ایران به عنوان کشوری با تنوع زیستی بالا، مامن بسیاری از حیوانات نادر و خاص است. این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه و وجود اکوسیستم‌های مختلف، زیستگاه گونه‌های منحصر به فردی است که در حال حاضر تحت تهدیدات مختلفی قرار دارند. از جمله این تهدیدات می‌توان به تخریب زیستگاه‌ها، شکار غیرقانونی، تغییرات اقلیمی و آلودگی محیط زیست اشاره کرد.

یوز پلنگ ایرانی

یکی از زیرگونه‌های یوز پلنگ است که به عنوان یکی از نادرترین و در معرض خطرترین گونه‌های حیات وحش در ایران و جهان شناخته می‌شود. این گونه به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله سرعت بالا و توانایی شکار در محیط‌های خشک و بیابانی، مورد توجه قرار گرفته است. یوز پلنگ ایرانی عمدتا در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، از جمله دشت‌های مرکزی و نواحی کوهستانی زندگی می‌کند و زیستگاه‌های او شامل مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی است.

زاغ بور (زاغ کویری)

تنها پرنده اندمیک کشور به شمار می‌رود که فقط در بخش مرکزی فلات ایران زندگی می‌کند. این پرنده بومی را که به بور مرغ یا زاغ کویری نیز شهرت دارد و در هیچ‌کجای جهان یافت نمی‌شود، نماد شهر کرمان می‌دانند. زاغ بور را از راسته گنجشک‌سانان و تیره کلاغ‌ها می‌دانند که طول بدن آن، تنها به ۲۴ سانتی‌متر می‌رسد. رنگ نخودی این پرنده با محیط زندگی‌اش تطبیق یافته است و او به‌خوبی می‌تواند خود را از دید شکارچیان بیابان‌های مرکزی ایران پنهان کند. این پرنده معمولا بیشتر روی زمین حرکت می‌کند و به عبارت دقیق‌تر، پرنده‌ای زمین‌زی به حساب می‌آید و در هنگام خطر نیز با پاهای قوی‌اش به سرعت می‌دود و خود را از مهلکه نجات می‌دهد.

افعی شاخدار ایرانی

مار افعی شاخدار ایرانی تیره‌ای از افعی‌های سمی و خطرناک بومی ایران است که در جنوب غربی کشور و بیشتر در استان خوزستان زندگی می‌کند. زیستگاه اصلی این نوع مار سمی در مناطق شنی و بیابانی، زیر درختچه گز و در مناطقی با خاک سفت و پوشش درخت آکاسیا و گیاهان علفی یک ساله ذکر می‌شود. بدن این مار به رنگ شنی، زرد قهوه‌ای یا خاکستری است و چهار تا ۶ سری خال قهوه‌ای در آن به چشم می‌خورد. وجود ساختارهای شاخ مانند در قسمت بالای چشم‌، لقب شاخدار را برای افعی خوزستانی رقم زد. این زائده‌های شاخ مانند از جنس کیتین و به‌شکل نوک تیر هستند.

سمندر لرستانی

در جنوب رشته کوه‌های زاگرس و در منطقه زیستگاه‌هایی چون ووژن آب، بلالا، لفت، کرسر و کول سرمال، گونه‌ای سمندر رنگی خالدار زندگی می‌کند که به سمندر لرستانی شهرت دارد. سمندر لرستانی را به نام‌های دیگری چون سمندر خالدار قیصری، سمندر قمصری، سمندر خالدار امپراتور و حاجی باریکو نیز می‌شناسند. این‌ جانور منحصربه‌فرد را از زیباترین گونه‌های سمندر در جهان می‌دانند که تنها در بخش‌های محدودی از منطقه زاگرس ایران و در استان لرستان و قسمتی از استان خوزستان وجود دارد. ازاین‌رو، بقای این سمندر در سطح ملی و بین‌المللی اهمیت بسزایی دارد.

گورخر ایرانی (گور ایرانی)

گور ایرانی زیرگونه‌ای از گورخر آسیایی به شمار می‌آید که در گذشته جمعیت فراوانی در خاورمیانه، آسیای مرکزی و چین داشت؛ اما اکنون به‌دلیل اشغال زیستگاه طبیعی و شکار غیرقانونی، نسل آن رو به انقراض است. تنها تعداد کمی از زیرگونه ایرانی این جانور در  پارک ملی خارتوران شاهرود، منطقه بهرام‌گور شهرستان نی‌ریز فارس، منطقه پنج‌انگشتی ابرکوه و منطقه بهادران یزد باقی مانده‌اند.

 سنجاب ایرانی

سنجاب زاگرس، سنجاب قفقازی، سنجاب قرمز یا سنجاب ایرانی از اعضای خانواده بزرگ جوندگان و بومی مناطق جنگلی زاگرس در غرب ایران است. این حیوان بازیگوش و دوست داشتنی، نقش مهمی در اکوسیستم و محیط زیست منطقه و گسترش و حیات جنگل‌های بلوط کشور ایفا می‌کند. سنجاب قرمز ایرانی جثه‌ای متوسط، دمی بلند و پر پشت، چشم‌های درشت و گوش‌های به نسبت بلندی دارد. بدن این سنجاب در قسمت پشت به رنگ خاکستری با سایه‌ای از قرمز حنایی، زیر بدن زرد رنگ، موهای سر و سطح پشتی دم او، قرمز حنایی و رنگ سطح زیرین دم نیز روشن‌تر است. رنگ حنایی دم سنجاب با فاصله گرفتن از نواحی شمالی جنگل‌های زاگرس (کردستان) و نزدیک شدن به نواحی جنوبی آن (فارس) کاهش می‌یابد و گاه در نواحی جنوبی، این رنگ به زرد نخودی نزدیک می‌شود.

وُل ایرانی

ول یا موش صحرایی ایرانی  از راسته جوندگان و از خانواده همسترهای دم کوتاه است. این جانور اندمیک،‌ تنها در ایران یافت می‌شود و زیستگاه اولیه آن را در استان فارس و اطراف شهر شیراز گزارش کرده‌اند. پس از شیراز که برای نخستین بار ول ایرانی در آن دیده شد، دومین ثبت کشوری مشاهده این جانور در استان چهارمحال و بختیاری اتفاق افتاد.

بز کوهی پیرنئن

بز کوهی پیرنئن یکی از حیوانات زیبا و کمیابی است که توسط شکارچیان زیادی شکار می شود. گوشت لذیذ این بز کوهی اصلی ترین دلیل شکار بی رویه آن است. یکی دیگر از دلایل کمیاب شدن این گونه ی نادر، خانه و راه سازی در کوه ها است که باعث شده محل زندگی اصلی این حیوان مورد تخریب قرار بگیرد و در نتیجه شاهد کاهش تعداد این گونه در ایران باشیم .

گوزن زرد ایرانی

گوزن زرد ایرانی یکی از زیباترین و کمیاب ترین گونه های گوزن دنیا است که در کوهپایه ها زندگی می کند. متاسفانه این حیوان منحصر به فرد در معرض خطر انقراض قرار دارد. دو عامل مهم انقراض این گوزن، شکار توسط شکارچیان و آلودگی محیط زیست طبیعی این حیوان به وسیله ی زباله ها است که باعث می شود این حیوان از زباله های شهری و یا صنعتی تغذیه کند.

گربه پالاس

گربه های ایرانی به دلیل ظاهر فوق العاده زیبایشان، شهرت زیادی در دنیا دارند. اما یکی از خاص ترین گونه های گربه های ایرانی، گربه ی وحشی پالاس است که برعکس سایر گربه های ایرانی چندان رفتار آرامی ندارد. یکی از مهم ترین ویژگی های این گربه، مردمک کاملا گرد چشمانش است. این گربه ی فوق العاده زیبا، اندازه ای کوچک دارد و در ارتفاعات زندگی می کند. جذابیت زیاد این گونه باعث قاچاق بیش از حد آن و قرار گرفتن این گونه در معرض خطر انقراض شده است. با وجود این، تلاش چندانی برای بقای نسل این گونه ی نادر انجام نشده است.

شاه بوف

شاه بوف ها، بزرگترین جغد های ایرانی و یکی از زیباترین گونه های جغد در جهان هستند. شاه بوف ایرانی در مقایسه با سایر گونه های نادر ایران، کمتر در معرض خطر انقراض قرار دارد، اما عمده دلایل مرگ و میر این حیوان باشکوه را به استفاده از آفت کش ها، سیم های برق، سیم های خاردار و از بین رفتن زیستگاه های طبیعی این جاندار مربوط می دانند. این شاهبوف ها در شرایط کاملا مناسب، می توانند تا ۶۰ سال عمر داشته باشند، اما به طور معمول میزان عمر این گونه در حدود ۲۰ سال است. جالب است بدانید، طول بال های این جغد باشکوه، در هنگام پرواز به حدود ۲ متر می رسد.

ناهید آذرنوش _خبرنگار تحریریه جوان قدس