به طور نمونه شهرداری زمینی را به فضای سبز اختصاص می‌دهد تا خانواده‌ها و فرزندانشان ساعتی را در هیاهوی پایتخت در این فضای سبز به تفریح مشغول شوند، اما مشاهده می‌شود پس از مدتی این فضا به محل تجمع معتادان و فروشندگان مواد مخدر بدل می‌شود و مشکلی جدید به این مکان می‌افزاید.
نکته قابل تأمل اینجاست که اگر یک پروژه شهری قبل از اجرا دارای پیوست فرهنگی باشد به طور حتم نیازهایی از قبیل حضور پلیس و تأمین امنیت و سایر آسیب‌های احتمالی در آن کارشناسی و از وقوع آن جلوگیری می‌شود.
اجرای طرح بزرگراه یادگار امام جنوب و توسعه این محور یکی دیگر از پروژه‌های مدیریت شهری است که بر نبود پیوست فرهنگی گواهی می‌دهد؛ زیرا این پروژه، فضاهای بی‌دفاعی را ایجاد کرده که منجر به توسعه اعتیاد و حتی افزایش جرایمی نظیر کیف‌قاپی از سوی موتورسوارها شده است. با نگاهی اجمالی امروز شاهد بسیاری از مشکلات در پروژه‌های اطراف تهران هستیم. پروژه‌هایی همچون زیتون که بیش از سه دهه شهرداری و شهروندان را با مشکل مواجه کرده است و یا موضوع شهرهای جدید که بار مشکلات آن‌ها بر شهرهای بزرگ سرریز می‌شود و محاسبات مدیریت شهری را برای ایجاد شهری آرام و انسان‌محور با چالش مواجه می‌کند!
دچار شعارزدگی شدیم
یک عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران به قدس می‌گوید: اگر جامعه‌ای بخواهد سالم باشد، آسیب نبیند و به سمت توسعه و تعالی حرکت کند تا جرایم کاهش یابد، باید برنامه‌ریزی داشته باشد.
اصغر مهاجری در پاسخ به چرایی افزایش آسیب‌های اجتماعی در پایتخت و دیگر شهرهای کشور اظهار می‌کند: آسیب‌های اجتماعی در کشور ما دچار شعارزدگی شده‌اند و به همین دلیل درمان نمی‌شوند چون فقط در مورد معلول صحبت و آمار ارائه می‌شود. در برخی مواقع مسئولان نیز مانند پژوهشگران صحبت می‌کنند، درحالی که مقام‌های اجرایی باید بررسی کنند چه عاملی موجب پدیدآمدن این آسیب‌ها شده و کدام تصمیم از سوی کدام مسئول زمینه رشد و افزایش آن‌ها را فراهم کرده است و آن‌گاه نسبت به حل آن مسائل اقدام کنند.
اگر می‌خواهیم از بند نگران‌کننده آسیب‌های اجتماعی نجات پیدا کنیم باید از شعارزدگی خارج شویم، در واقع مسئولان حق ندارند در مورد آسیب‌ها شعار بدهند؛ بلکه موظف‌اند در خصوص آسیب‌ها گزارش دهند که چه باید کرد و چه اقداماتی برای کاهش آن‌ها انجام داده‌اند.
اشتباه گرفتن علت و معلول آسیب‌ها
این جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی می‌افزاید: نکته دیگر شناخت آسیب‌هاست که بسیار پیچیده و چند بُعدی‌اند و چنانچه مشکل را برای حل آن تبدیل به مسئله نکنیم، آن مشکل تبدیل به آسیب و وارد جرایم و بحث‌های سیاسی و امنیتی می‌شود.
موضوع دیگر اشتباه گرفتن علت و معلول آسیب‌هاست. زیرا آسیب در برخی مواقع علت و در مواردی نیز معلول است، یعنی عواملی موجب می‌شود آسیبی به‌وجود بیاید و در چرخه بعدی خود، به علتی برای بروز آسیب‌های بعدی تبدیل می‌شود. دکتر مهاجری ادامه می‌دهد: طبق پژوهش‌های انجام شده در بروز آسیب‌ها سه عامل متهم هستند؛ عامل نخست ساختارهای جامعه به‌ویژه ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و عامل دوم موضوع فرهنگی است. چرا که ما ممکن است با حفظ برخی از باورهای اشتباه که در جامعه وجود دارد، آگاهانه در دامن آسیب‌ها قرار بگیریم و آن ها را افزایش دهیم.
سومین عامل نیز مربوط به حوزه تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی مسئولان اعم از تصمیمات در سطح سیاست‌ها، برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌هاست؛ به طوری که اجرای برخی از برنامه‌ها به جای کمک به کاهش و اجتناب از آسیب‌ها و تعدیل آن‌ها، منجر به آسیب‌زایی می‌شود و به طور مستقیم یا غیرمستقیم به آسیب‌ها دامن می‌زند.
افزایش آسیب‌ها در نبود برنامه‌ریزی
این استاد دانشگاه با اشاره به نتایج مطالعاتی که دکتر اصغر مهاجری، پژوهشگر اجتماعی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز برای معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه انجام داده و در آن‌ها چگونگی تأثیر اجرای پروژه‌های مختلف بر ایجاد آسیب‌ها مورد مطالعه قرار گرفته‌است، می‌افزاید: نمونه‌ای از طرح‌های مدیریت شهری، اجرای طرح یادگار امام جنوب و توسعه آن است. به‌طوری‌که این پروژه، فضاهای بی‌دفاعی را ایجاد کرده که منجر به توسعه اعتیاد و حتی افزایش جرایمی نظیر کیف‌قاپی از سوی موتورسوارها شده است یا پایانه برون شهری را در جایی احداث کرده‌اند که کنار آن بیمارستان قلب قرار دارد.
دی اکسید کربن حاصل از سوخت اتومبیل ها
از آنجا که احداث این پایانه پیوست فرهنگی و اجتماعی نداشته، به این موضوعات توجه نشده است. در نتیجه با کوچک‌ترین حرکت باد، دی اکسیدکربن حاصل از سوخت اتومبیل‌ها در این پایانه روی بیمارستان که در فاصله ۱۰۰ متری آن قرار دارد، می‌نشیند و از آنجا که بیشترین بیماران بستری در این بیمارستان از طبقه کارگر هستند این موضوع می‌تواند منجر به طولانی شدن دوره نقاهت آنان و در پی آن بیکاری و آسیب‌های مرتبط با آن شود.
موضوع دیگر سیاست اجرای یارانه است که موجب گسترش فقر و توسعه فرهنگِ فقر در کشور شده است.
مهاجری ادامه می‌دهد: عوامل اساسی بروز آسیب‌ها، شامل حوزه‌های ساختاری که به صورت سیستماتیک آسیب تولید می‌کنند و همچنین برخی از باورهای فرهنگی و برنامه‌های اقدام عملی است که به دلیل نداشتن پیوست فرهنگی، قبل از ارزیابی پیامدهای منفی آن‌ها اجرا می‌شوند و پس از اجرای آن‌ها شاهد پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم آن‌ها می‌شویم که به تولید یا توسعه آسیب‌ها دامن می‌زنند و منجر به گسترش جرایم می‌شوند.
درحالی که اگر این پروژه‌ها دارای پیوست فرهنگی بودند، به طورحتم اجرا نمی‌شدند و در آن صورت علاوه بر صرفه اقتصادی، آسیب‌ها نیز کاهش می‌یافت.
تأکید رهبرمعظم انقلاب بر پیوست فرهنگی
بحث پیوست فرهنگی در پروژه‌های شهری نخستین بار از سوی رهبر معظم انقلاب در سال ۸۶ مطرح شد که در واقع سندی است مشتمل بر مطالعات کارشناسی، پیش‌بینی پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و اعمال الزامات و استانداردهای مربوط در هر نوع طرح، تصمیم‌گیری و اقدام کلان متناسب با شرایط جامعه که دارای دو کارکرد پیش‌برندگی و بازدارندگی نیز هست.
با توجه به اجرای طرح های توسعه در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، ارتباطی، اجتماعی، حقوقی، قضایی، سیاسی، امنیتی و... در کشور که تأثیرات مهمی در فرهنگ جامعه و شیوه زندگی افراد ایجاد می‌کند و بی‌توجهی به آثار و پیامدهای این‌گونه طرح‌ها نتایج زیان‌بار و غیرقابل جبرانی در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی به دنبال دارد و در مواردی در تعارض آشکار با اهداف متعالی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران قرار می‌گیرد.
رصد پیامدهای فرهنگی
بر همین اساس رصد آثار و پیامدهای فرهنگی طرح‌ها، لوایح، تصمیمات و مصوبات، پروژه ها و اقدامات در دستگاه‌ها و قوای سه‌گانه و بخش خصوصی و توجه به اثرگذاری مستقیم یا غیرمستقیم موارد ذکر شده در جامعه مسئله‌ای ضروری و اجتناب ناپذیر است و بی‌توجهی به روند متناسب سازی طرح‌ها و تصمیمات و اقدامات سبب توسعه نامتوازن و پیدایش معضلات و بعضاً بحران‌های فرهنگی در سطوح و موضوعات مخالف فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در آذرماه سال ۱۳۸۶ ضرورت تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های گوناگون کشور را مورد تأکید قرار دادند و فرمودند: «در طرح‌های گوناگون که در کشور تنظیم می‌شود، طرح‌های پولی و مالی و عمرانی، حتماً یک پیوست فرهنگی وجود داشته باشد.»
همچنین در نخستین بند سیاست‌های کلی برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۵/۱۰/۱۳۸۹ ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب و نیز در ماده (۲) قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم و جدید توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد تأکید و تصویب قرار گرفته است.
نظر شما