همین موضوع تناسب را به هم زد و موجب رشد بی‌رویه تعداد داروخانه‌ها در مناطق شلوغ و مرفه نشین شهرها و البته موجب کمبود داروخانه در مناطق کم‌برخوردارتر شد.

بسیاری از کارشناسان معتقدند این تصمیم که در مقطعی برای درمان یک درد دیگر گرفته شده بود، حالا تبدیل به پاشنه آشیلی برای دسترسی بیماران به دارو شده است و افزایش تعداد داروخانه‌ها، نه تنها درد قبلی را درمان نکرده؛ بلکه خود تبدیل به درد تازه‌ای شده است .

ابلاغ آیین نامه تحت تأثیر نهادهای غیرتخصصی

معاون امور شعب انجمن داروسازان ایران با اشاره به اینکه افزایش تعداد داروخانه ها دو رویکرد ایجاد کرده است؛ به ما می گوید:در سال ۱۴۰۰ مسئولان وقت سازمان غذا و دارو بدون مشورت با انجمن‌های صنفی مانند انجمن داروسازان ایران و سازمان نظام پزشکی، تحت تأثیر دخالت نهادهای غیرتخصصی در امور دارو؛ آیین نامه‌ای ارایه دادند که وضعیت داروخانه‌ها را به شکل فعلی درآورده است؛ به خاطر این آیین نامه، فاصله بین داروخانه ها برداشته شد و موجب شد داروخانه داران بیشتر ترغیب شوند در مناطقی تجمع پیدا کنند که پزشک بیشتر است.

محمد خلیلی ادامه می دهد: برعکس آن چیزی که در سیاست های ابلاغی آمده، با این آیین نامه توزیع عادلانه و افزایش دسترسی مردم به خدمات دارویی از بین رفته است و بسیاری از داروخانه ها از مناطق حاشیه شهر و کمتر برخوردار به سمت مراکز شهرها و مناطق برخوردار تغییر مکان داده اند؛ این موضوع موجب می شود که آن سیاست هایی که مدنظر قانونگذار بوده نه فقط اجرا نشود، بلکه برعکس دسترسی مردم به دارو را کم کرده است.

وی با اشاره به اینکه ابلاغ آیین نامه اخیر موجب شده است تعداد داروخانه ها افزایش غیرمعمولی پیدا کند، می گوید: وقتی تعداد داروخانه زیاد شود ناخودآگاه یک استوک دارویی در هر داروخانه ای ایجاد می شود که این هم موجب افزایش ماندگاری دارو در انبارها و داروخانه می شود و هم سبب می شود مقدار زیادی از این سرمایه ملی با تاریخ انقضایی که معمولاً از بین می رود به دلیل مصرف مشخص از چرخه مصرف خارج شود.

این کارشناس دارو با اشاره به اینکه شکل گیری انبارک‌های کوچک در داروخانه‌های متعدد که به درستی در سطح شهر پراکنده نشده‌اند و فقط در مناطق خاصی از شهرها، کلونی ساخته‌اند،دسترسی به دارو را برای بیماران دشوارتر کرده است، ادامه می دهد:ما در انجمن ایرادات و مشکلاتی را که این آیین نامه می توانست بوجود بیاورد بطور مکتوب به سازمان غذا و دارو در همان زمان قبل از ابلاغ اعلام کردیم و ایراداتش را بیان کردیم، اما متأسفانه با ورود ارگان های خارج از وزارت بهداشت ،مثل وزارت اقتصاد، شورای رقابت و...آن ها به داروخانه و خدمات دارویی فقط به عنوان یک تجارت نگاه کردند و موجب ضایعات دارویی شدند و باعث شدند که الان در خیابان های مرکزی و هرخیابانی قدم به قدم داروخانه تأسیس شده و این موضوع به کمبودهای دارویی به دلیل انبارشی که در داروخانه ها ایجاد شده دامن زده است.

مشکل بعدی افزایش تعداد داروخانه این است که وقتی داروخانه زیاد شد، القای مصرف هم ناخواسته اضافه می شود؛ یعنی مقدار زیادی از مصرف،مصرف القایی می شود،اینکه ما بگوییم دسترسی آسان به خدمات با اینکه هر وقت اراده کنیم و هرجا برویم دارو را بگیریم دو مسئله مهم و جدا از هم است که متأسفانه در ابلاغ و تصویب آیین نامه دیده نشده است.

خلیلی می افزاید: مصرف دارو محدود است؛ اما قرار نیست هر چه داروخانه بیشتر می شود مصرف کننده هم زیاد شود، از طرفی جمعیت هم رشد مثبتی ندارد؛ بنابراین نسبتی بین جمعیت و تعداد داروخانه‌ها در برخی مناطق وجود ندارد.

ما گرفتار این بودیم که در سیستم های حاکمیتی از تجربه ها و نظرات انجمن های صنفی و ارگان هایی که می توانند کنارشان باشند و به عنوان یک مشاور خوب از آن ها مشورت گرفته شود، استفاده نشد؛ باوجود اینکه بارها مسائل مختلف و مشکلات این آیین نامه را گوشزد کردیم، اما متأسفانه عمل نشد و الان مشکلات آن را در سطح شهر و مشکلات دارویی که وجود دارد می بینیم به گونه ای که به نظر هم نمی رسد برگشت به حالت عادی هزینه کمی داشته باشد. 

این کارشناس دارو به سیاستی در زمینه اشتغال زایی و دسترسی راحت‌تر مردم به دارو اشاره می کند که منجر به افزایش تعداد داروخانه‌ها شده است و ادامه می دهد: وقتی این آیین نامه ابلاغ شد به خاطر مفادی که در برخی از بندها وجود داشت، داروخانه ها به راحتی می توانستند هم تأسیس شوند و هم اینکه جابجا شوند،وقتی که رقابت اقتصادی موجب شود داروخانه در حاشیه شهر سوددهی لازم نسبت به سرمایه گذاری و خدماتی که یک داروساز ایجاد کرده،نداشته باشد،ناخودآگاه و ناخواسته مجبور است خودش را به محلی برساند که بیشتر بتواند از این دارو در معرض فروش قرار دهد و این یک رقابت ناسالم درپی دارد که ما در حال حاضر شاهد آن هستیم.

ایجاد رقابت ناسالم بین داروخانه ها

خلیلی می گوید: رقابت های ناسالم و درخواست های ناسالم به خاطر فروش بیشتر از شرکت های پخش دارو موجب می شود که این رقابت نه فقط اثرات مثبتی در سلامت مردم نداشته باشد،بلکه اثرات منفی در پی داشته باشد.در حال حاضر هرکس در هرجایی بتواند داروخانه تأسیس می کند،به همین دلیل شاهد سیل حرکت داروخانه‌ها از مناطق محروم و شهرهای کم بهره‌مندتر به شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها هستیم که در نتیجه یک ازدحام غیرقابل کنترل در بعضی مناطق ایجاد شده و بعضی جاها با کمبود داروخانه مواجه هستند و عواقب این کار، بیشترین ضرر را به مردم می‌زند و نه داروخانه‌ها.

وی می افزاید:در سیستم قبلی، موادی در آیین‌نامه وجود داشت که می‌توانستند با استفاده از آن، با سیستم‌های تشویقی داروساز را مجبور کنند در مناطق کمتر بهره‌مند و محروم داروخانه تأسیس کنند، اما الان هیچ داروسازی را نه بطور قانونی و نه با هیچ سیستم تشویقی نمی‌توان به این مناطق فرستاد.

معاون امور شعب انجمن داروسازان ایران با تأکید براینکه افزایش تعداد داروخانه‌ها که موجب افزایش تبعیض در دسترسی مردم به دارو در مناطق و شهرهای مختلف ایران شده است، ادامه می دهد:سازمان غذا و دارو می تواند در این زمینه تصمیم تازه‌ای اتخاذ کند و در آیین نامه صدور مجوز تأسیس داروخانه‌ها بازنگری مجددی انجام دهد؛ این‌که به بهانه اشتغال جوانان و رفع انحصار، مشکل تازه‌ای ایجاد شده، باید مورد توجه مسئولان نظام سلامت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.

مصرف دارو متناسب با نیاز و نسخه است

یک کارشناس دارو،اما در خصوص افزایش بدون ضابطه داروخانه ها با اشاره به اینکه مصرف دارو متناسب با نیاز و نسخه است، می گوید:وقتی دارو نسخه شد، بیمار باید دارو را بگیرد حالا می خواهد از یک داروخانه باشد و یا از چند داروخانه.

هادی اسماعیلی با تأکید براینکه تنها تغییری که افزایش داروخانه ها دارد دپویی است که در داروخانه ها صورت می گیرد و ادامه می دهد: فرض کنید داروخانه جدید است و به اندازه یک ماه داروی مورد نیاز خودش را ذخیره می کند که این موضوع یک بار جدیدی به نیاز دارویی کشور اضافه می کند که البته آن هم یکبار می تواند این کار را انجام دهد و در بلند مدت تأثیری بر روی مصرف نخواهد داشت.

وی می افزاید:داروهایی که با کمبود مواجه هستند بیشتر نسخه ای هستند، داروهایی نیستند که کسی بتواند تقاضای القایی ایجاد کند.

این کارشناس دارو درخصوص افزایش تعداد داروخانه ها با تأکید براینکه وقتی می خواهیم سیاستی را ارزیابی کنیم باید قبل و بعد آن را بسنجیم، می گوید:این را قبول دارم که داروخانه های تازه تاسیس در کلانشهرها و بیشتر در مناطق مرفه نشین تاسیس شده اند،اما نکته این است که داروخانه در مناطق کمتر برخوردار هم افزایش داشته است، اما ممکن است ۶۰ درصد در مناطق مرفه رفته باشند و ۴۰ درصد در مناطق کمتر برخوردار جانمایی شده باشند.

اسماعیلی درخصوص اینکه افزایش داروخانه ها موجب افزایش تبعیض در دسترسی مردم به دارو  شده است،می گوید:برعکس این سیاست در مجموع دسترسی مردم را به خدمات دارویی و داروخانه افزایش می دهد،که ممکن است این افزایش در بالای شهر بیشتر باشد و داروخانه ها شیک باشند و در پایین شهر به شکل دیگری باشد،اما قطعاً از منظر دسترسی عموم مردم به نفع همه خواهد بود.

وی با تأکید براینکه افزایش تعداد داروخانه ها بحث های رقابتی و ارائه بهتر خدمات را به وجود می آورد، معتقد است: داروخانه ها به جای اینکه فروش داروی صرف داشته باشد،باید به سمت خدمات دارویی بروند و اقتصاد داروخانه ها باید به سویی برود؛ که افزایش داروخانه ها می تواند زمینه ساز ایجاد این زیرساخت باشد،به عبارت دیگر این موضوع می تواند اقدام لازمی باشد،اما کافی نیست که باید سیاست های دیگری اعمال شود،اما در مجموع سیاست افزایش داروخانه ها سیاست درستی است.

این کارشناس دارو با اشاره به اینکه با تأسیس داروخانه جدید مصرف دارویی جدیدی اتفاق نمی افتد،ادامه می دهد: تغییری که اتفاق می افتد این است که داروخانه به اندازه یک ماه داروی مورد نیاز خود را در انبار ذخیره می کنند و تا زمانی که این دارو فروخته نشود داروی جدیدی تحویل نمی گیرد، یعنی در مجموع در مصرف دارو تغییر جدی وارد نمی شود.

اسماعیلی نکته مثبت اشتغالزایی را یکی دیگر از موارد در بحث افزایش داروخانه عنوان می کند و ادامه می دهد:حتی در بحث خرید و فروش امتیاز داروخانه که تا پیش از قانون جدید قیمت های نجومی و بالایی داشتند، با این قانون قیمت ها بسیار پایین آمده و به یک چهارم و یک پنجم قبل رسیده است و آن اقتصاد سیاه و مخربی که از طریق فروش مجوزها در جریان بود بسیار کمرنگ شده است.