مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «وظیفه انسان در برابر اراده و تقدیر الهی» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

امام سجاد علیه‌السلام در دعای مکارم الأخلاق می‌فرماید: «اللَّهُمَّ أَنْتَ عُدَّتِی إِنْ حَزِنْتُ»؛ پروردگارا، تو پناهگاه من هستی در زمانی که گرفتارم و محزونم. تنها کسی که می‌تواند از گرفتاری‌ها و غم‌ها نجات دهد، خداوند است. او هیچ‌گاه از مخلوقات خود غافل نمی‌شود.

عالم است و جاهل نیست، قادر است و عاجز نیست، عادل است و ظالم نیست. با چنین اعتقادی، در مشکلات فقط به او پناه می‌بریم.

در گرفتاری‌ها باید به خدا و نمایندگان او توسل کنیم. خداوند منبع فیض است، اما دریافت فیض الهی نیاز به سنخیت با او دارد و چون ما این سنخیت را نداریم، فیض از طریق واسطه‌های الهی به ما می‌رسد.

مانند بارانی که به‌عنوان فیض الهی از طریق ابر نازل می‌شود؛ اگر ابر نباشد، باران هم نمی‌بارد. همین‌طور در این زمان، امام زمان علیه‌السلام واسطه همه فیض‌های الهی است. پس در مشکلات باید به خدا و به واسطه فیض او، یعنی امام زمان علیه‌السلام، پناه ببریم.

امام زمان علیه‌السلام ما را می‌بیند و توسلات ما را می‌شنود. برای حل مشکلات، به دعاهایی که وارد شده و به حدیث کساء توسل کنید. این حدیث بسیار مشکل‌گشاست؛ هم سند معتبری دارد و هم محتوایی والا.

آیت‌الله بهجت رحمه‌الله علیه به بنده گفتند: "حدیث کساء را بخوان، حتی اگر تنها باشی." من گفتم: "آقا، در ابتدای حدیث آمده که جمعی از دوستان اهل‌بیت باید حضور داشته باشند؛ چگونه در خلوت بخوانم؟" ایشان فرمودند: "دوستان خود را در ذهن تصور کن و بعد بخوان." این نشان‌دهنده اهمیت این دعا است.

در دعای مکارم الأخلاق به حزن اشاره شده است. حزن حالتی از گرفتگی و ناراحتی روحی است که فقط به ما اختصاص ندارد؛ اولیاء و انبیاء هم محزون می‌شوند.

در قرآن کریم آمده است: «یَا أَسَفَیٰ عَلَیٰ یُوسُفَ وَابْیَضَّتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ»؛ حضرت یعقوب علیه‌السلام آن‌قدر از دوری یوسف غمگین شد که چشمانش نابینا شد.

پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله نیز هنگام وفات فرزندش ابراهیم فرمودند: «چشم گریان است و قلب غمگین، اما چیزی نمی‌گوییم جز آنچه خداوند را راضی کند؛ و ما از فراق تو، ای ابراهیم، اندوهگینیم.» ایشان در سوگ فرزندش گریه کردند.

به ایشان گفتند: "یا رسول‌الله، آیا شما ناراحت هستید؟" حضرت فرمودند: "نه، من تسلیم فرمان خداوند هستم." پرسیدند: "پس چرا گریه می‌کنید؟" فرمودند: "حزنی بر دلم نشسته و اشکم جاری است، اما در برابر رضای خدا تسلیم هستم."

امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز پس از شهادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها فرمودند: «أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ»؛ حزن من بعد از زهرا جاودانه است.

همچنین، وقتی حضرت زینب سلام‌الله‌علیها وارد مجلس یزید شدند، آن ملعون از ایشان پرسید: "دیدی خداوند با برادر و خویشانت چه کرد؟" حضرت زینب فرمودند: «ما رَأَیتُ إِلّا جَمیلاً»؛ جز زیبایی چیزی ندیدم.

ایشان در عین حال بسیار گریه و اندوه داشتند. حتی وقتی به مدینه بازگشتند، همسرشان به‌خاطر شدت حزن، حضرت زینب را نشناخت.

حزن و اندوه در زندگی انسان‌ها وجود دارد، اما اولیاء الهی به خاطر خدا سختی‌ها را تحمل می‌کردند. ما نیز باید در سختی‌ها صبر کنیم و به دعا پناه ببریم. در روایت آمده است که دعا سلاح مؤمن است و در رفع گرفتاری‌ها بسیار مؤثر است، به‌ویژه بعد از نماز.

طبق روایات، بعد از هر نماز دو دعای مستجاب وجود دارد. ابتدا برای فرج امام زمان علیه‌السلام دعا کنید و سپس رفع مشکلات خود و نزدیکانتان را از خدا بخواهید.

در دعا نیز، ابتدا برای دیگران دعا کنید و بعد برای خودتان؛ همان‌طور که حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها همیشه دیگران را بر خود مقدم می‌داشتند.

توسل نیز در حل مشکلات بسیار مؤثر است، به‌ویژه توسل به امام زمان علیه‌السلام که واسطه فیض الهی در این زمان است.

هر انسانی دوست دارد روزگار بر وفق مراد او بگذرد، اما این امکان‌پذیر نیست. جهان بر اساس حکمت و تدبیر الهی پیش می‌رود.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «إنّ اللّه َسبحانَهُ یُجرِی الاُمُورَ علی ما یَقضِیهِ لا علی ما تَرتَضِیهِ»؛ امور جهان بر پایه قضای الهی جریان دارد، نه بر اساس خواسته‌های ما. هر کسی دوست دارد زندگی‌اش مطابق میلش پیش برود، اما این خواسته امکان‌پذیر نیست.

بنابراین، باید تسلیم تقدیر الهی باشیم و در سختی‌ها، دعا و توسل را فراموش نکنیم. هر کس تقدیر مخصوص به خود را دارد. اگر به تقدیر الهی راضی باشیم، بنده حقیقی خدا خواهیم بود.