده داشته باشیم که میان دو حوزه پزشکی و غیرپزشکی مشترک باشند و با تعریف رشته‌های مشترک در آن‌ها و بر اساس یک توافق، تربیت دانشجویان در آن‌ها انجام شود.
نقی‌زاده با بیان اینکه راهکار یاد شده قابلیت پیاده شدن دارد، عنوان می‌کند: برای رفع همپوشانی رشته‌ها راهکار سومی هم وجود دارد که البته هنوز دور از دسترس است؛ اینکه به‌تدریج به سمت همگرایی این دو زیرنظام آموزش عالی حرکت کنیم که البته این راهکار موضوع بحث برنامه هفتم توسعه نیست؛ اما راهکارهای اول و دوم برای حل مشکل پیشنهاد شده است. با وجود این باید در مورد راهکارهای دیگر نیز تدبیر و تصمیم‌گیری شود.
هیچ رشته‌ای حذف نمی‌شود
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم با تأکید بر اینکه هیچ رشته‌ای از هیچ وزارتخانه‌ای حذف نخواهد شد، تصریح می‌کند: بحثی با عنوان حذف رشته‌های مشترک نداریم؛ تنها رفع همپوشانی رشته‌های مشترک، مدنظر است؛ چون هم وزارت علوم به رشته‌های علوم پایه نیاز دارد و هم وزارت بهداشت و یا علوم پزشکی نیازمند علوم پایه است. بنابراین قرار نیست هیچ‌کدام از رشته‌ها حذف شوند؛ ضمن اینکه در برنامه هفتم توسعه هفتم نیز اشاره نشده رشته‌ای باید حذف شود؛ بلکه تأکید شده باید همپوشانی‌ها رفع شود و بهره‌وری افزایش پیدا کند. یعنی نباید رشته‌ای را که در وزارت علوم ظرفیت خالی دارد در وزارت بهداشت ایجاد کنیم تا مجبور باشیم استاد، امکانات و... برایش در نظر بگیریم.
نقی‌زاده در خاتمه در خصوص روند همکاری وزارتخانه‌های علوم و بهداشت برای رفع همپوشانی رشته‌های مشترک هم می‌گوید: تازه دو ماه می‌شود که برنامه هفتم توسعه برای اجرا ابلاغ شده است و وزیران این دو وزارتخانه نیز تازه از سوی مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفته‌اند. ان‌شاءالله پس از مستقر شدن آن‌ها رفع همپوشانی رشته‌های مشترک در دستور کارشان قرار می‌گیرد، چون به هرحال انجام این کار در برنامه هفتم مورد تأکید قرار گرفته و اجرای آن یک الزام قانونی است.
نظر شما