دین نورانی اسلام، دینی جامع است که برای تمام شئون زندگی انسان برنامه و دستور دارد تا انسان با عمل به آن‌ها، از یک زندگی سالم و سعادتمند دنیوی و اخروی بهره‌مند شود. یکی از جنبه‌های انسان، اخلاق است که اخلاق فردی، اجتماعی، خانوادگی، سیاسی و... را در بر می‌گیرد. پدر به عنوان مدیر خانواده می‌تواند با رشد اخلاقی خود، به تربیت اخلاقی فرزندانش کمک کند. یکی از مهم‌ترین نقش‌های تربیتی پدر در خانواده، رابطه او با فرزندان به‌خصوصاً رابطه‌ای صمیمی با دخترانش است، چرا که اثر بسیاری در ایجاد حس امنیت، استقلال و انتخاب‌های صحیح آنان در آینده دارد.

این پرسش که عوامل ضعف اخلاقی در ارتباط پدران با دختران و راهکارهای رفع آن‌ها چیست و پدر باید از چه الگو و راهکارهایی در خانواده استفاده کند تا بتواند ضمن ایفای نقش پدری به‌ویژه خصوصاً در ارتباطش با دخترانش در مقاوم‌ سازی خانواده تأاثیرگذار باشد؟ از نکاتی است که در گفت‌وگو با حجت‌ الاسلام دکتر حسن بوسلیکی، مدیر گروه تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مورد واکاوی قرار دادیم.

ابهت و صمیمیت در رابطه بین پدر و دختر

دکتر بوسلیکی با بیان اینکه مردان و زنان ساختار روانی متفاوتی دارند، توضیح می‌دهد: به دلیل وجود همین تفاوت‌ها، فرزندپروری به‌خصوصاً در رابطه پدر و دختری با رابطه پدر و پسری متفاوت است. مردها از کودکی ساختار روانی مردانه‌ای را تجربه کرده‌اند. رابطه پدر با پسر در همین بافت مردانه و پسرانه است. اما رابطه پدر با دخترش عناصر و مؤلفه‌های جدیدی به شخصیت او اضافه کرده و او را با جهان‌های تازه‌ای آشنا می‌کند.

او با بیان اینکه در فراآیند فرزند پروری، پدران تربیت می‌شوند، ادامه می‌دهد: هویت تولد یافته پدر شدن، نشان می‌دهد که یک مرد به‌عنوان پسر یک خانواده، مرد در جامعه یا یک همسر؛ پس از پدر شدن، هویت تازه‌ای پیدا می‌کند که با تمام نقش‌های قبلی‌اش متفاوت است، چرا که پدر بودن، دنیای جدیدی است. یکی از نکات مهم در این ارتباط زمینه این است که چطور می‌شود هم رابطه مقتدرانه و با ابهت و هم صمیمیت را حفظ کرد.؟ یکی از مهم‌ترین مشکلات پدران در ارتباط با فرزندان، ابراز نکردن علاقه و احساسات شان است.

سیره رسول مهربانی(ص) در برخورد با کودکان

این استاد اخلاق بیان می‌کند: توجه مثبت نامشروط در فرزندپروری بسیار مهم است. فرزندان را باید برای موجودیت آن‌ها و نه برای کارهایی که انجام می‌دهند یا نمی‌دهند دوست داشت. این‌گونه، اعتماد به نفسشان نیز افزایش پیدا می‌کند. توجه مثبت نامشروط یعنی «حتی اگر کار اشتباه کنی، دوستت دارم. البته کار اشتباه را تقبیح و حتی تنبیه می‌کنم، اما خودت را دوست دارم. هر چقدراندازه به من بدی کنی، باز هم خودت را دوست دارم اما از کار اشتباهت دلخور شدم». باید این توجه مثبت نامشروط را به فرزندان خصوصاً به‌ویژه در رابطه پدر و دختری ابراز کرده و موانع فرهنگی را برداریم. این کار را می‌توان با ابراز علاقه کلامی و یا به‌کار بردن الفاظ شیرین انجام ‌داد و از ابزار فعلی و نوازش کودکان غافل نشد.

دکتر بوسلیکی به نمونه‌هایی از صدر اسلام نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: گفتار و کردار پیامبر اسلام(ص) و پیشوایان معصوم(ع) با فرزندان خود، بزرگ‌ترین درس‌های تربیتی نسل بشر است. رسول خدا(ص) همیشه از روی محبت و تواضع، با بچه‌ها رفتار می‌کرد. ایشان به استعدادهای فطری آن‌ها توجه داشت و از رنجش و ناراحتی‌شان سخت آزرده خاطر می‌شد. در هم نشینی با کودکان، خود را همسان آنان می‌پنداشت و با آن‌ها سرگرم بازی می‌شد و به دیگران نیز سفارش می‌کرد.

راهکارهایی عملی برای ارتقای ارتباط پدر و دختری

مدیر گروه تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه می‌کند: پدر در خانه سنگ زیرین آسیاب و سپر بلای خانواده است. او نباید تنش‌ها و فشارهای مالی، و روانی و اجتماعی را به خانه منتقل کند. پدر مثل سپر است که تیرهای بلا به او می‌خورد و سبب می‌شود آرامش خانواده بر هم نریزد. در این راه باید برای فرزندان گوشه‌ای از زحمات و فداکاری پدران برای فرزندان بازگو و منتقل شود اما نباید این حس همراه منت گذاشتن باشد، بلکه باید در حد درد دل و گفت‌وگوهای صمیمانه انجام شود.

او به یکی دیگر از کارهایی که پدران برای داشتن ارتباطی مؤثرتر با با دخترانشان نیاز دارند اشاره کرده و می‌گوید: یکی از کارهایی که در رابطه پدر و دختری نمود بیشتری دارد، قصه‌ خوانی قبل پیش از خواب است. این کار در اکثر بیشتر موارد در کودکی انجام می‌شود اما پس از مدتی به بهانه بزرگ شدن فرزندان ادامه داده نمی‌شود، در صورتی‌که اگر همین کار به ظاهر ساده تا نوجوانی دخترانمان ادامه پیدا کند، آثار تربیتی و صمیمیت حاصل شده پس از آن برکات فراوانی برای خانواده و رابطه پدر و دختری دارد.

نقش حکمت عملی و تدبیر مردانه پدران در مقاوم‌ سازی خانواده

این کارشناس دینی و تربیتی به کهن‌ الگوهایی درباره نقش پدری و مادری اشاره کرده و تشریح می‌کند: بر اساس این نقش معمولاً مادران مراقب و پدران حمایت‌گر هستند. برای ایجاد صمیمیت بیشتر نیاز داریم مقداری از این حمایت فراتر رفته و بدانیم خدمت کردن با حمایت کردن متفاوت است. به‌ طور نمونه به‌عنوان یک پدر با فرزندان کاردستی هم درست کنیم نه اینکه فقط وسایل آن را بخریم و پس از آن نقشی نداشته باشیم یا به‌خاطر حس حمایت‌گری تمام کارها را خود انجام داده ندهیم و مانع رشد فرزندان نشویم. یکی دیگر از جنبه‌های مهم درزمینه رابطه با رفتار بین میان پدر و دختر، حفظ ابهت است. برای این کار شیوه‌های سه‌ گانه تنبیهی مطرح شده است. ابتدایی‌ترین آن استفاده از روش‌های انضباطی و آموزش نظم به کودک است. با این کار نه تنها رابطه مثبتی با فرزند ایجاد می‌شود بلکه مهارت مسئولیت‌ پذیری، و همکاری و... نیز در فرزند رشد می‌کند. روش بعدی بازداری از محبت و گفت‌وگو است. در این شیوه پدر رابطه صمیمانه بین میان خود و فرزندش را محدود کرده و با کودک در مورد آثار و تبعات کار اشتباه صحبت می‌کند. خودداری از به آغوش کشیدن فرزند یا بوسیدن او در بازه زمانی کوتاه یا تنبیه خود پدر به جای تنبیه فرزند و وضع کاری دشوار برای خود، نمونه‌هایی برای این شیوه تنبیهی و تربیتی است. در نهایت هم استفاده از ابزار قدرت مانند داد فریاد زدن، و حبس زدن کردن، و ایجاد محدودیت‌ها و... البته هر پدری با وجود روحیات متفاوت فرزندان و موقعیت اشتباه، ممکن است تلفیقی از این تنبیهات را به کار گیرد. اگر بتوانیم شیوه‌های ابراز قدرت را به حداقل ممکن برسانیم، یعنی هم تعداد و هم شیوه آن کم باشد، حتماً روابط پدر و دخترش به بالاترین حد ممکن نزدیک خواهد شد. به بیانی دیگر بین میان ابهت و صمیمیت، جمع و توازنی ایجاد کرده و از الگوی مرد به الگوی مرد-کودک متمایل شویم. منظور از مرد-کودک این که است با وجود داشتن حکمت علمی، کودک درون خود را زنده و پویا نگاه داریم.

دکتر بوسلیکی در پایان به بیانی از پیامبر اکرم(ص) اشاره کرده و می‌گوید: پیامبر اکرم(ص) فرمود «مَنْ کانَ عِنْدَهُ صَبِیٌّ فَلْیَتَصابَ لَهُ» یعنی هر فردی با کودکک سروکار دارد با او کودکانه رفتار کند. برای داشتن رابطه قوی پدر و دختری، باید پدران، دنیای کودکی را کاملاً رها نکنند و بازی‌های کودکانه و شیطنت را هنگام ارتباط با فرزندان بازی‌های کودکانه و شیطنت انجام دهندکنند. به یاد داشته باشیم یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند در عین ابهت به قوی‌تر و صمیمی‌تر شدن رابطه پدر و -دختری کمک کند، نوستالژی‌های مشترک است. یک پدر آگاه در الگوی مرد-کودک، در عین اینکه حکمت عملی و تدبیر مردانه دارد، باید کودک درونش هم زنده باشد. استفاده از انیمیشن‌ها، کتاب داستان‌ها، مناظر طبیعی، بازهای قدیمی مثل منچ و مارپله و کارهایی از این دست، در ایجاد این صمیمیت و ایفای نقش پدری به‌ویژه خصوصاً در ارتباط با دخترانش و مقاوم‌ سازی خانواده اثری مهم دارد.