آقای انفرادی در ابتدا لطفا در خصوص کتاب دعاهای امام رضا(ع) توضیحاتی بفرمایید.

کتاب دعاهای امام رضا(ع) یکی از آثار علمی نشر یافته در بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس است که در راستای چشم انداز و اهداف پژوهشی گروه فرهنگ و سیره رضوی انجام گرفته است. این اثر به گردآوری، اصالت سنجی و ترجمه ادعیه رسیده از امام رضا(ع) پرداخته و در دو فصل شامل (فصلی در دعا و دعاهای امام هشتم) به زیور طبع آراسته شده است. در فصل دوم این کتاب، دعاهای حضرت رضا(ع) در پنج بخش تقسیم بندی شده است که موضوعاتی مانند (تسبیح و مناجات، صلوات بر پیامبر، خواهش، تعقیبات، اعمال زمان ها و مکان ها) را در بر می‌گیرد. این کتاب در سال ۱۳۹۳ به عنوان کتاب سال رضوی در محور معارف رضوی انتخاب شد.

دعا در معارف اسلامی به چه معناست؟
دعا به معنای ندا دادن، خواندن، استعانت و کمک خواستن و در اصطلاح به معنای طلب حاجت از پروردگار است. به عبارت دیگر دعا به معنای روی نمودن به باری‌تعالی و درخواست از او با حالت خضوع است و در تعریفی تخصصی‌تر می‌توان گفت، دعا؛ صحبت کردن با حق تعالی است که در آن توحید و مدح الهی وجود دارد و درخواست عفو و رحمت یا طلب منفعت دنیوی است.

با این توصیف از دعا، اکنون بفرمایید دعا چه اهمیتی برای انسان دارد؟

دعا پیوندی عارفانه و ارتباط موجودی ضعیف با موجودی بی نهایت است؛ دعا نشانگر نیاز ذاتی به بی نیاز مطلق است انسان با دعا به حریم ملکوتی معشوق نزدیک می شود و با محبوب نجوا می کند و به آرامش می رسد و از آنجا که بشر دارای فطرتی خداجوست از همین رو دعا یکی از راه‌های ظهور این فطرت است یعنی زمانی که انسان از تمام هستی ناامید می شود به دنبال دستاویزی برای حل مشکلش می‌گردد و این فطرت او را به سوی خواندن پروردگار سوق می‌دهد که راه اتصال به منبع فیض، از مسیر دعاست که در دل انسان ایجاد نور امید می‌کند و جالب این است که این موضوع ارتباط به انسان متدین ندارد و بر مبنای آموزه‌های قرآنی حتی مشرکین و غیر متدینین نیز در پناه دعا به دنبال آرامش بوده‌اند.

جناب آقای انفرادی، علاقمندیم با جایگاه دعا در سایر ادیان هم آشنا شویم. در این باره نیز اشاره‌ای بفرمایید؟

دعا همواره در بین همه ادیان و مکاتب وجود داشته است و از آنجا که ادیان الهی وظیفه سعادت دنیوی و اخروی انسان را به عهده داشته و دارند و این سعادت نیز با اتصال به پروردگار صورت می پذیرد لذا یکی از مسیرهای معرفی شده در تمام ادیان برای ارتباط به خداوند، مسیر دعا و تضرع است. قرآن در مورد دعا در سایر ادیان، آیات متعددی دارد مانند صوره صاد آیه۳۵ دعای حضرت سلیمان علیه السلام که «پروردگارا! مرا بیامرز و به من فرمانروایی و ملکی عطا کن که پس از من سزاوار هیچ کس نباشد.» همچنین درخواست حضرت موسی علیه السلام مبنی بر جانشینی هارون و همچنین دعای حضرت زکریا علیه السلام برای فرزنددار شدن و دعای حضرت عیسی برای طلب روزی.

منزلت و جایگاه دعا در دین مبین اسلام و نزد حضرات معصومین(ع) چگونه است؟

در دین اسلام دعا وسیله ارتباط عاطفی میان مخلوق و خالق معرفی شده که آثار زیادی برای آن تبیین شده است به همین خاطر معصومین(ع) توصیه‌های فراوانی برای دعا در زمان‌ها و مکان‌های متعدد داشته‌اند. دعا در آموزه‌های اسلامی، صرف درخواست حاجت نیست بلکه وسیله‌ای برای تقرب و تعالی بشر است.
معصومین(ع) با دعا خود را به منبع لایزال الهی متصل و خواسته‌هایشان را با مضامینی ناب و عمیق با معبود خود زمزمه می‌کرده‌اند که نمونه‌های این پیوند عاشقانه دعاهایی همچون دعای کمیل، دعای ندبه، دعای ابوحمزه ثمالی، دعای عرفه، مناجات شعبانیه، دعای جوشن کبیر و... است که سرشار از گنجینه‌های معرفت است.

جناب آقای انفرادی، از دعا در منظر قرآن نیز تضیحاتی بفرمایید.

دعا در قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای دارد به طوری که واژه دعا و مشتقات آن در قرآن ۲۰ بار تکرار شده است. خداوند به پیامبر در آیه ۷۷ سوره فرقان می فرماید: «بگو اگر دعای شما نباشد پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی‌کند». همچنین در آیه ۶۰سوره غافر می‌فرماید: پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا دعای شما را بپذیرم». همچنین در آیه ۱۸۶ سوره بقره، نیز در خصوص اهمیت دعا اینگونه اشاره شده است: «و هنگامی که بندگان من، از تو درباره من سوال کنند، بگو من نزدیکم و دعای دعاکننده را، به هنگامی که مرا می خواند پاسخ می‌گویم». خداوند برای تمرین این عمل از بندگانش خواسته است که هر روز در نماز این دعا را قرائت کنند. خدایا ما را به راه مستقیم هدایت کن.

اکنون علاقمندیم به طور مشخص مقوله دعا را از دیدگاه امام رضا(ع) و امام سجاد(ع) برای ما تبیین بفرمایید.

همه معصومین(ع) در موضوع دعا سرآمد بشریت بوده‌اند. از دعاهای پیامبر گرامی اسلام(ص) تا نجواهای پرمعنای امام علی(ع) در دعای کمیل و دعای پرسوز و گداز عرفه امام حسین(ع) که این موضوع در مجموعه ادعیه معصومین(ع) به خوبی مشهود است. اما از میان ادعیه ائمه، صحیفه سجادیه امام زین العابدین و دعاهای ایشان پس از واقعه کربلا جایگاه ویژه‌ای دارد چنانکه از صحیفه سجادیه به زبور آل محمد و یا اخت القرآن یاد می‌شود.
امام زین العابدین(ع) با توجه به شرایط زمانه به وسیله ادعیه به راهبری شیعیان پرداختند و جریان شیعه را برای همیشه تاریخ ماندگار و از فراموشی واقعه کربلا جلوگیر کردند. ایشان با سلاح دعا به مبارزه با حاکم وقت پرداختند و به فرهنگ سازی و هدایت جامعه به همین شیوه استناد کردند و با تبیین فرهنگ حسینی و قیام عاشورا در قالب دعا و نیایش به بهترین وجه رسالت خود ار انجام دادند. ازهمین روست که گفته می شود، صحیفه امام سجاد(ع) سرشار از راز و نیازهای عرفانی و سرشار از معارف الهی و آموزه‌های دینی است.
در تعالیم امام رضا(ع) نیز دعا منزلت با شکوهی دارد. برای نمونه ایشان به شیعیان فرموده اند: «بر شما باد سلاح پیامبران. به ایشان عرض شد: سلاح پیامبران چیست؟ فرمودند: دعا.» دعا و نیایش اسلحه پیامبران است».
ایشان در روایتی دیگر دعا را ستون دین و روشنایی آسمان و زمین معرفی می نمایند و در مورد صلوات بر پیامبر و اهل بیت پیامبر(ص) به عنوان یک دعا می‌فرمایند: هر کس قدرت ندارد کفاره گناهان خود را بدهد، باید بر محمد و آل او صلوات بفرستد که صلوات گناهان را از بین می‌برد. همچنین امام رضا(ع) به نقل از اجداد مطهرشان فرمودند: «به راستی که دعا در مقابل بلا و گرفتاری می‌ایستد».
و در روایتی دیگر از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌فرمایند که حضرت موسی از خدا پرسیدند: آیا تو دور هستی تا فریاد بزنم یا نزدیک هستی تا با تو نجوا کنم؟ خداوند در جواب موسی فرمود: «انا جلیس من ذکرنی» یعنی من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند.
حضرت موسی ادامه داد: پروردگارا من گاهی در حالتی هستم که کبریایی و جبروت تو، مرا از سخن گفتن با تو منع می کند. خداوند فرمود: «یا مُوسَی اذْکرْنِی عَلَی کلِّ حَال» ای موسی در هر حال با من سخن بگو و در یاد من باش.

توصیه ویژه امام رضا(ع) در خصوص دعا چیست؟

امام رضا(ع) به اهمیت زمان، توجه داده‌اند به طوری که در روایتی روز جمعه را روز استجابت دعا می‌دانند. همچنین ایشان توصیه‌ای دیگر به اصحابش سفارش می‏کرد که دعاهای خود را مخفی و محرمانه به خدا در میان بگذارند و می‌فرمایند: «دعای مخفی یک بنده برابر با ۷۰ دعای آشکار است».

منبع: آستان نیوز