حرکت به سمت توسعه پتروپالایشگاه‌ها به‌عنوان یک راهبرد کلیدی در صنعت نفت و گاز، فرصتی منحصر به فرد برای تقویت زنجیره ارزش صنعت نفت و کاهش وابستگی به صادرات نفت خام فراهم می‌کند. با تبدیل نفت خام به محصولات پتروپالایشگاهی با ارزش افزوده بالا، ایران می‌تواند نه تنها درآمدهای ارزی خود از محل تبدیل نفت خام به محصولات پتروپالایشگاهی را افزایش دهد بلکه در برابر تحریم‌های بین‌المللی نیز مقاوم‌تر شود و به سمت خنثی کردن این تحریم‌ها برود. این رویکرد همچنین می‌تواند موجب رشد ارزش افزوده در اقتصاد ایران و تکمیل زنجیره ارزش شود و صنایع مرتبط را به رونق برساند. در این مسیر، دولت با تصویب مجموعه‌ای از مشوق‌ها مانند اعطای مجوز تنفس خوراک و ایجاد اعتبارات ارزی برای تهاتر نفت خام با تجهیزات، سعی در جلب مشارکت بخش غیردولتی اقتصاد دارد. با این حال، تحقق این اهداف نیازمند اجرای جدی و قاطع این مصوبات توسط دولت است تا شرایط برای سرمایه‌گذاری‌های غیر دولتی به طور کامل مهیا شود.

در همین راستا، گفتگویی با رضا پدیدار، رئیس کمیسیون توسعه پایدار اتاق ایران، داشتیم تا بررسی کنیم که توسعه پتروپالایشگاه‌ها تا چه اندازه می‌تواند در بهبود وضعیت اقتصادی و صنعتی کشور مؤثر باشد. این گفتگو به ما کمک می‌کند تا به درکی عمیق‌تر از مزایا و چالش‌های پیش روی این راهبرد کلیدی دست یابیم.

پدیدار با اشاره به اهمیت ساخت پتروپالایشگاه‌ها خاطرنشان می‌کند: تفاوت اصلی بین پالایشگاه و پتروپالایشگاه در نوع و میزان فرآوری محصولات نهایی آنهاست. پالایشگاه‌ها به طور عمده نفت خام را به محصولات واسطه‌ای مانند بنزین، دیزل و نفتا تبدیل می‌کنند. این محصولات پالایشگاهی معمولاً نیاز به فرآوری بیشتری دارند تا به محصولات نهایی با ارزش افزوده بالاتر تبدیل شوند. اما پتروپالایشگاه‌ها علاوه بر انجام مراحل پالایشی، فرآیندهای پتروشیمیایی را نیز در بر می‌گیرند که محصولات واسطه‌ای را به محصولات واسطه‌ای برای پارک‌های شیمیایی که پیچیده‌تر از سایر محصولات پالایشگاهی است و ارزش افزوده بالاتری نیز دارد؛ تبدیل می‌کنند. به عبارت دیگر، پتروپالایشگاه‌ها ترکیبی از پالایشگاه و پتروشیمی هستند که فرآیند تولیدی جامع‌تری را ارائه می‌دهند.

رئیس کمیسیون توسعه پایدار اتاق ایران ادامه می‌دهد: مزیت‌های پتروپالایشگاه‌ها نسبت به پالایشگاه‌های سنتی قابل توجه است. یکی از مهم‌ترین مزیت‌ها کاهش قیمت تمام شده تولید است، زیرا در پتروپالایشگاه‌ها مواد اولیه به طور کامل و با حداکثر بهره‌وری به محصولات نهایی تبدیل می‌شوند. این امر نه تنها هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد، بلکه به تنوع بیشتری از محصولات نهایی نیز منجر می‌شود. به علاوه، تولید محصولات نهایی در داخل کشور باعث کاهش وابستگی به واردات و تأمین نیازهای داخلی از خارج می‌شود. این امر می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی کشور و تقویت خودکفایی صنعتی داشته باشد.

پدیدار اظهار داشت: در راستای توسعه پتروپالایشگاه‌ها، ضروری است که دولت تلاش‌های بیشتری برای افزایش تعداد این نوع واحدها انجام دهد. طبق قوانین فعلی، هیچ محدودیت و ممنوعیتی برای ورود بخش خصوصی و غیردولتی اقتصاد به حوزه پتروپالایشگاه‌ها وجود ندارد و این موضوع در برنامه‌های ششم و هفتم توسعه کشور نیز تأکید شده است.

وی ادامه می‌دهد: شرایط ورود بخش خصوصی به ساخت پتروپالایشگاه‌ها باید تسهیل شود. این امر نه تنها به توسعه صنعت نفت و گاز کشور کمک می‌کند، بلکه باعث رقابتی‌تر شدن بازار و افزایش کارایی خواهد شد. در جلسات متعدد با مقامات مسئول، این نظرات مطرح شده و از دولت جدید خواسته شده است که با فراهم کردن بسترهای لازم، به بخش خصوصی میدان بیشتری بدهد تا کشور بتواند به توسعه و خودکفایی صنعتی بیشتری دست یابد.

عضو اتاق بازرگانی در پاسخ به این پرسش که با توجه به مصوبات مجلس، مشوق‌هایی برای بخش خصوصی جهت ساخت پتروپالایشگاه‌ها در نظر گرفته شده است، اظهار داشت: بله، این قوانین تصویب شده و باید به اجرا درآیند. از جمله این مشوق‌ها، امکان ایجاد اعتبار ارزی برای تهاتر روزانه 300 هزار بشکه نفت خام جهت خرید تجهیزات پتروپالایشگاه و همچنین اعطای مجوز تنفس خوراک برای سال اول است. مصوبات در این زمینه در پایگاه‌های اطلاع‌رسانی دولت آمده است، اما دولت باید در عمل تلاش بیشتری داشته باشد و این مصوبات را به مرحله اجرا برساند.

پدیدار در پایان افزود: ما به مدت سه هفته متوالی با مسئولین جلسات متعددی داشتیم و به رئیس‌جمهور جدید نیز توصیه کردیم که باید به بخش خصوصی میدان بیشتری داده شود تا کشور بتواند پیشرفت کند. بخش دولتی باید وظایف حاکمیتی خود را انجام دهد و اجازه دهد که بخش خصوصی وارد عرصه ساخت پتروپالایشگاه‌ها و دیگر پروژه‌های مشابه شود. مدیران صنعت نفت و گاز نیز باید فضای لازم را برای فعالیت بخش خصوصی فراهم کنند.