به نقل از اسلام‌وب، قرآن مهم‌ترین منبع برای بررسی‌ها و پژوهش‌های اسلامی است. از آغاز نگارش قرآن تاکنون در مدت ۱۴ سده مسلمانان به آموختن و آموزاندن آن پرداخته و بر محور آن بررسی‌های گوناگونی انجام داده‌اند. به طوری که قرآن را می‌توان یکی از پرترجمه‌ترین کتاب‌ها دانست. ترجمه این کتاب با اهداف و اغراض گوناگونی توسط مسلمانان و حتی پیروان دیگر ادیان انجام پذیرفته و این رویکرد همچنان رو به افزایش است.

این درحالی است که ترجمه قرآن را نمی‌توان با قرآن یکی دانست. چنان‌که بیشتر مترجمان اظهار کرده‌اند که «نه می‌توان لطافت و قوّت عربی آن را حفظ کرد و نه مفاهیم و رموزش را منتقل کرد.»

زبان ترکی از جمله زبان‌های زنده‌ای است که قرآن‌کریم به‌ آن ترجمه شده است. بر پایه نخستین کتاب‌شناسی جامع و جهانی ترجمه‌های چاپ‌شده قرآن‌ مجید، تا سال ۱۹۸۰م، ۱۰۷ ترجمه ترکی کامل و ۱۹۷ ترجمه ناتمام صورت گرفت.

ترجمه به زبان ترکی در دوره خلافت عثمانی به دلیل فتاوای شرعی و ممنوعیت‌های قانونی در باب ترجمه، با رکود روبه‌رو شد؛ اما پس از انقراض خلافت عثمانی، روند صعودی به خود گرفت.

در کتاب تاریخ توسعه ترجمه قرآن کریم به زبان ترکی، تألیف صدرالدین بن عمر کوموش آماده است: ترک‌ها کل قرآن کریم را یک قرن پس از ورود اسلام به سرزمین آنها و به طور مشخص در قرن سوم هجری (قرن دهم میلادی) به زبان ترکی ترجمه کردند. آنها در همان ابتدای ورود اسلام نیز برخی آیات و سوره‌های کوچک را که در نمازشان قرائت می‌کردند به زبان خود ترجمه کردند زیرا می‌خواستند احکام اسلام را بفهمند و درک کنند.

اما با این وجود، دقیقاً معلوم نیست که چه کسی آیات قرآن را به زبان ترکی ترجمه کرده و یا اینکه چه زمانی ترجمه شده است. زیرا ترجمه‌های یافت شده در کتابخانه‌های ترکی، اصل نبوده بلکه از روی اصل آن کپی شده است و معلوم نیست چه کسی آنها را کپی کرده و تاریخ کپی آنها چه زمانی بوده است. آنچه که در این زمینه روایت شده ترجمه‌های اولیه است که طی دو قرن چهارم و پنجم هجری قمری انجام شده است. 

ترک‌ها قبل از مسلمان شدن، در نوشتن خود از حروف اویغوری استفاده می‌کردند اما پس از اینکه به دین اسلام گرویدند، از حروف عربی و حروف لاتین در نوشتن بهره می‌بردند.

ترجمه قرآن کریم به زبان ترکی به دو شکل اصلی بود: ترجمه تحت‌اللفظی و ترجمه مفهومی.

ترجمه تحت اللفظی قرآن به زبان ترکی استانبولی 

این شکل از ترجمه به این صورت است که متن قرآن به طور کامل نوشته شده و زیر هر کلمه، معنای آن به زبان ترکی نوشته می‌شود. 

این شکل از ترجمه به دلیل عدم توجه به قواعد و ساختار زبان ترکی مورد انتقاد قرار می‌گیرد، علاوه بر این که این شکل ترجمه بجز در برخی موارد توضیحاتی در بر نداشته است و آن موارد اندک نیز صرفاً دارای توضیح کوتاهی در حاشیه صفحه بوده است.

ترک‌ها این شکل ترجمه را از ایرانیان آموخته بودند زیرا ایرانیان پیش از ترک‌ها قرآن کریم را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند. سپس ترجمه تحت‌اللفظی به وسیله دانشمندانی از آسیای میانه که به منطقه آناتولی (ترکیه) مهاجرت کرده بودند، به آن منطقه انتقال یافت.

به‌طور کلی بر اساس این شکل، ترجمه‌های زیادی از قرآن کریم به زبان ترکی انجام شده است؛ چه ترجمه جزئی برخی سوره‌های قرآن و چه ترجمه کل قرآن کریم.

ترجمه مفهومی قرآن کریم به زبان ترکی استانبولی 

این شکل ترجمه شامل ترجمه مفاهیم قرآن کریم همراه با توضیح است و در اغلب موارد این شکل از ترجمه برای سوره‌هایی استفاده می‌شود که زیاد قرائت می‌شوند، مانند سوره‌های کوچک قرآن و سوره‌های «یس»، «ملک»، «کهف» و امثال آنها.

قرآن کریم در ابتدا توسط گروهی از علمای ترک به زبان ترکی ترجمه شد. آنها در ترجمه خود به ترجمه فارسی قرآن کریم تکیه کردند. این ترجمه، ترجمه تحت‌اللفظی به زبان ترکی بود و زیر هر کلمه عربی معنای آن به زبان ترکی نوشته شده بود. این ترجمه به دست ما نرسیده است و اطلاعات دقیقی از آن در دست نیست.

پروفسور زکی ولیدی توغان یک نسخه از این ترجمه را در سال ۱۹۱۴ میلادی در بخارا کشف کرده است. این نسخه کپی نسخه اصلی آن اما ناقص است و کپی‌کننده و تاریخ کپی آن مشخص نیست. نسخه دوم در موزه آثار باستانی ترکی و اسلامی موجود است که تاریخ کپی آن، سال ۷۳۴ هجری قمری و نام کپی کننده آن، محمد بن الحاج دولتشاه شیرازی بوده است. این قرآن به لهجه ترکی شرقی (لهجه اوغوز) ترجمه شده و عبدالقادر ارتوغان در مورد آن تحقیق کرده و اطلاعات ارزشمندی درباره این ترجمه ارائه کرده است.

در دوران ملوک الطوایفی نیز قرآن کریم به زبان ترکی استانبولی ترجمه شد؛ در ابتدا سوره‌های کوچک و چند سوره دیگر و سپس کل قرآن کریم ترجمه شد. در عهد عثمانی هم ترجمه‌های بسیاری از سوره‌های قرآن کریم یافت شده است که نسخه‌های بسیاری از این ترجمه‌ها در کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود.

پس از گذشت یک قرن از تأسیس دولت عثمانی(۱۲۹۹ میلادی)، عثمانی‌ها شروع به تفسیر قرآن

سلطان عبدالحمید دوم، در دوران حکومت خود به بسیاری از علمای ترک مجوز داد که قرآن کریم را به زبان ترکی ترجمه کنند. از جمله این علما می‌توان به شیخ الاسلام موسی کاظم، احمد جودت پاشا، برکت زاده اسماعیل حقی و ... اشاره کرد. احمد جودت آیات بسیاری از سوره مبارکه یوسف را ترجمه کرد و سری پاشا سوره فرقان را ترجمه و تفسیر کرد و آن را در دو مجلد و سوره یوسف را در سه مجلد به چاپ رساند. از شیخ الاسلام موسی کاظم نیز ترجمه و تفسیری با عنوان «صفوة البیان» در یک مجلد برجای مانده که حاوی تفسیر سوره‌های مبارکه فاتحه و بقره است. برکت زاده نیز کل قرآن را به زبان ترکی استانبولی ترجمه و آن را به نام «انوار القرآن» چاپ کرد.

برخی ترجمه‌های قرآن کریم به زبان ترکی استانبولی عبارتند از:

قرآن کریم به زبان ترکی، ترجمه هیئت ترجمه، استانبول، ۱۹۲۶م.

قرآن کریم، ترجمه جمیل سعید، استانبول، ۱۳۴۰هـ/ ۱۹۲۴م.

البیان فی آیات القرآن الکریم همراه با ترجمه به زبان ترکی، هیئت ترجمه، استانبول، ۱۹۲۴م.

نور البیان، ترجمه قرآن کریم به زبان ترکی، حسین کاظم قدری، استانبول، ۱۹۲۲م.

ترجمه قرآن کریم به زبان ترکی، اسماعیل حقی ازمیری، استانبول، ۱۳۴۴ هـ/۱۹۲۶م.

ترجمه قرآن کریم به زبان ترکی، سلیمان توفیق اوززولو اوغلی، استانبول، ۱۹۲۷م.

ترجمه قرآن، ابراهیم عامر خانجانس، وارنا، ۱۹۱۰م.

از اندیشمندان ترک که به ترجمه قرآن کریم مشهورند، محمد حمدی یازر (۱۸۷۸-۱۹۴۲م) از علمای ترک مسلمان است و در رشته‌های الهیات، منطق، ترجمه قرآن، علم تفسیر، فقه، فلسفه و دایرةالمعارف‌نویسی تخصص داشته است.

گفتنی است که مجتمع چاپ مصحف شریف ملک فهد در سال ۱۴۲۸ هجری ترجمه قرآن کریم را به زبان ترکی استانبولی منتشر کرد و بر ترجمه این قرآن، گروهی از اساتید متخصص نظارت داشتند.