به گزارش قدس خراسان، بحران فرونشست دشت مشهد در پی حفر بی‌رویه چاه‌های آب، مدیریت ناصحیح مصرف و به دنبال آن ایجاد ریزگردهای اخیر موضوعات عمده محیط زیست اقلیم خراسان است که اگرچه خیلی دیر، اما با تغییر و اصلاح رویه‌های سابق می‌توان به کاهش اثرات تخریبی آن‌ها در این زیست‌بوم امید داشت.
در ادامه گفت‌وگوی قدس خراسان با مدیر عامل سابق شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی درباره این اتفاق زیست محیطی و عقبه‌ای از اتفاق‌های آب در تاریخ معاصر را بخوانید.
حمید علایی با اشاره به اتفاق‌های تاریخی آب در کشور در گفت‌وگو با قدس خراسان گفت: تا سال ۱۳۳۱ برداشت از آب‌های زیرزمینی، منطقی و در حد نیاز و تعادل دشت بود اما پس از آن با حفر چاه این تعادل به هم ریخت. ریشه بحران اصلی ما به سال۱۳۴۱ و انقلاب سفید شاه و ملت برمی‌گردد زمانی که اصلاحات ارضی و از بین بردن مالکیت‌ها به مرور اتفاق افتاد.
وی با بیان اینکه در سال ۱۳۴۷ قانون ملی شدن آب‌ها تصویب شد، ادامه داد: در حقیقت آب ملی نشد بلکه دولتی شد، تا پیش از آن آب توسط مردم مدیریت می‌شد و ما تشکل‌های آبی قدیمی چند هزار ساله داشتیم که پاک و ارزان آب را مدیریت می‌کردند. در سال ۵۶ با قانون تشکیل شرکت‌های آب منطقه‌ای، مدیریت آب کاملاً به دست دولت‌ها افتاد و تشکل‌های مردمی کنار گذاشته شدند و مالکیت مردم بر آب و در پی آن بازار آب هم حذف شد که این موضوعات عوامل ریشه‌ای شرایط کنونی بحران آبی ما هستند.
چه باید کرد؟
علایی با اشاره به طرح تصویبی در دولت دوازدهم به نام «سازگاری با کم‌آبی» افزود: این طرح در مشهد با نام دیگری مطرح شد و با کمک استاندار وقت آقای رزم حسینی و به همراه دانشگاه فردوسی و تمامی دستگاه‌های اجرایی مرتبط با آب، نهادهای نظامی، دادگستری و تشکل‌های کشاورزی طرح «همیاران آب» در خراسان رضوی را آماده کردیم که در پی آن آب را دوباره با کمک تشکل‌های قانونی مردمی مدیریت کرده و آن‌ها را از حوزه‌های مختلف پای کار مدیریت مصرف آب آوردیم.
رئیس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی مشهد تأکید کرد: به دنبال این طرح قرار بود آب بر مبنای مدیریت مشارکتی به صورت شفاف، پاک، عادلانه و منطقی مدیریت شود و براساس آن تا سال ۱۴۰۵ باید همه دشت‌های استان به تعادل آبی می‌رسید که افت سطح آب زیرزمینی که علت‌العلل مشکلات بود کاهش یابد.
علایی با بیان اینکه در سال ۹۸ تا ۱۴۰۰ که مسئولیت شرکت آب را برعهده داشتم کمیته سازگاری فعالیت‌های خود را با همکاری همه ارگان‌ها و تشکل‌های مرتبط پیگیرانه انجام می‌داد، خاطرنشان کرد: همه دستگاه‌ها باید از میزان برداشت آب خود کم کرده و به بهره‌وری می‌افزودند اما متأسفانه در میانه سال ۱۴۰۰ کمیته سازگاری با کم‌آبی تعطیل شد و جلسات آن دیگر برگزار نشد.
مدیر عامل سابق شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه نخستین درخواست ما از ریاست جمهور و استاندار خراسان رضوی فعال کردن مجدد کمیته‌های سازگاری با کم‌آبی در کشور و همیاران آب در خراسان رضوی است، گفت: آب توسط دولت قابل مدیریت نیست و هیچ دولتی به تنهایی نمی‌تواند آب را به درستی مدیریت کند. اگر مردم در خانه‌هایشان باور به مدیریت مصرف نداشته باشند غیر از قبض آب بها چیزی نمی‌تواند آن‌ها را کنترل کند که آن هم به دلیل یارانه سنگینی که دولت برای آب پرداخت می‌کند، مردم بهای بسیار کمی پرداخت می‌کنند و انگیزه‌ای برای مدیریت مصرف ندارند.
به گفته علایی، میانگین آب مصرفی حوزه کشاورزی در جهان ۷۰ درصد، در کشور ما ۸۷ درصد و در استان ما ۸۱ درصد است، همچنین میانگین آب مصرفی صنعت در دنیا ۲۰ درصد و در استان ما ۵/۲ تا ۳ درصد است.
بازچرخانی آب انجام نمی‌شود چون نمی‌صرفد
رئیس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی مشهد درباره راهکار موجود برای رفع مشکل ناترازی آب صنایع تأکید کرد: واحدهای صنعتی باید ضمن جمع‌آوری، تصفیه و مصرف آب باران در محدوده واحدهای تولیدی خود، به بازچرخانی آب به دفعات بپردازند. در کشورهای پرباران دنیا، آب صنعتی بارها تصفیه و مصرف می‌شود. در حوزه فولاد تا ۱۷ بار می‌توان آب را بازچرخانی کرد اما در ایران این کار انجام نمی‌شود چون ارزان است و نمی‌صرفد.
وی با اشاره به مسئله منطقی شدن قیمت آب افزود: مردم باید به مرحله‌ای از بلوغ در مدیریت مصرف برسند که خودشان جلو اسراف و مصرف بی‌رویه را بگیرند. در حال حاضر ۳۰ درصد محصولات کشاورزی استان که ۱.۲ میلیارد مترمکعب و به عبارتی یک چهارم آب مصرفی ما را شامل می‌شود، به ضایعات تبدیل می‌شود.
۸۰ درصد دشت مشهد در حال فرونشست است
وی خاطرنشان کرد: غیر از محدوده خدماتی شهر مشهد که ۹۰درصد مصرف آب آن به صورت فاضلاب به آبخوان زیرزمینی بازمی‌گردد و محدوده رودخانه کشف‌رود که خط‌القعر است و کمترین فرونشست سطح آب‌های زیرزمینی را داشته، بقیه نقاط دشت مشهد دارای افت شدید سطح آب زیرزمینی است.
علایی با بیان اینکه بارش باران در سال گذشته ۷۰میلیمتر بوده است، افزود: در این شرایط برداشت آب نیز به همان میزان باید کاهش پیدا کند و نمی‌توان همچون سال‌های گذشته که ۳۶۰ میلیمتر بارش داشتیم مصرف کنیم. مسئله آب باید مسئله هر شهروند و مسئولی باشد و مدیریت آب نیز زمانی شکل می‌گیرد که همه دست به دست هم بدهند و بپذیرند که آب کم بوده و شرایط بحرانی است چون هم اکنون ۸۰ درصد دشت مشهد در تنش و در حال فرونشست است.
مدیر عامل سابق شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تأکید کرد: اگر چنین اتفاقی نیفتد فرونشست این دشت سال به سال بیشتر شده و کار به جایی خواهد رسید که ساختمان‌های ما ترک خورده و فرو بریزند، همچنین فرودگاه مشهد، جاده‌ها، بزرگراه‌ها و خطوط انتقال انرژی همگی تخریب شوند. در حال حاضر فرونشست تا منطقه ۱۲ پیش رفته و ممکن است تا مرکز شهر هم پیش برود و همانند سی‌وسه پل دچار تنش شود که مدیریت آن فوق‌العاده سخت و غیر قابل تصور خواهد بود.
نظر شما