تحول بازار کار از رباتیک شدن تا هوش مصنوعی

دکتر مسلم خانی استاد دانشگاه و مدرس حوزه کارآفرینی در گفت‌وگو با قدس یادآوری می‌کند: چهار اتفاق در بازار کار در حال روی دادن است،یک؛ ابزار هوش مصنوعی که در بازار کار جهانی بسیار نقش‌آفرین ظاهر شده است. دوم؛ بحث رباتیک شدن فرایندهاست که گرایش کسب‌وکارها اعم از کشاورزی، صنعتی و خدماتی را به سمت استفاده از ربات‌های هوشمند سوق داده است.سوم؛ بحث چاپ سه‌بعدی و چندبعدی است که باز یک تحول فوق‌العاده در دنیای کسب‌وکار محسوب می‌شود.  چهارم؛ بحث اینترنت اشیاست که می‌تواند کسب‌وکارها را دچار تحول کند.  

به گفته وی، وقتی از هوش مصنوعی صحبت می‌شود مفهومش این است که یک خدمت از صفر تا صد یا بخشی از آن می‌تواند توسط فناوری هوش مصنوعی با سرعت، دقت و با کیفیت بهتر و بهره‌وری بالاتر ارائه شود. پس در گام نخست در یک بازه زمانی با حذف مشاغل توسط هوش مصنوعی روبه‌رو خواهیم بود و برآورد سازمان جهانی کار هم از نابودی حدود ۱۴میلیون فرصت شغلی در دنیا توسط چهار عامل فوق خبر می‌دهد. وی در عین حال تأکید می‌کند انقلاب‌های فناوری در عین حالی که به کاهش برخی شغل‌ها منجر می‌شوند، به رشد و ایجاد مشاغل جدید نیز کمک می‌کنند. 

ریزش مشاغل سنتی، تکرارشونده و یدی 

خانی با اشاره به اینکه قرار است هوش مصنوعی در قالب یک ابرپروژه برای معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعریف و سازمانی  با  عنوان هوش مصنوعی نیز در کشورمان برای رصد و پایش فعالیت‌های توسعه ای این حوزه ایجاد شود، می‌گوید: هوش مصنوعی یک ابزار در خدمت بهره‌وری است که می‌تواند به سرعت، دقت و کیفیت در ارائه خدمات و تولید کالا منجر شود مثلاً از این ابزار در علم حقوق استفاده می‌کنیم؛ سرعت تحلیل داده‌ها و قوانین و مقررات مربوط به موضوع خاص را افزایش و احتمال خطا در این حوزه را کاهش می‌دهد و در بقیه مشاغل هم به همین نحو در خدمت بهره‌وری است. از زوایه دیگر هوش مصنوعی می‌تواند بخشی از مشاغل را به طول کامل عهده‌دار شود، مثلاً در حوزه لجستیک و مدیریت ماشین‌ها و خودروها می‌تواند نقش جایگزین نیروی انسانی را داشته باشد. هوش مصنوعی خودش مولد فعالیت‌های نوین هم هست. پس ما در نقطه آغاز با ریزش مشاغل سنتی، تکرار شونده و یدی و قابل برنامه‌ریزی مواجه خواهیم بود.

هوش مصنوعی از کنش‌گری کامل تا خدمتکار

خانی با بیان اینکه در گام دوم هوش مصنوعی از نقش کنش‌گری و عاملیت کامل، تبدیل به یک ابزار در کنار عامل انسانی می‌شود، یادآوری می‌کند: امکان دارد فرایندهای خلبانی و رانندگی ماشین‌های سنگین و راهبری قطار و هدایت کشتی‌ها و زیردریایی‌ها را که حساسیت بالایی دارند به طور کامل رباتیک و هوشمند کنیم که اتفاق خوبی است و پس از آن، کاهش حوادث لجستیکی را شاهد خواهیم بود، زیرا بیشتر این حوادث به عامل انسانی برمی‌گردد. پس هوش مصنوعی در سال‌های آغازین کاهنده مشاغل خواهد بود ولی به تدریح شاغلان و کنشگران بازار کار در همه جای جهان فرا خواهند گرفت که چطور از هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار استفاده کنند. پس هوش مصنوعی در نقطه دوم به عنوان یک خدمتکار و سرویس‌دهنده خواهد بود.

وی می‌گوید: نکته سوم این است که هوش مصنوعی به هیچ‌وجه جایگزین عامل انسانی هوشمند نخواهد شد. هوشی که براساس داده‌های موجود در بستر وب شکل گرفته و بر مبنای داده‌هایی که پیش‌تر بشر از طرق مختلف با دیگران به اشتراک گذاشته به یک تصمیم و تحلیل نهایی می‌رسد پس قابلیت هدایت‌گری منفی را هم دارد، چراکه می‌شود هوش مصنوعی را با همین منابع و از طریق داده‌های ناصحیح دچار خطای محاسباتی کرد. بنابراین هوش مصنوعی یک ابزار در خدمت عامل انسانی هوشمند است، البته منظور ما  از نیروی انسانی هوشمند، نیروی متخصص، دانش‌آموخته، ماهر و مجهز به فناوری‌های نوین است. نیروی فاقد این مهارت‌ها مغلوب هوش مصنوعی خواهد بود.

وی تصریح می‌کند: به زودی عوامل چهارگانه شامل هوش مصنوعی و رباتیک شدن فرایندها، اینترنت اشیا و چاپ سه‌بعدی موجب ارتقای نقش عامل انسانی در بازار کار خواهند شد. به بیان دیگر ما در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد نیروی کار توانمندتر، حرفه‌ای‌تر و دانشمندتر خواهیم بود. در همین راستا ما جزو کشورهای به‌شدت نیازمند یادگیری در این حوزه‌ها هستیم که در این موارد فقط بهره‌بردار نباشیم بلکه کنشگر نیز باشیم.

وی تأکید می‌کند: در حال حاضر بخش بزرگی از بازار کار ما همین الان در اختیار کسانی است که تحصیلات دانشگاهی ندارند، به بیان دیگر سهم نیروی کار دانشی در بازار کار کنونی ایران کمتر از ۳۰درصد است. مفهوم این آمار این است که هوش مصنوعی یک ابزار و فناوری است که برای نیروی کار دانشی ما شناخته شده نیست و برای ۷۰درصد بقیه یک تهدید بزرگ محسوب می‌شود، چون بخشی مهمی از فعالیت‌های آن‌ها را در اختیار خواهد گرفت.

جای خالی آموزش و حکمرانی کشور در هوش مصنوعی

وی می‌گوید: هوش مصنوعی در آینده به صورت یک فناوری اختصاصی عمیق در حوزه‌ها و رسته‌های شغلی تخصصی به کار گرفته خواهد شد و ما در مواجهه با آن باید دو رویکرد در دستور کار داشته باشیم؛ یک رویکرد بازآموزی فنی شاغلان موجود متناسب با رسته کاری خودشان است که حدود ۲۴میلیون نفر را شامل می‌شود، همچنین هوش مصنوعی باید به دانش‌آموزان و دانشجویان در مقاطع تحصیلی مختلف آموزش داده شود تا تبدیل به نیروی کار مسلح و مسلط در این حوزه شوند. 
رویکرد دوم در حوزه حکمرانی هوش مصنوعی است که نیازمند این هستیم بتوانیم مولد هوش مصنوعی باشیم و فقط بهره‌بردار و دانلودکننده نباشیم. در حال حاضر کشور ما بیشترین میزان دانلود و کمترین آپلود را در انواع محصولات در بستر وب دارد.

این استاد دانشگاه می‌گوید: هوش مصنوعی یک پدیده عجیب و غریب برای بازار کار ایران تلقی می‌شود و اگر به سرعت در حوزه آموزش و توانمندسازی نیروی کار امروز و فردا اقدامی انجام ندهیم؛ چه بسا دچار نوعی غافل‌گیری بزرگ در بازار شویم و با بیکاری ناشی از هوش مصنوعی، تغییر فناوری، رباتیک شدن فرایندها، اینترنت اشیا و عوامل نوین مواجه شویم. با وجود تعلل‌هایی که داشتیم به‌ویژه پس از تأکید رهبر معظم انقلاب بر ضرورت نقش کنش‌گری و فعال مؤثر بودن در حوزه هوش مصنوعی باید ورود معنی‌داری به این حوزه داشته باشیم. بخش بزرگی از عدم بهره‌وری ما در امور مختلف به عدم مستندسازی و نبود بانک‌های اطلاعاتی قابل اعتماد و نبود داده‌های صحیح برمی‌گردد. مثل توزیع یارانه‌ها که هنوز هم به جامعه هدف مستحق خود نمی‌رسد. اما ابزار هوش مصنوعی می‌تواند به دولتمردان در هدایتگری اقتصادی کمک کند.

با این تفاسیر باید گفت بیشتر احتمال می‌رود هوش مصنوعی ماهیت کار را تغییر دهد تا اینکه موجب از دست رفتن شغل افراد مختلف شود. البته برای انطباق با این تغییرات، کارگران ممکن است نیاز به کسب مهارت‌های جدید داشته باشند، اما پشت سر گذاشته نخواهند شد.