تغییرات اقلیمی اصطلاحی است که در سال‌های اخیر حتی اگر به گوشمان نخورده باشد اما اثرات آن را دیده‌ایم. جابجایی فصل‌ها، وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده، خشکسالی، افزایش بیماری‌ها تنها چند نمونه از پیامدهای این پدیده پیچیده است.

تغییرات اقلیم یک پدیده اتمسفری، اقیانوسی در مقیاس جهانی در دراز مدت است که این پدیده از عواملی چون فعالیت‌های خورشیدی،‌ فعالیت‌های انسانی و ... متاثر می‌شود. این پدیده سبب شده است که در طولانی مدت نوساناتی روی کره زمین اتفاق بیفتد و بخش‌های مختلف آن را تحت تاثیر قرار دهد.

توافقنامه پاریس یکی از مهم‌ترین توافقنامه‌ها در خصوص تغییرات اقلیمی است و روح حاکم بر این توافقنامه بر اساس لزوم اقدام مشترک برای حفظ افزایش دمای کره زمین حداکثر تا ۲ درجه نسبت به‌ پیش از انقلاب صنعتی از طریق کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است.

سال ۹۵ ایران با این توافق‌نامه موافقت کرد، لایحه همان سال به مجلس شورای اسلامی ارسال شد و تصویب شد.در ادامه ایرادات شورای نگهبان به آن همان سال دریافت شد، کمیسیون مربوطه در مجلس اصلاحات را سال ۹۶ تصویب کرد، ولی از آن زمان هنوز به اجرا نرسیده است و باید دید در نهایت چه تصمیمی گرفته خواهد شد.

سازمان ملل متحد ۳ آبان ( ۲۴ اکتبر) را هر ساله به عنوان روز جهانی مبارزه با تغییرات اقلیمی گرامی‌ می‌دارد. تغییرات آب و هوایی ناشی از فعالیت‌های انسانی بزرگ‌ترین و فراگیرترین تهدید برای محیط طبیعی و جوامع است که جهان تاکنون تجربه کرده است و کشورهای فقیر نیز بیشترین هزینه را در این زمینه پرداخت می کنند.

گرما نیز به یک تهدید اصلی بهداشتی برای شهرها تبدیل شده و ایران یکی از گرم‌ترین نقاط جهان است و بیشتر در تابستان‌ها بسیاری از شهرهای ایران جزو فهرست گرم‌ترین شهرهای جهان با بالاترین دمای روزانه قرار می‌گیرند. طی سال‌های اخیر موضوع تغییر اقلیم، گرمایش و از بین رفتن آسایش و زیست در شهرها چندان مورد توجه دولت‌ها و شهرداران نبوده است.

به عنوان نمونه براساس نتایج یک تحقیق تراکم پوشش گیاهی در کلانشهر تهران بین سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ به طور قابل توجهی کاهش یافته و از حدود ۳۹ هزار هکتار به حدود ۴۷۰۰ هکتار کاهش یافته است.

مهدی رهنما، رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو درباره پدیده تغییر اقلیم اظهار کرد: این پدیده نوظهور نیست. پیشینه تغییر اقلیم به دوران پس از صنعتی شدن برمی‌گردد. پس از صنعتی شدن با تغییرات آب و هوایی روبرو شدیم و شدت آن به تناسب صنعتی شدن و دخالت‌های انسانی متغیر بود.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو اضافه کرد: در یکی دو دهه اخیر شدت این تغییرات افزایش پیدا کرد. در سال ۱۹۴۵ دانشمندی در شوروی موضوع تغییر دوران زمین شناسی را باتوجه به دخالت‌های انسانی مطرح کرد.

او ادامه داد: پس از گذشت دهه‌های مختلف، دانشمندان و گروه‌هایی که دوران زمین شناسی را تعریف می‌کردند، در سال ۲۰۲۴ میلادی به این نتیجه رسیدند که می‌توان دوران عصر یخبندان را تمام شده تلقی و دوران تازه ای به نام آنتروپوسن را آغاز کرد. دوره آنتروپوسن سرآغاز تأثیر بیشتر فعالیت‌های انسان بر اکوسیستم و ساختار زمین‌شناختی سیاره است. در این دوره دخالت‌های انسان و بشر به جایی رسیده که کره زمین دیگر خاصیت خودتنظیمی را از دست داده است.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو اضافه کرد: در سال گذشته میلادی آنتونیو گوترش،دبیر کل سازمان ملل متحد اعلام کرد که کره زمین به مرحله جوش رسیده است و شرایطی غیرقابل برگشت را تجربه می‌کنیم.

او با اشاره به راهکارهای کاهش تاثیرات اقلیمی گفت: راهکاری که به نظر می‌رسد موجب کاهش آثار ناشی از پدیده تغییر اقلیم می‌شود ثابت نگه داشتن شرایط تغییرات اقلیمی در یک وضعیت است. این راهکار در سطح جهانی پیگیری می‌شود و آن‌ هم تثبیت افزایش دما بین ۱.۵ تا ۲ درجه سلسیوس است.

رهنما افزود: لازم است انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهیم و روند گرمایش زمین را کُند کنیم تا افزایش دما را در این بازه دمایی ثابت نگه داریم. این کار به حفظ شرایط تعادلی زمین کمک می‌کند.

افزایش تاب‌آوری، مسئولیت اجتماعی مردم در برابر تغییرات اقلیمی

او ادامه داد: پارامترهای آب و هوایی تغییرات اقلیمی شامل بارش، دما، باد، مقدار بارش برف، مقدار روان‌آب و همه پارامترهایی می‌شود که به آب و هوا بستگی دارد. در دهه‌های گذشته تعداد وقوع رخداد پدیده‌های حدی و مخاطرات آب و هوایی به شدت افزایش پیدا کرده است و در کشور خودمان هم شاهد رخ دادن بارش‌های سیل آسا در زمان‌های غیرمعمول هستیم.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو اضافه کرد: در تابستان گذشته با افزایش دما مواجه بودیم و در برخی از مناطق افزایش دما تا ۴ درجه بیش از نرمال را تجربه کردیم. نمونه‌های دیگر تغییرات اقلیمی پدیده گرد و خاک همچنین خشکسالی‌های متمادی است که به عنوان نشانه‌های تغییر اقلیم از آن‌ها نام برده می‌شود.

رهنما درباره تاثیرات اجتماعی پدیده تغییرات اقلیمی گفت: در حوزه اجتماعی مهاجرت از استان‌های جنوبی به استان‌های شمالی، اختلاط فرهنگی و تغییر بافت اجتماعی بر اثر مهاجرت را می‌توان به عنوان یکی از چالش‌های ناشی از تغییر اقلیمی دانست.

او ادامه داد: افزایش مصرف انرژی بر اثر افزایش دما نیز به عنوان یکی از اثرات ناشی از تغییر اقلیم شناخته می‌شود. بر اساس نتایج مطالعات انجام شده به ازای هر یک درجه افزایش دما، حدود ۷ درصد مصرف انرژی برق افزایش پیدا می‌کند. افزایش دمای تابستان گذشته در تهران و بسیاری از مناطق کشور گاهی به بیش از ۴ درجه بیش از نرمال رسید و می‌توان گفت دلیل اصلی قطعی برق و کمبود و ناترازی انرژی، افزایش دمای بیش از نرمال بوده است.

به گفته رهنما کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی به دلیل کاهش بارش و فرونشست از عواقب ثانویه تغییر اقلیم هستند. فرونشست بر اثر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشک شدن خاک رخ می‌دهد.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در خصوص راهکارهای مردمی و مسئول‌محور برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی اظهارکرد: ما مردم مسئولیت اجتماعی داریم و این مسئولیت احترام به محیط زیست است و خودمان را باید با شرایط آب و هوایی وفق دهیم. تاریخ نشان داده ایران هیچوقت پر بارش و سر سبز نبوده است و همواره کشور خشکی داشته‌ایم.

او اضافه کرد: پیشینیان ما به سراغ تاب آوری رفته بودند و حتی از معماری‌های آن‌ها می‌توان متوجه شد این تاب آوری وارد زندگی‌شان هم شده بود. مردم در برابر شرایط بد آب و هوا، خشکی و کمبود آب تاب‌آوری داشتند.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو ادامه داد: در مناطق مرکزی ضخامت دیوارهای خانه‌ها به ۷۰ سانتی متر می‌رسید. این کار مقابل سرما و گرما تاثیر مثبت داشت. در خانه زمستان‌ها گرم‌تر و تابستان‌ها خنک‌تر بود. در معماری قدیم پنجره‌هایی با طاقچه بود که به معنی آشنایی گذشتگان با زاویه تابش خورشید و توجه به آن در معماری است. طاقچه در تابستان از ورود نور مستقیم خورشید جلوگیری می‌کرد و در فصل زمستان موجب می‌شد نور وارد ساختمان شود و خانه را گرم‌تر کند. در کشور به فرهنگ مصرف مناسب و بهینه و قناعت کردن نیاز داریم که توجه به آن‌ها موجب افزایش تاب آوری در برابر آثار ناشی از پدیده تغییر اقلیم خواهد شد.

رهنما در پایان اظهارکرد: مسئولان مربوطه ابتدا باید آگاهی رسانی کنند و از مدرسه تا خانه پیامدهای تغییرات اقلیمی را به همه مردم هشدار دهند. شرایط اقلیمی دنیا نشان می‌دهد در آینده شرایط خوبی را از نظر بارش و دما تجربه نخواهیم کرد. از طرفی مسئولان هرچقدر هم برنامه داشته باشند، بدون مشارکت اجتماعی کار به نتیجه نمی‌رسد.

گفتنی است تغییرات اقلیمی دامنگیر کل جهان از جمله ایران شده است. انسان بسیار از این پدیده متاثر شده این در حالیست که خود به عاملی برای تشدید آن تبدیل شده است. به همین دلیل لازم است مسئولان و مردم تا حد امکان از گسترش این پدیده جلوگیری کنند چراکه کره زمین و اقلیم ایران نه تنها متعلق به نسل کنونی بلکه آیندگان است.