به گزارش قدس خراسان، زمستان سال ۹۲ بود که خبر کشف یک تونل تاریخی در میدان ده دی مشهد سر خط اخبار قرار گرفت. این سازه معماری هنگام عملیات حفاری ایجاد لوله جمع‌آوری آب‌های سطحی در زیر سطح خیابان امام خمینی(ره) کشف و در آن زمان گفته شد شاخه اصلی این تونل بیش از ۶۰ متر طول دارد.
به گفته مدیر کل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، این سازه احتمالاً در گذشته به عنوان یک معبر زیرزمینی مخفی استفاده می‌شده یا پناهگاهی مربوط به جنگ جهانی بوده است. اکنون به بهانه بازسازی این سازه معماری پس از ۱۱ سال و روشن شدن ابعاد تازه‌ای از آن، به سراغ مدیران سازمان بازآفرینی شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی رفتیم تا درباره جزئیات تازه آن گفت‌وگو کنیم.
سرریزِ سیلاب‌های قره‌خان وارد تونل شده است
مدیرعامل سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری مشهد با اشاره به آغاز عملیات لایروبی طی سه ماه گذشته در گفت‌وگو با قدس خراسان می‌گوید: سازمان بازآفرینی شهری با نظارت اداره کل میراث فرهنگی، کار لایروبی و خاکبرداری را آغاز کرده که به دنبال آن، ۹۰۰ مترمکعب خاک و رسوبات از این تونل تخلیه شده است. در طول سال‌ها سرریز سیلاب‌های پرشمار کال قره‌خان وارد این تونل شده و رطوبت بسیاری از خود به جای گذاشته است. طی این عملیات مجاری تونل را بسته و شروع به آماده‌سازی، تمیز کردن و رطوبت‌گیری این تونل کردیم و در مرحله بعد کار مطالعه و مرمت سازه آغاز می‌شود.
طول تونل بیش از ۷۰ متر است
محمود عبدالله‌زاده با بیان اینکه این تونل از سطح خیابان، یک متر زیر زمین است، ادامه می‌دهد: طول تونل اصلی و انشعابات آن حدود ۷۰ متر است. اگر در اخبار سال ۹۲ طول تونل ۶۰ متر عنوان شد، به این دلیل است که در آن زمان خاکبرداری انجام نشده بود و الان نیز با مطالعه بیشتر ممکن است به بخش‌های دیگری از تونل دست بیابیم که نیاز به زمان دارد.
وی با اشاره به عملیات لایروبی می‌افزاید: کار لایروبی از ابتدا به صورت دستی انجام شد به این دلیل که فرایند مکانیزه می‌تواند به این سازه معماری آسیب وارد کند.
نوع معماری، احتمال سازه نظامی را تقویت می‌کند
رئیس اداره ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی نیز درباره این سازه، کارکرد و دوره تاریخی آن به قدس خراسان می‌گوید: هنوز درباره دوره تاریخی این بنا قطعیتی وجود ندارد. به نظر می‌رسد به دلیل نوع معماری، آجرهای استفاده شده در این سازه و شباهتی که با برخی سازه‌های نظامی دارد، این سازه همزمان با توسعه پادگان و فعالیت‌های مرتبط با پیش از جنگ جهانی دوم، حدود سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۱۸ ساخته شده باشد.
محمود طغرایی ادامه می‌دهد: این تونل قسمتی از یک تونل بزرگ‌تر بوده که با توجه به عرض و ارتفاع وسیع آن برای عبور و مرور پیاده یا سواره از جمله خودروهای جیپ نظامی طراحی شده و به احتمال زیاد این تونل مسیر دسترسی به ساختمان‌های قدیمی مهمی مانند زندان قدیمی مشهد که پشت اداره دارایی کنونی واقع شده یا ساختمان‌های نظامی کنار باغ ملی بوده است. با توجه به اینکه پادگان مشهد حدود سال ۱۳۰۵ پیش از جنگ جهانی دوم شکل می‌گیرد و پهلوی اول نیز همزمان ارتش را ایجاد و تقویت می‌کند و همین‌طور با توجه به اشتراکات معماری و فرمی این ساختمان‌ها با سازه تونل، هیچ بعید نیست این سازه مربوط به آن سال‌ها باشد.
وی درباره علت استفاده از سنگ قبرهای زمان صفویه در این بنا نیز می‌گوید: در آن محدوده قبرستان میرحوا وجود داشته که احتمالاً در زمان ساخت سازه برای استحکام بیشتر دیواره از سنگ‌های بدون استفاده قبرستان در محل اتصال کانال‌های اصلی و فرعی به کار رفته و نمی‌تواند دلیل خاص دیگری داشته باشد.
طغرایی با اشاره به سابقه صدوپنجاه ساله مشهد در روزنامه‌نگاری می‌افزاید: می‌دانیم زندان قدیمی مشهد تا سال ۱۳۵۵ مورد استفاده قرار می‌گرفته و بررسی‌ها نشان می‌دهد این بنا تا زندان، کمتر از ۲۰۰ متر فاصله دارد و حرکت تونل هم به همان سمت است. بنابراین با مراجعه به منابع تاریخی، مکاتبات و نامه‌های قدیمی، روزنامه‌های معاصر و خاطرات نظامیان در آن زمان، می‌توان به اطلاعات ارزشمندی از کارکرد و دوره تاریخی آن دست یافت.
تونل ده دی؛ فضایی برای نمایش تاریخ مشهد از زمان حمله روس‌ها
رئیس اداره ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی با بیان اینکه این تونل در هنگام ساخت به صورت زیرزمینی نبوده ادامه می‌دهد: این تونل در حال حاضر در عمق یک متری خیابان است و با بررسی‌های به عمل آمده، تا عمق ۸ متر خاکبرداری شده و سپس شروع به دیوارکشی و ساخت طاق آن می‌کنند. ابهت، زیبایی معماری سقف‌ها از داخل، فرم‌های آجرچینی و استحکامی که این بنا دارد، منجر شد محل توجه قرار گیرد و سازمان بازآفرینی شهری پیشنهاد پاکسازی و مرمت آن را با هدف استفاده از این بنا برای نمایش تاریخ مشهد در زمان جنگ جهانی دوم یا موضوعات مربوط به اشغال مشهد توسط ارتش شوروی مطرح کند تا در آینده در معرض بازدید عموم قرار بگیرد.
سرریزِ سیلاب‌های قره‌خان وارد تونل شده است
مدیرعامل سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری مشهد با اشاره به آغاز عملیات لایروبی طی سه ماه گذشته در گفت‌وگو با قدس خراسان می‌گوید: سازمان بازآفرینی شهری با نظارت اداره کل میراث فرهنگی، کار لایروبی و خاکبرداری را آغاز کرده که به دنبال آن، ۹۰۰ مترمکعب خاک و رسوبات از این تونل تخلیه شده است. در طول سال‌ها سرریز سیلاب‌های پرشمار کال قره‌خان وارد این تونل شده و رطوبت بسیاری از خود به جای گذاشته است. طی این عملیات مجاری تونل را بسته و شروع به آماده‌سازی، تمیز کردن و رطوبت‌گیری این تونل کردیم و در مرحله بعد کار مطالعه و مرمت سازه آغاز می‌شود.
طول تونل بیش از ۷۰ متر است
محمود عبدالله‌زاده با بیان اینکه این تونل از سطح خیابان، یک متر زیر زمین است، ادامه می‌دهد: طول تونل اصلی و انشعابات آن حدود ۷۰ متر است. اگر در اخبار سال ۹۲ طول تونل ۶۰ متر عنوان شد، به این دلیل است که در آن زمان خاکبرداری انجام نشده بود و الان نیز با مطالعه بیشتر ممکن است به بخش‌های دیگری از تونل دست بیابیم که نیاز به زمان دارد.
وی با اشاره به عملیات لایروبی می‌افزاید: کار لایروبی از ابتدا به صورت دستی انجام شد به این دلیل که فرایند مکانیزه می‌تواند به این سازه معماری آسیب وارد کند.
نوع معماری، احتمال سازه نظامی را تقویت می‌کند
رئیس اداره ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی نیز درباره این سازه، کارکرد و دوره تاریخی آن به قدس خراسان می‌گوید: هنوز درباره دوره تاریخی این بنا قطعیتی وجود ندارد. به نظر می‌رسد به دلیل نوع معماری، آجرهای استفاده شده در این سازه و شباهتی که با برخی سازه‌های نظامی دارد، این سازه همزمان با توسعه پادگان و فعالیت‌های مرتبط با پیش از جنگ جهانی دوم، حدود سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۱۸ ساخته شده باشد.
محمود طغرایی ادامه می‌دهد: این تونل قسمتی از یک تونل بزرگ‌تر بوده که با توجه به عرض و ارتفاع وسیع آن برای عبور و مرور پیاده یا سواره از جمله خودروهای جیپ نظامی طراحی شده و به احتمال زیاد این تونل مسیر دسترسی به ساختمان‌های قدیمی مهمی مانند زندان قدیمی مشهد که پشت اداره دارایی کنونی واقع شده یا ساختمان‌های نظامی کنار باغ ملی بوده است. با توجه به اینکه پادگان مشهد حدود سال ۱۳۰۵ پیش از جنگ جهانی دوم شکل می‌گیرد و پهلوی اول نیز همزمان ارتش را ایجاد و تقویت می‌کند و همین‌طور با توجه به اشتراکات معماری و فرمی این ساختمان‌ها با سازه تونل، هیچ بعید نیست این سازه مربوط به آن سال‌ها باشد.
وی درباره علت استفاده از سنگ قبرهای زمان صفویه در این بنا نیز می‌گوید: در آن محدوده قبرستان میرحوا وجود داشته که احتمالاً در زمان ساخت سازه برای استحکام بیشتر دیواره از سنگ‌های بدون استفاده قبرستان در محل اتصال کانال‌های اصلی و فرعی به کار رفته و نمی‌تواند دلیل خاص دیگری داشته باشد.
طغرایی با اشاره به سابقه صدوپنجاه ساله مشهد در روزنامه‌نگاری می‌افزاید: می‌دانیم زندان قدیمی مشهد تا سال ۱۳۵۵ مورد استفاده قرار می‌گرفته و بررسی‌ها نشان می‌دهد این بنا تا زندان، کمتر از ۲۰۰ متر فاصله دارد و حرکت تونل هم به همان سمت است. بنابراین با مراجعه به منابع تاریخی، مکاتبات و نامه‌های قدیمی، روزنامه‌های معاصر و خاطرات نظامیان در آن زمان، می‌توان به اطلاعات ارزشمندی از کارکرد و دوره تاریخی آن دست یافت.
تونل ده دی؛ فضایی برای نمایش تاریخ مشهد از زمان حمله روس‌ها
رئیس اداره ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی با بیان اینکه این تونل در هنگام ساخت به صورت زیرزمینی نبوده ادامه می‌دهد: این تونل در حال حاضر در عمق یک متری خیابان است و با بررسی‌های به عمل آمده، تا عمق ۸ متر خاکبرداری شده و سپس شروع به دیوارکشی و ساخت طاق آن می‌کنند. ابهت، زیبایی معماری سقف‌ها از داخل، فرم‌های آجرچینی و استحکامی که این بنا دارد، منجر شد محل توجه قرار گیرد و سازمان بازآفرینی شهری پیشنهاد پاکسازی و مرمت آن را با هدف استفاده از این بنا برای نمایش تاریخ مشهد در زمان جنگ جهانی دوم یا موضوعات مربوط به اشغال مشهد توسط ارتش شوروی مطرح کند تا در آینده در معرض بازدید عموم قرار بگیرد.
نظر شما