امروز، به رسم هر ساله در آستانه سالروز ۱۳ آبان، جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان سراسر کشور در حسینیه امام خمینی(ره) با رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار کردند. این مراسم به‌عنوان یک رویداد مهم و نمادین، فرصتی بود تا نسل جوان کشور با آرمان‌ها و رهنمودهای مقام معظم رهبری آشنا شوند و در مسیری که انقلاب اسلامی ترسیم کرده، گام بردارند.

در این دیدار، آیه ۶ سوره فاطر بر کتیبه‌ای نقش بسته بود. این آیه که به عمق و زیبایی آفرینش و هدایت الهی اشاره دارد، پیامی عمیق برای جوانان دارد.

برای بررسی معانی و مفاهیم این آیه با حجت‌الاسلام دکتر محمد عابدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم. ایشان که کتابهای متعددی مانند سیاست از منظر قرآن، تکلیف سیاسی از منظر قرآن کریم و دفاع فرهنگی در سیره ابرار را تألیف کرده است؛ می‌گوید که تأمل در آیات قرآن، به‌ویژه در روزهایی که یادآور ایثار و استقامت ملت ایران است، می‌تواند به نسل جوان الهام بخشد تا در راستای آرمان‌های انقلاب اسلامی، با بصیرت و آگاهی حرکت کنند و در سایه رهنمودهای رهبر انقلاب، زمینه‌ساز ساختن آینده‌ای روشن برای کشور باشند.

اتحاد در شناخت و مقابله با دشمنی شیطان

دکتر عابدی با اشاره به آیه ۶ سوره فاطر می‌گوید: در این آیه آمده است «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا  إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ» یعنی البته شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانید. او فقط حزبش را به این دعوت می‌کند که اهل آتش سوزان باشند. بخش ابتدایی این آیه بر عقلی بودن دشمنی با دشمن اشاره شده‌است. «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا» این جمله برآمده از منطق دقیق عقلی و چکیده دو استدلال است که در دو جمله بیان شده است. استدلال اول این است که افراد با ما یا دوستی دارند یا دشمنی یا بی‌تفاوت هستند و دیگر اینکه رویکرد انسان نسبت به دیگران باید متناسب با رویکرد آنان به انسان باشد. پس در نتیجه در مقابل افرادی که با ما دشمنی دارند، باید رویکردمان دشمن دانستن آنان باشد. استدلال دوم این است که شیطان دشمن ماست و در مقابل دشمن، باید رویکردمان دشمن دانستن او باشد پس در نتیجه باید رویکرد دشمنانه با شیطان داشته باشیم. این آیه شریفه همه این مطالب را جمع کرده و در یک عبارت فرموده است که قطعاٌ شیطان دشمن شماست پس شما هم او را دشمن خود بدانید. بنابر این آنچه آیه به ما دستور می‌دهد و می‌خواهد از شیطان برحذر باشیم، توصیه عقل به ما نیز می‌باشد.

ایشان در پاسخ به این پرسش که چرا وقتی دشمنی با شیطان عقلی و همه فهم است، باز هم خداوند به آن دستور می‌دهد؟ توضیح می‌دهد: عقل هر انسانی تشخیص می‌دهد که اگر کسی با شما دشمن است نباید با او دوستی کرده و مانند یک دوست با او رفتار کنید چرا که نابود خواهید شد. تفاوت رفتار ما با دوست و دشمن در این است که به دوستان اعتماد می‌کنیم؛ با هم صمیمی هستیم و منافعمان را به اشتراک می‌گذاریم، در برابر دشمن واحد با هم یکی می‌شویم و... اما هرگز در برابر دشمن چنین نمی‌کنیم بلکه اصل را بر عدم اعتماد می‌گذاریم و هرگز نمی‌توانیم با هم صمیمی و خالص باشیم. به نظر می‌رسد مسئله فقط امر ارشادی و این که خدا می خواهد ما را به حکم عقل راهنمایی کند نیست، بلکه واقعا نیاز به امر بوده است.

عملکرد مؤمنانه در برابر دشمن، از غفلت به بصیرت

این مفسر قرآن کریم تأکید می‌کند: دوست‌نمایی دشمن و شیطان، بزرگ‌ترین تهدید وجودی برای مسلمانان است. هر دشمنی مخصوصاً شیطان می‌کوشد به تناسب از انواع ابزارهای عقلی، علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... استفاده کند تا طرف مقابل را نسبت به رویکرد دشمنانه خود گرفتار غفلت و فراموشی کند. شیطان کاری می‌کند که انسان‌ها اصلاً یادشان نیاید که چگونه قسم خورده است تا  بشر را هر طور شده است اغوا کند و فریب بدهد و به جهنم بکشاند، به طور نمونه کاری می‌کند کودتای ۲۷ مرداد، آوردن شاهان سفاک برای حکومت به مردم یا توطئه علیه انقلاب و یا جنگ تحمیلی را فراموش کنید.

دیگر اینکه دشمن قباحت زدایی می‌کند. یعنی کاری می‌کند که برخی از کارهای دشمنان را زشت و قبیح ندانیم و فراموش کنیم چطور کشوری خون آلوده به ایدز فروخت یا چطور در کانال‌های ماهواره‌ای برای از هم پاشیدن خانواده‌های ما تلاش می‌کنند و بسیاری کارهای دیگر که در این فرصت محدود فضای پرداختن به آن نیست.

شیطان درباره رویکرد خود برای ما اشتباه محاسبانی ایجاد می‌کند، به گونه‌ای که او را از نظر عقلی و تحلیل، دشمن ندانیم یا  فکر کنیم دشمن،کم خطر یا اصلاً بی خطر و بی خاصیت است. نمونه آن را در تاریخ زیاد دیده‌ایم و حتی اکنون نیز شاهد هستیم دشمن و شیطان چطور برای کشورهای عربی اشتباه محاسباتی ایجاد کرده‌اند و آن‌ها فکر می‌کنند جنگ موجود، جنگ ایران شیعی و اسرائیل است پس اگر ما وارد جنگ شویم و حماس و حزب الله پیروز شود ایران شیعی پیروز شده‌است. در نتیجه کنار ایستاده و فقط در حد صدور بیانیه و محکومیت وارد می‌شوند. این همان خطای محاسباتی است که دشمن و شیطان برای افراد ایجاد می‌کند.

دکتر عابدی اضافه می‌کند: شیطان گاهی خود را ناصح و خیرخواه انسان نشان می‌دهد. برای استقلال ما دل می سوزاند، در ظاهر دوست دارد به جای این طرف و آن طرف به فکر کشور خودمان باشیم و جانمان را فدای ایران کنیم. ایجاد دوگانگی با شعار نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران نیز از همان اقدامات و تلاش برای گسستن زنجیره مقاومت است تا امروز غزه و لبنان و فردا ایران را ببلعند. اما بی‌توجهی به این سازوکارهای شیطانی دشمن سبب می‌شود که امت اسلامی از دیروز تا امروز در مقابل دشمن شیطانی، این حکم بدیهی عقل را که شیطان دشمن شماست و شیطان صفت‌ها دشمن شما هستند رها کرده و با دشمن مثل یک دوست تعامل کنند. این جاست که خداوند لازم می‌داند بارها هشدار دهد «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ... الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ.»(بقره،۲۰۸) «ای اهل ایمان، همه متّفقا در مقام تسلیم خدا در آیید و از وساوس شیطان پیروی مکنید که او همانا شما را دشمنی آشکار است.» پس لازم است مؤمنان برگردند و دشمن را ببینند. دشمنی‌اش را درک کند، از غفلت بیرون بیایند، قباحت‌ها و زشتی‌های ایجاد شده را متوجه باشند و به محاسبه درست برگردند و با دشمن دشمنانه رفتار کنند.

شیطان دشمن بزرگ، واقعیتی که نباید فراموش کرد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به نکته مهم دوست‌پنداری دشمن بیان می‌کند: از طرف انسان این کشش وجود دارد که دیگران را دوست ببیند و هر اتفاقی هم افتاد خود را به ندیدن بزند تا راحت‌تر زندگی کند و حتی آرمانش این است که کل جهان را جهان دوستی ببیند تا این که دشمن را ببینید و مجبور شود با او دشمنی کند و در این مسیر از لذت و آرامش زندگی فاصله بگیرد. تعامل با دشمن با چنین تفکری به نابودی اسلام و مسلمانان خواهد انجامید. خداوند بارها مسلمانان را متوجه این حکم عقل می‌کند که دشمن دشمنی می‌کند «إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبِیناً»(اسراء،۵۳) «...که شیطان (بسیار شود به یک کلمه زشت) میان آنان دشمنی و فساد برمی‌انگیزد، زیرا دشمنی شیطان با آدمیان واضح و آشکار است.» و انتظار آرامش و تأمین منافع در سایه صلح و سازش با دشمن ممکن نیست. دشمن تا همه دین ما را نگیرد دست بر نمی‌دارد پس ما هم تا همه دین خود را در حوزه‌های فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... از دشمن در امان نگاه نداشته‌ایم، دشمنی شیطان را را فراموش نکنیم.

اما نکته مهم این است که چرا این آیه در دیدار دانش‌آموزان با رهبر انقلاب برجسته شده است؟ ایشان توضیح می‌دهد: نسل‌های گذشته تا حدودی با تجربه‌هایی که از هجوم شیطانی دشمنان داشته‌اند، آشنایی دارند. دشمن و شیطان نیز بیشتر به نسل نو امید دارد که دشمن شناسی آنان وارد مراحل تجربی نشده است. پس لازم است آنان اولاً دشمن را بشناسند و بدانند شیطان بزرگترین دشمن آنان است. هم شیطانی که در قرآن به عنوان یک واقعیت معرفی شده است و هم شیطان‌های انسانی که در کمین دین و دنیای آنان نشسته‌اند «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ»( انعام:۱۱۲). دانش‌آموزان به همان میزان که آینده سازان ایران اسلامی و چشم و چراغ کشور اسلامی و فرصت بالندگی و اوج گرفتن اسلام هستند، در صورت غفلت و نداشتن ابزارهای مناسب تحلیلی و بصیرت و دشنمن شناسی، ممکن است در زمین دشمن شیطانی بازی کنند، پس لازمه محافظت از این نسل، درس دشمن شناسی و شیطان شناسی به آنهاست.

دانش آموزان چگونه در برابر دشمنان بایستند؟

دکتر عابدی در پایان به عرصه‌های دشمنی دانش آموزان با دشمنی به نام شیطان اشاره کرده و می‌گوید: دانش‌آموزان ایران با خودسازی به جنگ شیطان می‌روند. دانش‌آموزان باید به اخلاق، فرهنگ، تربیت، رفتار و آداب و از همه بالاتر در عرصه‌های اعتقادی باید خود را مسلح کنند تا بتوانند با شیطان که مسلح به انواع ابزارهای فرهنگی و ضد اعتقادی است دشمنی کنند. امروز شیطان در فضای حقیقی و مجازی بنیان‌های اعتقادی، دینی، فرهنگی و تربیتی جوانان و دانش‌آموزان را هدف گرفته است و تلاش می‌کند آنان را به مرز بی هویتی و آنگاه هویت شیطانی بکشاند. دانش‌آموزان با علم آموزی باید با شیطان دشمنی کنند زیرا سلاح علم و تکنولوژی از مؤثرترین سلاح‌ها و مؤلفه‌های قدرت است که دشمنان ما می‌خواهند ایران از آن محروم باشد. تصورش را بکنید طهرانی مقدم‌ها، شهریاری‌هاو ... اگر این دانش‌آموزان دیروز را نداشتیم آیا امروز پناهگاهی در مقابل دشمنان داشتیم؟ همین وضعیت و پناهجویی برای نسل آینده نیز مطرح خواهد بود. دانش‌‎آموزان امروز پناه مردم ایران در فردای تاریخ خواهند شد. همان طور که فضای دفاع نظامی و تکنولوژی یکی از این عرصه‌هاست و دانش‌آموزان باید برای دشمنی اقتصادی، علمی، فرهنگی و اعتقادی و... با شیطان نیز دشمن شناس باشند و برای دشمنی با شیطان خود را آماده کنند.