از آنجایی که آموزه‌های مهدویت با ارائه چشم‌انداز دقیق از آینده، الگوی عملی برای جوامع اسلامی فراهم می‌کنند، این آموزه‌ها ظرفیت‌های گسترده‌ای در مطالعات آینده‌پژوهی (Futures Studies) دارند. برای بررسی این ظرفیت‌ها و ارتباط آن با مقاومت اسلامی با دکتر ریحانه حقانی، استاد حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم. ایشان با توجه به تحقیقات گسترده در حوزه مهدویت، نقش مقاومت اسلامی در زمینه‌سازی ظهور آخرین منجی را توضیح می‌دهد. در ادامه بخش‌هایی از این گفت‌وگو ارائه می‌شود.
مهدویت، افق آینده و چشم‌اندازی روشن
دکتر حقانی در توضیح ظرفیت‌های موجود در آموزه‌های مهدویت برای بهره‌برداری در آینده‌پژوهی بیان می‌کند: مهدویت به‌عنوان یک پارادایم جهانی آینده‌محور، چشم‌اندازی شفاف از آینده جهان ارائه می‌دهد که بر اساس تحقق عدالت اجتماعی، صلح جهانی و معنویت بنا شده است. این چشم‌انداز با وعده ظهور حضرت مهدی(عج) امکان برنامه‌ریزی راهبردی و حرکت هدفمند به سوی آینده‌ای آرمانی را فراهم می‌کند. در چارچوب آینده‌پژوهی، وجود چشم‌اندازهای روشن موجب می‌شود اهداف بلندمدت و راهبردهای عملیاتی مشخص‌تری تعریف و جامعه اسلامی در مسیر دستیابی به آن هدایت شود. همچنین در بحران‌های اجتماعی، اخلاقی و سیاسی، آموزه‌های مهدویت الگوهای کارآمدی برای مدیریت بحران ارائه می‌دهند. آینده‌پژوهی با استفاده از این الگوها می‌تواند به طراحی مدل‌های مدیریت بحران در حوزه‌های مختلف بپردازد. این امر با تحولات جهانی نیز ارتباط دارد به ویژه در دوران آخرالزمان که این تحولات محسوس‌تر است و این نگاه جهانی می‌تواند آینده‌پژوهان را به سمت درک بهتر از تعامل جوامع اسلامی و غیراسلامی هدایت کند. آینده‌پژوهی مهدوی به شناخت دقیق از جریان‌های جهانی و تحلیل نحوه اثرگذاری آن‌ها بر ظهور امام مهدی(عج) می‌پردازد.
بایسته‌های آینده‌پژوهی مهدوی
مدیرگروه واحد پاسخ به سؤالات اعتقادی ادامه می‌دهد: آموزه‌های مهدوی با ارائه الگوی دقیق و روشن از آینده، ظرفیت‌های فراوانی برای بهره‌برداری مباحث آینده‌پژوهی دارند، از تأکید بر عدالت و خوداتکایی گرفته تا تربیت نسل منتظر و مدیریت بحران‌های آینده که این آموزه‌ها نقش‌های کلیدی در برنامه‌ریزی و ساخت آینده بر پایه اصول اسلامی و الهی دارند. آینده‌پژوهی دینی با الهام از این آموزه‌ها نه تنها در پی شناخت چالش‌های آینده بوده بلکه هدف آینده به سوی تحقق آرمانشهر مهدوی است.
دکتر حقانی با اشاره به نقش مقاومت اسلامی در زمینه‌سازی ظهور آخرین منجی عالم بشریت نیز می‌گوید: انتظار عامل مقاومت است و نقش مقاومت اسلامی در زمینه‌سازی ظهور آخرین حضرت مهدی(عج) بسیار حیاتی و محوری است. مقاومت اسلامی به عنوان حرکت الهام گرفته از آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع) با هدف مقابله با ظلم و استکبار جهانی و ایجاد زمینه برای تحقق عدالت جهانی همواره به عنوان یکی از عوامل اصلی آماده‌سازی جهان برای ظهور حضرت(عج) است. در این میان انتظار به عنوان یکی از مهم‌ترین مبانی فکری و اعتقادی امت اسلامی نقش بسزایی در تقویت روحیه مقاومت و پایداری در برابر مشکلات و چالش‌های اجتماعی و سیاسی دارد.
وی بیان می‌کند: یکی از محورهای اصلی آینده‌پژوهی دینی (Religious Futurology)، تربیت نسل منتظر است که با تمرکز بر تربیت معنوی، اخلاقی و فکری به تحقق آرمان‌های مهدوی کمک می‌کند. این موضوع در چارچوب تحولات جهانی آخرالزمان نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چرا که تعاملات جوامع اسلامی و غیراسلامی در دوران آخرالزمان نیاز به تحلیل آینده‌نگرانه و بررسی نقش‌آفرینی جریان‌های جهانی دارد.
مقاومت اسلامی، پایبندی به اصول مهدوی
وی تأکید می‌کند: مقاومت اسلامی که بر اساس مبانی قرآنی و آموزه‌های اهل بیت(ع(بنا شده است با مبارزه با ظلم و استکبار جهانی، زمینه را برای تحقق عدالت جهانی و ظهور آخرین منجی فراهم می‌کند. انتظار فرج به عنوان یک عمل عبادی فعال و محرک اجتماعی، مفهومی است که نه تنها به معنای صبر در برابر مشکلات است، بلکه به معنای تلاش برای اصلاح جامعه و مبارزه با نظام‌های ظالمانه است. بنابراین در این دیدگاه انتظار به معنای دست روی دست گذاشتن و منتظر ماندن برای تغییر نیست بلکه به معنای آماده‌سازی جامعه و مبارزه با بی‌عدالتی و تلاش برای اصلاح جامعه است. انتظار عامل مقاومت است زیرا فرد منتظر به دنبال ایجاد شرایطی است که با ظهور حضرت(عج) عدالت و حق در جهان برقرار شود. انتظار سبب می‌شود افراد و جوامع به جای تسلیم شدن در برابر ظلم و فساد با انگیزه و ایمان بیشتر به مبارزه با نابرابری‌ها بپردازند و موجب شوند نه تنها در سطح فردی بلکه در سطح اجتماعی نیز فعالیت کنند.
وحدت امت اسلامی، مهم‌ترین مقدمه ظهور
مدیر گروه مطالعات زن و خانواده در ادامه توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین پیش‌شرط‌های ظهور، وحدت امت اسلامی است. مقاومت اسلامی با ترویج فرهنگ انتظار و آموزش مفاهیم مهدوی به ایجاد همگرایی میان جوامع اسلامی کمک می‌کند. این همگرایی اجتماعی و سیاسی، بر اساس روایت‌های اسلامی از شروط مهم زمینه‌سازی ظهور است. تعلیم و تربیت نسل منتظر و آگاهی بخشیدن و نقش امام بخشی از این اقدام‌هاست. باید به خاطر داشته باشیم انتظار و مقاومت اسلامی دو مفهوم مرتبط و مکمل هم هستند. انتظار فرج با تقویت روحیه مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم یکی از عوامل مهم در زمینه‌سازی ظهور است و مقاومت اسلامی با الهام از آموزه‌های مهدویت نه تنها به مبارزه با ظلم و استکبار می‌پردازد بلکه با ترویج فرهنگ انتظار و آماده‌سازی جامعه، به تحقق حکومت جهانی امام مهدی(عج) کمک می‌کند. انتظار عامل و محرک مقاومت است و مقاومت اسلامی یکی از زمینه‌سازان ظهور بوده و نقش مهمی در این فرایند ایفا می‌کند.
ایشان تأکید می‌کند: مقاومت اسلامی با الهام از آموزه‌های مهدویت و با تکیه بر اصول عدالت‌محور، نقش محوری در فرایند ظهور امام مهدی(عج) ایفا می‌کند. این مقاومت در کنار انتظار فرج می‌تواند به عنوان یک راهبرد جهانی برای دستیابی به حکومت عدل الهی به کار گرفته شود.
نظر شما