حضرت رضا علیه السلام، هشتمین پیشوای شیعیان همزمان با شروع قرن سوم هجری وارد ایران شدند. از سال ۱۲ هجری_قمری فتوحات اسلامی در ایران شروع شد و مخصوصا در دوران خلافت امیرالمومنین علی علیه السلام انس گرفتن مردم با خاندان اهل‌بیت علیه السلام و تشیع در این سرزمین نفوذ پیدا کرد. مداین، قم و خراسان اولین مناطقی بودند که در همان سده اول هجری به تشیع گرایش پیدا کردند. تا قرن چهارم حکومت آل‌بویه و نهضت‌های متعدد علویان در ایران به وقوع پیوست و تعداد زیادی از سادات علوی از شاخه حسنی و حسینی برای در امان ماندن از ظلم و جور خلفای اموی و عباسی به ایران مهاجرت کردند و باعث گسترش هرچه بیشتر تشیع در ایران شدند.
هم زمان با شروع قرن سوم هجری، مامون حضرت رضا علیه السلام را از مدینه به مرو فرا خواند و امام با اکراه و اجبار به سوی مرو حرکت داده شدند. تمام تلاش در این حرکت اجباری بر این بود که حضرت به عنوان امام معصوم و بزرگ شیعیان شناخته نشوند و مامون هم به گونه‌ای سفر حضرت را از دور مدیریت می‌نمود که بُعد رهبری معنوی و امامت امام مخفی بماند اما امام علیه السلام این تهدید را به فرصت تبدیل نمود و از آن به بهترین شیوه در مسیر گسترش فرهنگ ناب اسلام بهره جستند.
یکی از نکات مهم در دوران امامت ایشان فرهنگ‌سازی دینی در میان شیعیان بود، آن حضرت در دوران امامت خود یک سری ویژگی‌ها و خصوصیات و آداب را به‌عنوان فرهنگ در میان پیروان خود نهادینه کرد که یکی از این ویژگی‌ها، فرهنگ عبودیت و بندگی خدا بود. اگر تشیع در میان ما رواج پیدا کرد، کار امام رضا(ع) است. ائمه(ع) قبلی کار علمی کرده و اعتقادات ما را علمی بیان می‌کردند. امام رضا(ع) و ائمه پس از ایشان، محتوای فرهنگی را تبدیل به عمل اجتماعی و شعائر کردند تا همه ببینند و در جامعه به عنوان جمع شیعه دیده شود. رواج تشیع در میان مسلمین مرهون تلاش‌های امام رضا(ع) است. در این زمینه با حجت‌الاسلام عباس نصیری‌فرد، کارشناس مذهبی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
قبل از حضور امام رضا (ع) شیعه به معنای فقهی نداشتیم
حجت‌الاسلام عباس نصیری‌فرد در ابتدا در مورد چگونگی تشیع قبل و بعد از حضور بابرکت امام رضا علیه‌اسلام در ایران به خبرنگار تحریریه جوان قدس گفت: قبل از ورود اسلام به ایران گرایشی دینی وجود داشت و طبیعتا در مقابل اسلام موضع منفی نداشتند، یعنی دین گرایی در مردم وجود داشت. زمانی هم که حضرت امیرالمومنین(علیه‌السلام) به خلافت رسید و نوع نگرش حضرت به کشورها و افراد تازه مسلمان و جذب حداکثری آن‌ها با یک عطوفت همراه بود. این امر موجب گسترش تشیع شد.
نصیری‌فرد در ادامه افزود: ایرانی‌ها خصوصا زمانی که حضرت در کوفه مستقر بودند، مراوداتی خوبی داشتند و مدافع حقوق ایرانی‌ها در حکومت اسلامی معروف و مشهور بود. بنابراین مردم ایران بعد از ورود اسلام به کشور محب اهل‌بیت علیه‌اسلام شدند، یعنی ما شیعه به معنای فقهی قبل از امام رضا علیه‌السلام نداشتیم اما شعیه محبی داشتیم و مردم علاقمند به امیرالمومنین و اهل‌بیت علیهم السلام بودند.
این کارشناس مذهبی با اشاره به انقلاب تشیع در ایران بیان داشتند: بعد از ورود امام رضا علیه‌اسلام به ایران، یک انقلاب فکری و اندیشه‌ای در مردم ایران ایجاد شد و مردم به معنای کلامی و فقهی شیعه را قبول کردند. سه سفر در اسلام داشتیم که در احیا و گسترش اسلام نقش مهمی داشت.
وی در این زمینه افزود: سفر اول، سفر پیامبر از مکه به مدینه بود که در واقع باعث تثبیت و تشکیل حکومت اسلامی شد. سفر دوم، سفر امام حسین علیه‌السلام بود که از مدینه به مکه و در نهایت به کربلا، این سفر باعث احیای اسلام شد. چون بدعت‌های که در اسلام توسط بنی امیه ایجاد شده بود عملا چیزی بنام اسلام وجود نداشت و امام حسین علیه‌السلام با قیامی کردند اسلامی را احیا کردند. سفر سوم، سفر امام رضا علیه‌السلام از مدینه به مرو و از آنجا به خراسان این سفر باعث شد اسلام به معنای حقیقی که مبتنی بر اندیشه و مکتب اهل‌بیت است شکل بگیرد. می‌توان گفت با سفر امام رضا علیه‌السلام تشیع به معنای فقهی و کلامی به عنوان یک جریان فکری اثرگذار در ایران شکل گرفت.
امام رضا(ع) بستر ساز حضور شیعیان در ایران
نصیری‌فرد با تاکید بر اینکه بعد از سفر امام رضا علیه‌السلام در ایران، قریب ۱۳هزار نفر از نوادگان اهل‌بیت به ایران آمدند بیان کرد: اصلی‌ترین علت حضور این تعداد گسترده بخاطر بسترسازی اجتماعی بود که امام رضا(ع) در ایران انجام دادند.
حجت‌السلام نصیری‌فرد در مورد به وجود آمدن شیعه اثنی عشری این گونه توضیح داد: تا قبل از ورود امام رضا علیه‌السلام، فرقه‌های مختلف اسماعلیه، زیدیه، واقفیه و..... وجود داشت. اما بعد از امام رضا علیه‌السلام شیعه اثنی عشری داریم وچون امام تفکر شیعه را تثبیت کرد و شیعه بعد از ایشان به انحراف کشیده نشد. بنابراین مهمترین عامل تشیع در ایران بعد از اسلام هجرت، حضور تاثیرگذار ثامن‌الائمه علیه‌السلام است.
وی در این زمینه افزود: یکی از دلایلی که بعد از نماز به امام رئوف سلام می‌دهیم پذیرش ادامه خط سیر ولایت از امیرالمومنین تا امام زمان (عج) است. کسی که ولایت امام رضا علیه‌السلام را پذیرفته باشد امامان بعد از ایشان را پذیرفته است. شیعیان قبل از امام رضا علیه‌السلام دچار چند دستگی بودند اما بعد از به امامت رسیدن ثامن‌الائمه فرقه‌ها از بین رفت و شیعه اثنیعشری به وجود آمد.
حرم امام رضا(ع) نقطه عطف اندیشه تمدن اسلامی
این کارشناس مذهبی در مورد اینکه اهمیت بارگاه امام علی ابن موسی علیه‌السلام در ایران چیست، گفت: اصل و اساس در اسلام ولایت است نه خلافت و حکومت. همه معتقد هستند که زیارت امام حسین علیه‌السلام بالاترین ثواب را دارد و در روایات تعابیر بسیار بلندی در این مورد وجود دارد. اما در مورد امام رضا علیه‌السلام از امام جواد علیه‌السلام روایت داریم که:«زیارت پدرم(امام رضا علیه‌السلام) افضل‌تر از زیارت جدم امام حسین علیه‌السلام است.» همچنین در بعضی از روایت‌ها آمده است زیارت امام علی ابن موسی رضا علیه‌السلام برابر با ۷۰هزار حج تمتع مقبوله است. ما چنین تعبیری در مورد هیچ یک از ائمه نداریم.
این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه برکات حضور بارگاه منور این امام رئوف را بسیار در آیات و روایات دیده و شنیده‌ایم، بیان داشت: مضجع شریف امام رضا علیه‌السلام نقطه عطفی اندیشه تمدنی اسلام است که خود امام رئوف هم در حدیث سلسة‌الذهب به این موضوع اشاره کرده است؛ در این آیه تاکید بر این است که ولایت نباید دچار انحراف شود.
تاکید بر زیارت حضوری
حجت‌الاسلام نصیری‌فرد با بیان نقل قولی از آیت‌الله جوادی آملی در مورد لقب رضا بیان داشت: رضا یعنی اینکه خداوند تبارک و تعالی تشریعا و تکوینا این جایگاه را به علی ابن موسی داده‌اند که هر کسی می‌خواهد رضایت از زندگی داشته باشد از امام رضا علیه‌السلام بخواهند. به قول آیت‌الله جوادی آملی« مردم چه بدانند، چه ندانند هر خیری و نعمتی برایشان می‌رسد از عنایات حضرت علی ابن موسی الرضا علیه‌السلام است و این برای تمام مخلوقات الهی است».
وی در پایان در مورد نحوه زیارت با معرفت امام رئوف گفت: در مورد امام رضا علیه‌السلام بهتر است مردم به حرم امام مشرف بشوند. یعنی حرم امام رضا علیه‌السلام باید محل رجوع مردم باشد که خط سیر ولایت گم نشود.
خدابخش حکیمی_خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما