اقدامات وتدابیری که حضرت انجام داد هر یک بالقوه در حیات مکتب اهل بیت(ع) تا قیامت ماندگار و ضامن حفظ دین است که به گوشه‌هایی از این اقدامات در این فرصت اشاره می‌شود.
وضعیت جامعه اسلامی در دوران آغاز امامت امام حسن عسکری(ع)
امام حسن عسکری (ع) از جمله امامانی است که در سنین جوانی به شهادت رسیدند؛ ولی با این حال آن حضرت مدتی از دوره جوانی خود را همراه پدر بوده و در حدود ۲۲ سالگی پدر را از دست داد آن حضرت قبل از اینکه داغ پدر ببیند در حدود ۲۰ سالگی برادر بزرگ‌تر خود را نیز از دست داد و فراغ برادر برای آن حضرت سخت بود، چنان که نقل شده حضرت در ماتم برادر خیلی بی‌تابی می‌نمودند و همچنین امام حسن عسکری (ع) در دوره‌ای که نزد پدر بودند، برخورد و رفتار خلفا را با پدر بزرگوار خویش مشاهده می‌نمودند و از ظلمی که در حق اهل بیت علیهم السلام روا می‌داشتند بی‌خبر نبود و از جمله اینکه از خبر تخریب قبر و بقعه امام حسین (ع) و جسارت طاغوتیان به آن مکان مقدس محزون شد.
امام حسن عسکری(ع) یازدهمین امام شیعه اثنی عشری و سیزدهمین معصوم، فرزند امام هادی(ع) و پدر بزرگوار امام مهدی صاحب الزمان(عج) می‌باشد که نام مادرشان «حُدَیثِه» است. درباره تاریخ تولد و محل تولد آن حضرت بین مورخین اختلاف هست چنان که تاریخ تولد آن حضرت را بین سال‌های ۲۳۰ تا ۲۳۳ ذکر کرده‌اند و همچنین محل تولد آن حضرت را برخی مدینه گفته و برخی معتقدند آن حضرت در سامرا متولد شده است. به جز یک مورد بقیه بر این باورند که امام(ع) در مدینه متولد شده و مشهور است که حضرت در ربیع الثانی ۲۳۲ متولد شده اند.
دوران طفولیت و کودکی امام(ع) در خاندان وحی، خاستگاه امامت، سرچشمه هدایت و مرجعیت عامه مسلمانان سپری شد و در چنین خانواده‌ای پرورش یافته و از هر آلودگی و پلیدی به دور بوده، از تفضلات الهی این بود که امام حسن (ع) در خانه نبوت و معدن امامت با بهترین و شایسته‌ترین شیوه پرورش یافت و از اولین ساعات تولد در مسیری قرار گرفت که رهبری آینده امت به او واگذار شود.
حضرت در کودکی به همراه پدر از مدینه به سامرا منتقل شدند با ظلم و بیدادگری طاغوتیان آشنا شده و در سامرا در منطقه‌ای به نام عسکر سکونت اجباری اختیار کردند و لذا به عسکری نامیده شدند. سن آن حضرت را در هنگام انتقال به سامرا چهار سال و چند ماه گفته‌اند و این گفته بر فرضی است که تولد حضرت در مدینه اتفاق افتاده باشد چنان که سید محسن‌امین چنین عقیده‌ای دارد.
البته به این نکته نیز باید توجه کرد که امام هادی(ع) برای آماده کردن شیعه به غیبت صاحب الزمان (عج) و همچنین حفظ جان امام حسن عسکری(ع) از تعرض دشمنان فرزند خود را جز از خواص شیعه و افراد مورد اعتماد مخفی می‌کرد و از مقام و عظمت آن حضرت کمتر صحبت می‌فرمود و لذا اطلاعات کمی از دوران کودکی حضرت امام حسن عسکری(ع) در منابع مشاهده می‌کنیم.
در مورد ازدواج آن حضرت نیز اختلاف هست برخی می‌گویند آن حضرت در زمان پدر با نرجس خاتون ازدواج کردند ولی برخی می‌گویند بعد از شهادت پدر این امر محقق شد. در هر صورت امام با کنیزی ازدواج نمودند که مادر صاحب الزمان (عج) شد.
امام هادی (ع) قبل از شهادتش، پسرش امام حسن عسکری(ع) را به حضور طلبید و نور حکمت و مواریث پیامبران و سلاح امامت را بدو سپرد و به امامت وی تصریح کرد و در حضور یاران مورد اعتماد خویش به او وصیت کرد و شهادت آن حضرت در چهل سالگی رخ داد و در سامرا مدفون گردید. امام حسن عسکری(ع) بعد از شهادت پدر به نص صریح آن حضرت و ائمه(ع) گذشته به امامت شیعیان اثنی عشری رسید. مدت امامت آن حضرت با توجه به تاریخ شهادت پدر (۲۵۴ ه. ق) و همچنین تاریخ شهادت خود آن حضرت که ۲۶۰ ه. ق گفته شده تقریباً ۶ سال بوده و سن آن حضرت در زمان به شهادت رسیدن نیز ۲۸ سال گفته شده است.
وجود ائمه(ع) در میان انسان‌ها به خودی خود کرامت است، چون آن‌ها معدن کرم و بخشش‌اند؛ از آن جهت وجود آن‌ها کرامت است به معنای خارق العاده که اگر امام در روی زمین نباشد زمین تمام برکات خود را پنهان و آسمان کرامات خود را به روی انسان می‌بندد، چنان که در متن زیارت شریفه جامعه کبیره این مضامین وجود دارد. اگر چه انسان به درستی‌امانت را نشناخته و قدر ندانسته است. علاوه بر کرامت عمومی ائمه علیهم السلام برای همه مخلوقات عنایاتی داشتند بویژه برخی از اطرافیان یا کسانی که مرتبط بودند کرامت خاصی نیز از ناحیه آن ذوات مقدس صادر گردیده مایه شگفتی جهان شده است؛
شمه‌ای از کرامات امام حسن عسکری(ع)
امام حسن عسکری(ع) در دوره‌ای زندگی می‌کرد که علاوه بر پیشرفت جوامع اسلامی و علوم مختلف انسان از نظر معیشت در حد نسبتاً مقبول بودند. امام(ع) در شهر سامرا که محل استقرار نیروهای نظامی و لشکرگاه و پادگان نظامی سلاطین عباسی بود زندگی می‌کرد، قلمرو کشور اسلامی از آفریقا تا مرزهای اروپا از مشرق و مغرب به نهایت درجه وسعت خود رسیده بود. و تردد تمام مردم در این قلمرو آزاد بود، جهان اسلام با جهان مسیحیت و سایر پیروان ادیان رابطه نزدیک داشت، تعامل علمی و تمدنی و سیاسی با وجود مخاصمات برقرار بود.
امام عسکری(ع) با این وضع در محاصره و کاملاً تحت نظر مأموران نظامی و جاسوسان عباسی زندگی داشت، مدت امامت حسن عسکری (ع) شش سال بود. در مدت کم امامت کرامات فراوانی از حضرت نسبت به جمیع مسلمانان و دوستان صادر گردیده است که یکی از آنان کرامت هدایت گرانه است. یعنی وقتی امام (ع) در حبس بود ابن اوتاش که سابقه عداوت و دشمنی با اهل بیت علیهم السلام را داشت زندان‌بان حضرت بود، به او دستور دادند تا می‌توانی بر او سخت گیر اما او تنها یک روز با امام (ع) ماند، امام (ع) او را چنان متحول کرد که او در برابر امام به خاک افتاد و از راهش برگشت و دارای بصیرتی کامل نسبت به شناخت امام (ع) شد. کرامات زیادی از حضرت نقل شده که بسیار است.
آثاری از حضرت
چنانکه گفته شد حیات و دوران امامت امام عسکری علیهم السلام در سخت‌ترین شرایط اجتماعی سیاسی بوده است آن حضرات در دوره ای زندگی می کردند که تمام عمر خود را در حبس و تحت نظر مأموران عباسیان بودند، هر چه از حکومت عباسیان سپری می‌شد و از نظر سیاسی و اقتدار سیاسی دچار ضعف می‌شدند فشار بر ائمه و مراقبت از آنان شدت می‌یافت. این دوره دقیقاً با این وضع سیاسی مواجه بود؛ امام بزرگوار در سنین نوجوانی به شهادت رسید؛ دوره‌ی آنان برای شیعه دوره‌ای بوده سراسر رنج و تقیه و محنت، نابسامانی اجتماعی و سیاسی و نظامیگری و کشتار شیعه و علویان در این دوران همچنان که از دوره‌ی متوکل شدت گرفته بوده استمرار داشت. با توجه به این وضعیت سیاسی حاکم بر دوره‌ی حیات آن دو امام (هادی و عسکری) بزرگوار دیدار با شیعه و تشکیل کلاس‌های درس و فعالیت علمی و بیان احادیث در کمترین حد صورت گرفته با وجود این همه سختی آثار بر جای مانده از آنان قابل توجه است.
۱-نخست احادیث است که نزدیک ۴۰۰ حدیث در موضوعات مختلف در مجموعه‌ی فرهنگ جامع سخنان امام عسکری جمع آوری شده است از جمله درباره توحید، نبوت، تفسیر در ابواب فقهی مثل طهارت، روزه، اجاره، وقف، امر به معروف و در اخلاق و ادعیه.
۲-دوم نامه‌هایی که به وکلاً و یارانش درباره موضوعات مختلف کلامی و فقهی و … نوشته است، هریک از این نامه‌ها ضمن اینکه رهنمود هست و راهنمایی اندازه چندین کتاب قور محتوای معنوی و علمی دارد.
۳-سوم کلمات قصار که سرشار از حکمت‌های الهی است نظیر «التواضع نعمة لایُحسد علیها» تواضع نعمتی است که هیچ کس بر آن حسودی نمی‌کند، چهارم تفسیری که به امام حسن عسکری منسوب است.
درباره آثار امام زمان(عج) آثار مسند زیادی وجود ندارد آنچه از طریق نواب اربعه نقل شده در کتاب‌هایی نظیر اکمال الدین و کتاب الغیبة شیخ طوسی. مجموعه آثاری به نام صحیفة المهدی که قیومی اصفهانی جمع آوری نموده و اثر علی محمد دخیل بنام ادعیة الامام مهدی الصحیفة المهدیه که در بیروت چاپ شده. سید مرتضی مجتهد سیستانی نیز مجموعه‌ای بنام الصحیفه المبارکه المهدیه نوشته ابراهیم بن محسن کاشانی نیز اثری بنام الصحیفة المهدیه او الصحیفة الهادویه و التحفة المهدیه نوشته، مجموعه سخنان، توضیحات و ادعیه حضرت بقیة الله.
تدابیر خاص
ائمه اطهار(ع) با توجه به درایت و ذکاوت فوق‌العاده در شرایط خاص تدابیر و راهبردهایی داشتند که با این راهبردها در انجام تکلیف امامت، هدایت امت و حفظ اسلام اقدامات ویژه‌ای داشتند. امام حسن عسکری(ع) به اقتضای ویژگی و محدودیت شرایط خاص در این دوره راهبردهای حیرت‌آوری به کار بست که امامت حفظ شود و دین از حیله‌های عباسیان و انحرافات آنان نجات یابد.
امام هادی(ع) تدابیری برای شرایط زمان خود داشت که امام حسن عسکری(ع) برای ادامه همان شرایط روش و تدبیرایشان را ادامه داد و این برنامه را به غایت رساند و شیعه را برای پذیرش و تحمل دوره غیبت حضرت مهدی(عج) آماده کرد. اولین تدبیری که امام‌اندیشیده بود این بود که از ابزار مختلف مانند چوب و لفاف دست‌فروشی برای ارسال پیام و پیک پنهان جهت ارتباط با پیروان خود استفاده می‌نمود.
راهکار بعدی امام این بود که از طریق فعالیت‌های مخفی نزدیک‌ترین یاران خود با شیعیان ارتباط برقرار می‌کرد؛ برای این منظور از افراد مورد اعتماد، نمایندگانی در نقاطی چون بغداد و مراکز مهم جمعیتی که آن‌ها نیز به افرادی در مناطق و مراکز متصل بودند مرتبط می‌شد. همچنین تماس مستقیم با امام با فرستادن افرادی از طرف شیعیان به محضر آن حضرت نوع دیگری از وجود ارتباط میان امام و دوستانش بود.
از آنجا که ارتباط با امام به سختی صورت می‌گرفت، تربیت شاگرد در این دوره بسیار سخت شد، اما امام حسن عسکری(ع) از هر طریق و روشی به شاگردان خود متصل شده و آنان را از همه امور، حتی اسرار غیبت فرزند و مخفی بودن ولادت آگاه کرد. سرانجام حسادت و حصر دشمنان امام به آنجا منجر شد که‌ایشان در روز جمعه هشتم ربیع‌الاول سال ۲۶۰(ه. ق) در سن ۲۸ سالگی به شهادت رسید و هنوز نیز مزارایشان نه تنها پناهگاه پیروان و مسلمانان بلکه تمام بشریت است، بنابراین در سختی‌ها از توسل به این چشمه نور نباید غفلت کرد.
تدبیر مهم دیگر حضرت تشویق مردم به زیارت اربعین حضرت سید الشهدا بود که از این زمان این تشویق شروع گردید وروزبه روز رونق یافت ویکی از عوامل پویایی مکتب گردید که آثار وبرکات آن تا به امروز استمرار دارد.
بروز این همه کرامات و فضائل و علاقه و محبت مردم به امام عسکری در سامرا و میان مردم روز به روز در افزایش بود و همین گرایش عمومی سبب حسادت عباسیان بر آن حضرت می‌گردید؛ از این رو سرانجام امام عسکری (ع) در زمان معتمد عباسی، پس از سال‌ها زندگی در حصر نیروهای نظامی و منع از ملاقات شیعیان در یکم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری قمری براساس گزارشی که ابن صباغ مالکی از علمای اهل سنت داده است براثر سمی که داده شد مریض شد و در روز هشتم همان ماه در روز جمعه در سن ۲۸ سالگی شهید و در خانه خودش در سامرا مدفون گردید. رحلت امام در سنین جوانی و محصور بودنش گواهی روشن و استوار بر شهادت امام توسط عباسیان است؛ علمای بزرگ شیعه و برخی از اهل سنت به شهادت امام(ع) براثر سمی که به دستور معتمد به امام داده شد تصریح کرده‌اند.
نظر شما