محصول آهن اسفنجی در بورس کالا به عنوان یکی از ارکان مهم صنعت فولاد، در ماه‌های اخیر شاهد تغییرات قابل توجهی بوده است. در حالی که تقاضای فزاینده برای این محصول به دلیل نیاز بیشتر به تولید فولاد افزایش یافته، عرضه این محصول با چالش‌هایی مواجه شده است. کاهش عرضه ناشی از نگرانی برای ناترازی انرژی از سوی تولیدکنندگان اصلی، منجر به بروز مشکلاتی در تأمین نیاز بازار شده و به تبع آن، قیمت‌ها به شدت رشد کرده است.

در همین حال، افزایش رقابت در بورس کالا، به ویژه میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، مسیری پیچیده برای تأمین و خرید محصول آهن اسفنجی ایجاد کرده است. از یک طرف تقاضا برای خرید این کالا در بورس افزایش یافته و از سوی دیگر، عرضه با کاهش مواجه شده است. این فرآیند باعث ایجاد رقابتی فشرده میان خریداران و فشارهای قیمتی در بازار شده که آثار آن به طور مستقیم بر روند تولید و قیمت محصولات فولادی قابل مشاهده است.

این وضعیت چالش‌های قابل توجهی برای تولیدکنندگان، به ویژه واحدهای فولادی که به تأمین آهن اسفنجی از بورس کالا وابسته هستند، به همراه داشته است. در این گزارش به بررسی دقیق‌تر این روندها، علل کاهش عرضه، تأثیر افزایش قیمت‌ها و رقابت‌های موجود در بورس خواهیم پرداخت و نظر کارشناسان صنعت فولاد و نمایندگان مجلس را درباره این موضوع بررسی می‌کنیم.

با وجود مهندسی‌های سود طلبانه باید به فکر جایگزین برای بورس باشیم

در این راستا، رضا تقی‌پور، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در گفتگو با ایسنا بیان کرد: نخستین و اساسی‌ترین ایراد این ساختار، انحصاری بودن آن است. در واقع، نبود رقیب در این حوزه فضایی به وجود آورده که امکان نظارت و ایجاد رقابت سالم از بین رفته است. جالب اینجاست که در بسیاری از حوزه‌های دیگر همیشه تأکید داریم که رقابت باید وجود داشته باشد و بازارها باید به شکل آزاد و عادلانه کار کنند. اما چرا همین اصل در مورد بورس کالا رعایت نمی‌شود؟ 

وی افزود: مشکلات موجود در این بازار باعث شده تا عرضه به راحتی دستکاری شود و فرصت‌های بسیاری برای سوءاستفاده و مهندسی عرضه فراهم شود. اینجا صحبت از تعارض منافع است که هیچ‌گونه تعارفی در این موضوع نداریم. وقتی پای سودهای کلان در میان باشد، تعارض منافع به راحتی پدید می‌آید و این امر به ضرر مردم عادی تمام می‌شود. نیازی هم نیست که مستقیماً از افراد خاص یا گروه‌ها نام ببریم؛ اما همه می‌دانند که برخی افراد و جریان‌ها چگونه از این شرایط استفاده می‌کنند و به ملت اجحاف می‌کنند.

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس ادامه داد: ما باید به این نکته توجه کنیم که ملاک اصلی، قیمت نهایی محصول است که به دست مصرف‌کننده می‌رسد. هر فرایندی که موجب افزایش قیمت‌ها شود، به‌ویژه در شرایط اقتصادی فعلی، غیرقابل قبول و محکوم است. به همین دلیل، نیاز به بازنگری جدی در مدل حکمرانی بورس کالا وجود دارد. رقابت باید به این بازار بازگردد. حضور یکی، دو یا حتی چند رقیب در این عرصه ضروری است تا اگر جایی تخلف یا دستکاری رخ داد، سایرین بتوانند از طریق یک رقابت منطقی و سالم، این مشکلات را برطرف کنند و تعادل به بازار بازگردد.

تقی‌پور خاطرنشان کرد: هدف اصلی ما باید جلوگیری از هرگونه اقداماتی باشد که منجر به گرانی بیشتر و فشار اقتصادی روی مردم می‌شود. اصلاح ساختار بورس کالا و ورود رقبا، می‌تواند جلوی سوءاستفاده‌های احتمالی را بگیرد و قیمت‌گذاری منصفانه و رقابتی را تضمین کند. این مسیری است که باید در آن حرکت کنیم تا منافع عمومی حفظ شود و شرایط اقتصادی برای همه بهتر شود.

بورس کالا یا ماشین تولید تورم؟!

از طرفی، حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز می‌گوید: تولیدکنندگانی که محصولات مورد نیاز خود را از بورس تهیه می‌کنند، اذعان دارند که رقابت میان خریداران در بورس کالا باعث شده قیمت‌ها به‌طور متوسط حدود ۴۰ درصد افزایش یابد.

وی افزود: در نتیجه این رقابت، قیمت برخی از مواد اولیه به‌حدی بالا می‌رود که از هزینه واردات آن‌ها از خارج کشور بیشتر می‌شود. به عبارتی، تولیدکننده‌ای که قصد دارد از مواد اولیه داخلی استفاده کند، در برخی موارد با قیمتی بیشتر از نرخ بین‌المللی مواجه می‌شود که این مسئله، مزیت رقابتی استفاده از مواد اولیه داخلی را به ‌کلی از بین می‌برد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: این وضعیت در بورس کالا به یک چرخه معیوب تبدیل شده؛ در واقع به جای اینکه بورس کالا محلی برای عرضه منصفانه مواد اولیه باشد و از نظر اقتصادی به تولید داخلی کمک کند، عملاً به عاملی برای افزایش قیمت‌ها و تورم تبدیل شده است.

به گفته صمصامی، افزایش قیمت‌ها در بورس کالا به تولیدکنندگان فشار وارد کرده و باعث بالا رفتن هزینه‌های تولید شده که در نهایت به افزایش قیمت محصولات در بازار و گرانی بیشتر برای مصرف‌کنندگان منجر می‌شود.

این نماینده مجلس با بیان اینکه در چنین شرایطی، این نوع عملکرد بورس نه ‌تنها کمکی به اقتصاد نمی‌کند بلکه به تورم و گرانی بیشتر دامن می‌زند، خاطر نشان کرد: بنابراین نیاز است که اصلاحات اساسی در شیوه عرضه و نحوه قیمت‌گذاری در بورس کالا انجام شود و نظارت‌های قوی‌تری بر این حوزه اعمال شود.

نقش نامشخص دولت در قیمت‌گذاری محصولات فولادی

همچنین رضا صالحی، کارشناس صنعت فولاد اظهار کرد: قیمت‌ها در چرخه فولاد تحت تأثیر عوامل مختلف در صنایع و محصولات متفاوت، دو رویکرد اصلی دارد؛ عده‌ای از فعالان این حوزه معتقدند ورود دولت و تعیین قیمت‌های دستوری ضربه بزرگی به صنعت فولاد وارد کرده و از سوی دیگر، برخی بر این باورند عدم نظارت کافی دولت موجب نوسانات قیمت شده است.

به گفته وی، بررسی کارشناسی نشان می‌دهد که نظارت کلی دولت بر بازار کافی است؛ اما ورود مستقیم و تعیین قیمت به ‌صورت دستوری می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

صالحی ادامه داد: در واقع از یک طرف، انتظار داریم دولت در برابر افزایش بی‌رویه قیمت‌ها دخالت کند و از طرف دیگر، انتظار می‌رود از بازار آزاد نیز حمایت شود. هر دو گروه از این دیدگاه‌ها تا حدی حق دارند، اما مشکل اصلی اینجاست که نقش دولت نامشخص بوده و دستگاه‌های نظارتی گاهی به ‌خوبی عمل نمی‌کنند و باعث بروز رانت و سودهای کلان برای برخی تولیدکنندگان یا تجار می‌شوند. این مسئله تعادل در تولید، نظارت و قیمت‌گذاری را برهم می‌زند.

وی اظهار کرد: یکی از ضعف‌های بزرگ صنعت فولاد و سایر حوزه‌های کشور، نبود مدیریت جامع و یکپارچه است؛ چرا که برنامه‌های جامع و بلندمدتی که بتوانند منافع کل کشور را در نظر بگیرند، وجود ندارد. از طرفی، نمی‌توان به طور قطع گفت مهندسی عرضه وجود ندارد؛ بلکه با توجه به شواهد قطعا مهندسی نادرست عرضه وجود دارد. همچنین هیچ برنامه‌ریزی کلانی برای مدیریت بلندمدت این حوزه وجود ندارد.

گرانی فولاد؛ صمت و بورس در یک کفه ترازو/ چرت پاییزی ناظران

بر همین اساس، عرفان اتابکی، کارشناس صنعت فولاد گفت: امروزه مهندسی عرضه به‌ وسیله چند تولیدکننده اصلی انجام می‌شود که این موضوع منجر به افزایش قیمت‌ها شده است. از طرفی، اگر به روند قیمت‌ها نسبت به سال گذشته و حتی ماه گذشته نگاه کنیم، می‌بینیم که سطح عرضه‌ها به ‌طور چشم‌گیری پایین آمده که عرضه‌های بهین‌یاب نیز در این زمینه نقش دارند.

وی ادامه داد: از طرفی، کارخانه‌ها برای تأمین نیاز خود در بورس کالا با محدودیت‌هایی مواجه هستند. برای مثال، اگر کارخانه‌ای یک هزار واحد آهن اسفنجی نیاز داشته باشد، فقط ۷۰ درصد این نیاز را می‌تواند از بورس کالا تأمین کند، که این موضوع برای واحدهای القایی کاملاً مشخص است. اما برخی واحدها حتی از این ۷۰ درصد هم نمی‌توانند استفاده کنند و مجبور می‌شوند آهن اسفنجی را به ‌صورت نقدی یا در بازار آزاد تهیه کنند.

این کارشناس به نقش قیمت شمش اشاره کرد و گفت: قیمت آهن اسفنجی ضریبی از میانگین معاملات شمش فولادی است. زمانی که میانگین قیمت شمش در یک یا دو ماه اخیر ۳۰ درصد افزایش یافته، طبیعتاً قیمت آهن اسفنجی نیز افزایش می‌یابد. همچنین برخی از تولیدکنندگان بزرگ در این رقابت قیمتی نقش دارند و سقف‌های معامله نیز تأثیرگذار است.

به گفته اتابکی، نهادهای نظارتی به ویژه وزارت صنعت و معدن، باید کنترل دقیق‌تری روی معاملات و عرضه‌های محصولات فولادی در بورس کالا داشته باشند.

این کارشناس خاطرنشان کرد: البته بخشی از مشکلات فعلی، به فروش‌های خارج از بورس کالا بازمی‌گردد که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. بر همین اساس، باید برای عرضه محصولات در بورس و خارج از آن نظارت‌های دقیقی صورت بگیرد.

بر همین اساس، ضروری است دولت و نهادهای نظارتی به ویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت، نظارت دقیق‌تری بر روند عرضه و تقاضای آهن اسفنجی در بورس کالا داشته باشند. تنظیم و کنترل قیمت‌ها، به خصوص در شرایط رقابتی فشرده، باید در اولویت قرار گیرد تا از بروز بحران‌های جدی در تأمین مواد اولیه برای تولیدکنندگان جلوگیری شود. همچنین، تقویت سیستم‌های نظارتی و شفافیت در معاملات، می‌تواند به تعادل بیشتر در بازار و کاهش خطرات ناشی از فروش‌های خارج از بورس کمک کند. در غیر این صورت، استمرار روند کنونی می‌تواند به نوسانات بیشتر قیمت‌ها و عدم تعادل در عرضه و تقاضا منجر شود.