حضرت فاطمه زهرا(س) مادر بشریت است، از او گفتن، خواندن و نوشتن وابسته به ایام نیست با این وجود ایام فاطمیه فرصت مغتنمی است برای کسب معرفت بیشتر از زندگانی، مجاهدت، همراهی و همکاری‌های حضرت با رسول الله(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) در احیای دین مبین اسلام. خطبه فاطمیه نیز از نهادهای اساسی در فلسفه سیاسی اسلام است، چون توجه کنیم که قصد اصلی حضرت زهرا(س) از این سخنرانی، دفاع از خلافت علی (ع) و وصیت پیغمبر اکرم(ص) در مورد خلافت و نشر فلسفه سیاسی اسلام و تأیید حق اجتماعی و دینی مسلمین و تصحیح شکل حکومت بوده است، به این نکته خوب پی می‌بریم که این همه، یعنی نشر دین خدا و عمل صادقانه به احکام آن و ابلاغ دین به اقوام و ملل گیتی، همواره در پرتو رهبری کسی میسر است که وجودش، از هر حیث، دنباله و امتداد وجود پیامبر (ص) باشد و با همه ملکات پیامبر (ص) پرورش یافته باشد و از کودکی در دامان پیامبر (ص) بزرگ شده باشد و لحظه‌ای انحراف در روح و جسم و زندگی‌اش راه نیافته باشد و بت نپرستیده باشد و گناه نکرده باشد و جاهلیت در زندگی او راه نداشته باشد و از همه مهم‌تر، او نیز چون خود پیامبر (ص)، از مجموعه این رسالت آگاه باشد و به مجموعه این رسالت مؤمن باشد و به خود و مسئولیت‌های خود علم و اعتقاد داشته باشد. خطبه‌ای که در ظاهر، برای احقاق حق مسلم و میراث شرعی خانواده پیامبر اسلام (ص) ایراد شد، یعنی استرداد فدک، اما در واقع «فدک» عنوان بود و مقصود اصلی، احیای ذهن جامعه بود و نجات امت و نشان دادن انحراف اصولی در مقام رهبری و بر حذر داشتن اجتماع از پذیرش مراحل اولیه ظلم، تا به مراحل بعدی نکشد و پایه‌های ستم استوار نگردد. این خطبه در حقیقت، یکی از نهادهای اساسی «فلسفه سیاسی» در اسلام است.
به مناسبت ایام عزای مادر بشریت به گفت‌وگو با آیت‌الله سیدعلی محقق داماد، استاد پیشکسوت حوزه قم نشسته ایم. او متولد سال ۱۳۲۱ است، تا ۱۲ سالگی دروس مرسوم را در دبستان و درس دین و کلام خداوند را در خانه فراگرفت. پس از پایان دبستان در سال ۱۳۳۲ به پیشنهاد پدر قدم به حوزه علمیه قم گذاشت؛ جایی که پدربزرگش بنیانگذار آن بود. سال ۱۳۳۹ دوره سطح را به پایان رساند و در درس خارج فقه نزد دایی خود شیخ مرتضی حائری و نیز پدرش آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد شرکت کرد. هم‌زمان با تحصیل علوم حوزوی، به تدریس آن مشغول شد. حتی در زمانی که مسئولیت‌های متعدد اجرایی را برعهده گرفته بود، تدریس را رها نکرد. سال ۱۳۶۴ تدریس درس خارج را شروع کرد. با رحلت پدرش، از سال ۱۳۴۸ امامت جماعت مسجد بازار شهر قم را برعهده گرفت و در کنار آن به فعالیت‌های اجتماعی همچون تأسیس صندوق قرض‌الحسنه ذخیره علوی، انجمن تکفل و سرپرستی ایتام، ایجاد شهرک‌ها و خانه‌های ارزان‌قیمت برای نیازمندان، مسجد و مدرسه علمیه المهدی و بیمارستان ۲۰۰ تخت‌خوابه ولی‌عصر(عج) پرداخت.
از آثار مکتوب آیت‌الله محقق داماد می‌توان به کتاب‌های «تقریر الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة»، «تقریر الأصول»، «رشحات الأصول» اشاره کرد. در ادامه مشروح گفت‌وگو با او درباره سیره و دوران زندگانی حضرت فاطمه(س) را می‌خوانیم و می‌بینیم؛
استاد ارجمند در آغاز سخن لطفا درباره فضای سیاسی و اجتماعی دوران زندگانی حضرت زهرا(س) نکاتی را بفرمایید.
در زمان پیامبر اکرم(ص) در متن قرآن و متون دیگر در کلمات پیامبر اسلام(ص) مکرر این را فرمودند: «قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی» که روشن‌ترین موضع آن، حضرت زهرا(س) بودند ولی معاندین برخوردشان با فاطمه زهرا(س) طوری شد که اگر پیامبر(ص) می‌فرمود بدترین برخورد را با او بکنید بیش از این نمی‌کردند.
در ساعت اول رحلت پیامبر(ص) ظلم به فاطمه زهرا(س) شروع شد و حق امیرالمؤمنین(ع) را غصب کردند، در آن زمان امیرالمؤمنین(ع) مدافعی جز فاطمه زهرا(س) نداشت. تنها مدافع ایشان حضرت زهرا(س) بود و آن مجرمان هم این موضوع را می‌دانستند و از همان پایه شروع و ضربه را بر او وارد کردند.
فاطمه زهرا(س) در حقیقت ضربه‌گیر امیرالمؤمنین(ع) شد؛ آنها می‌خواستند علی(ع) را نابود کنند؛ فاطمه زهرا(س) مقابل آنها ایستاد و از امیرالمؤمنین(ع) دفاع کرد. فاطمه زهرا(س) اولین مدافع ولایت بود و جان خود را در همین راه داد.
حضرت فاطمه(س) وصیت کرد و این وصیت ابدی باقی ماند که «یا علی من را شب غسل بده و من را کفن کن و من را دفن کن و به هیچ‌کس اطلاع نده» و از همان زمان قبر فاطمه زهرا(س) مخفی شد و به عنوان یک سند برای جنایت خلفای جور باقی ماند. هنوز هم وقتی سؤال کنند قبر حضرت فاطمه(س) کجاست؛ کسی نمی‌داند. بسیاری از اوقات اهل تسنن قبری را به عنوان محل دفن حضرت فاطمه(س) نشان می‌دهند که آن دروغ است.
این سند در تاریخ باقی ماند که فاطمه زهرا(س) خلافت آنها را نپذیرفت. این یک مسئله فقهی است؛ در جایی که حاکم وجود داشته باشد بدون اجازه او نباید کسی دفن شود، وصیت فاطمه زهرا(س) این سند را باقی گذاشت که آنها حاکمان بر حقی نبودند و از همان زمان از ولایت امیرالمؤمنین(ع) دفاع کرد.
علل تعد بین ایام فاطمیه در چیست؟
تعدد بین دو فاطمیه از اینجا منشأ گرفته است که درباره شهادت حضرت زهرا(س) تاریخ دقیقی گفته نشده بود و آنچه می‌گفتند ۹۵ روز یا ۷۵ روز بعد از رحلت پیامبر(ص) اتفاق افتاده است؛ به همین دلیل بین این دو روز مردد بودند و مرحوم شیخ به روایت معاویه بن عمار استناد کرد که در آن روایت از قول امام صادق(ع) نقل شده است: «قُبِضَتْ فَاطِمَهُ فِی جُمَادَی الْآخِرَهِ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْهُ سَنَهَ إِحْدَی عَشْرَهَ مِنَ الْهِجْرَهِ»، به استناد این روایت فاطمیه دوم را تعیین کردند.
استاد گرامی وضعیت سیاسی و اجتماعی زنان در صدر اسلام چگونه بوده است؟
در صدر اسلام معمولاً زن‌ها در جامعه حضور نداشتند ولی این یک واقعه خاص بود و ایجاب می‌کرد حضرت فاطمه زهرا(س) فداکاری و جان‌فشانی کند و با آن حال خود آمد و روبروی ابوبکر ایستاد و با او محاجه کرد. خطبه حضرت زهرا(س) یک سلسله محاجات با ابوبکر بود، او حدیثی را جعل کرد که انبیا چیزی را به ارث نمی‌گذارند و به این وسیله خواست همه چیز را از بین ببرد و نابود کند. فاطمه زهرا(س) جلوی او ایستاد و گفت «أن ترث أباک ولا أرث أبی»؛ یعنی تو می‌خواهی از پدرت ارث ببری اما من ارث نبرم؟ و در آن مجلس با ابوبکر محاجه کرد.
حضرت فاطمه(س) اولین کسی بود که در دفاع از امیرالمؤمنین(ع) ایستادگی کرد و جان خود را در همین راه گذاشت، آن فرد در را به پهلوی حضرت زد، با شخص فاطمه(س) عنادی نداشت؛ عناد او با امیرالمؤمنین(ع) بود.
برخی اینگونه برداشت کردند که شرایط حضرت رسول اکرم(ص) در پایان عمرشان اینگونه شده بود که اگر عمر بیشتری می‌کردند؛ رفتارهای نامناسب با حضرت انجام می‌شد و به گونه‌ای متعرض خود حضرت می‌شدند و به گواه تاریخ پس از رحلت رسول اکرم(ص) همین رفتار را با اهل بیت (ع) انجام دادند.
در زمان حیات پیامبر اکرم(ص) چند بار حرکاتی انجام شد تا خود پیامبر(ص) را به شهادت برسانند مثل رم دادن ناقه پیامبر(ص) در مسیر تبوک. در به وجود آوردن سایر جریانات قرائنی وجود دارد اما نمی‌توان چیزی را بیان کرد.
آیا در گذشته اقداماتی برای پیدا کردن قبر حضرت زهرا(س) انجام شده است؟
در زمان مرحوم آقای گلپایگانی بیان شد که تجسساتی در بقیع در حال انجام است که با شکافتن قبور دنبال قبر حضرت هستند، ایشان به شدت مخالفت کردند و گفتند اگر چنین کاری انجام شود شخصاً می‌آیند و جلوی آنها را می‌گیرند.
حضرتعالی درباره شناخت بهتر حضرت زهرا(س) چه کتاب‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
کتاب «ریاحین‌الشریعه»، کتاب خوبی است که درباره خطبه فدکیه نوشته شده است. خطبه‌ای که حضرت در مسجد مدینه خواندند و بسیار غرا است. فاطمه زهرا(س) در خطبه فدکیه در حقیقت تاریخ نبوت پیامبر(ص) را احیا کرد.
محسن مسجدجامعی
نظر شما