مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور با بیان این مطلب به قدس آنلاین می گوید: در همه دنیا عدد فرونشستی پهنه ها حدود ۳ تا ۵درصد بالای ۱۰سانتی متر در سال است و بقیه پهنه ها عددهای پایینی دارند.

دکتر علی بیت اللهی می افزاید: متأسفانه در کشور ما تنها در یازده استان مقادیر فرونشست بالای ۱۰سانتی متر در سال است!

در استان هایی از جمله کرمان تا مرز ۴۰سانتی متر، البرز حدود ۳۷سانتی متر، خراسان رضوی ۲۰سانتی متر، اصفهان ۱۵سانتی متر فرونشست داریم. تهران و مناطق مسکونی و پرتراکم سایر نقاط کشور نیز وضعی این چنین دارند.

مقایسه جهانی نسبت به همین مقادیر ذکر شده نشان می دهد که ما از نظر میزان پراکندگی فرونشست زمین در اقصی نقاط کشور، جزو کشورهای نخست دنیا هستیم و کشوری نیست که تا این اندازه تعدد پهنه های فرونشستی در شمال، جنوب، شرق و غرب کشورش باشد.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی براساس اطلاعات خود می گوید: متأسفانه از لحاظ میزان فرونشست نیز ایران دومین کشور دنیاست و خطر فرونشست زمین در کشور ما بسیار بالاتر از دیگر نقاط جهان است.

دلیل فرونشست سرزمین ایران چیست؟

بیت اللهی یکی از دلایل فرونشست زمین در کشورمان را مصرف بیش از حد آب در سکونتگاه های پرتراکم که نیاز آبی، غذایی، کشاورزی بیشتری دارند می داند و ادامه می دهد: در سکونتگاه های پرتراکم، استحصال آب های زیرزمینی و فشار بر آبخوان های اطراف آن بیشتر می شود به ویژه مناطقی مانند تهران، مشهد، اصفهان از این جمله هستند.

او می گوید: پدیده فرونشست به صورت روزانه و بدون توقف ادامه دارد. نکته مهم اینجاست که در سایر مخاطرات از جمله سیل و زلزله استمرار وجود ندارد بلکه پس از چند روز اثرات آن متوقف می شود اما پدیده فرونشست به صورت مستمر ادامه دارد.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به پرسش ما درباره اینکه پدیده فرونشست در کشور ما از چه زمانی آغاز شده است می گوید: با کاهش میزان آب آبخوان های زیرزمینی از اواسط دهه ۵۰ این پدیده به تدریج در سرزمین کشورمان شروع شد اما نرخ فرونشست از اوایل دهه هفتاد شمسی با توجه به استفاده بی رویه و گسترش چاه های آب، توسعه غیراصولی اراضی کشاورزی، بهره برداری بی رویه از منابع آبی بدون توجه به ظرفیت و مسائل محیط زیستی آن، شدت یافته و تا ۱۴۰۳ نزدیک به ۱۴۰میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی ما کم شده است.

این آب معادل یک کانال آبی به پهنای ۱۰۰۰متر و عمق ۱۰۰ از دریای مازندران تا خلیج فارس است. در حقیقت ما چنین حجم عظیمی از آب را برداشت کردیم بدون اینکه جایگزین شود.

بیت اللهی ادامه می دهد: هنگامی که آب را از لایه های زمین، با مکش پمپ های چاه بیرون می آوریم، زمین خودش را جمع می کند. درست مانند میوه ای که آب خود را از دست داده باشد متراکم می شود و سطح زمین آرام آرام پایین می رود. بنابراین جایی که آب بیشتر برداشت می شود اثر فرونشست ملموس تر است.

راهکار چیست؟

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره تجربه موفق دنیا در پیشگیری از فرونشست می گوید: دنیا تجربیات موفقی در این زمینه انجام داده که ما هم به سهولت می توانیم انجام دهیم چراکه پیشگیری از این پدیده موضوع پیچیده ای نیست بلکه عزم مدیریتی، تخصیص اعتبار و استمرار جدی در کار را می طلبد و چنانچه به طور جدی این پدیده درک نشود بعید است اقدامی در راستای کاهش خطرات فرونشست صورت گیرد.

همه دنیا بر کشاورزی مدرن، بهره برداری بسیار محدود از منابع آب زیرزمینی، انتخاب نوع محصولاتی که در کشت و زرع آب کمتری لازم دارند، روش های آبیاری نوین که پِرت آب بسیار کمتری دارند کار می کند. اما متأسفانه در کشور ما تنها در روش های سنتی آبیاری نزدیک به ۷۰درصد آب هدر می رود!

سازمان های متولی در پیشگیری از فرونشست زمین کدامند؟

بیت اللهی اولویت نخست کشور در کاهش خطرات فرونشست زمین را با تأکید بر همکاری همه سازمان ها، «تدوین و تصویب مقررات ملی فرونشست زمین و ابلاغ آن از سوی هیئت دولت» می داند و خاطرنشان می کند: این اقدام باید با هدف بازنگری در استحصال آب، تغذیه مصنوعی آبخوان ها با مسئولیت وزارت نیرو، بازنگری در شیوه کشت و زرع و آبیاری اراضی و باغات با مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی، مکان یابی صنایع و تأسیسات بر اساس نقشه های خطر فرونشست با مسئولیت وزارت صمت و نفت، مقررات کنترلی ساخت ساختمان های با درجه اهمیت بالا و ضوابط احداث سایر ساختمان ها با مسئولیت وزارت راه و شهرسازی، مقررات مربوط به توسعه شریان های حیاتی و سامانه های حمل و نقل در پهنه های فرونشستی زمین با مسئولیت وزارتخانه های نیرو، نفت و راه و شهرسازی، ضوابط مربوط به کاهش خطرات فرونشست زمین در مجموعه های میراث فرهنگی و تاریخی با مسئولیت وزارت میراث فرهنگی، پایش و کنترل کاهش خطر فرونشست زمین با مسئولیت سازمان های محیط زیست و مدیریت بحران کشور انجام شود.