حجت الاسلام و المسلمین محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شامگاه چهارشنبه 21آذرماه در آیین رونمایی از محصولات فناورانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با عنوان «پژوهش، فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی» که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، به مختصات و شرایط امروز عصر دیجیتال اشاره کرد و افزود: امروز، زمان هوش مصنوعی است و جایی که نام فناوری به میان می آید، اگر بخواهیم به آن اعتبار و ارزش دهیم و به روز بودن آن را نشان دهیم باید یک پسوند هوش مصنوعی در کنار آن داشته باشیم. 

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه اظهارکرد: امسال بازدیدی از نمایشگاه جیتکس در دوبی داشتیم، تقریباً تمام غرفه ها، حرفه ها و محصولات یک پسوند هوش مصنوعی بعد از خود داشتند و القای فضا بر این بود که اگر کلمه «هوشمند» استفاده نشود، به روز بودن آن محصول را نشان نمی دهد.

حجت‌الاسلام بهرامی با بیان اینکه روندها با پسوندهای مختلف هر از چند گاهی برجسته می شوند و آرام آرام به حاشیه می روند، گفت: این دوره، عصر هوشمندی است و باید ببینیم که چند سال دیگر آیا پسوند دیگری جایگزین هوش مصنوعی خواهد شد یا یک شاخه از هوش مصنوعی به عرصه وارد می‌شود، در هر صورت اینکه گمان کنیم که هوش مصنوعی انتهای این زنجیره است، صحیح نیست. 

وی عنوان کرد: در عصر فناوری هوشمند هستیم و طبیعتاً در این دوره به روز بودن ما بر این است که بتوانیم حداکثر استفاده را از این ظرفیت ببریم که البته این مسیر نقاط قوت و ضعف های بسیار و خلاءهای قابل توجهی دارد. 

رئیس مرکز کامپیوتری نور با اشاره به اینکه تعاملی میان فناوری و مباحث مربوط به علوم اسلامی یا انسانی در حال شکل گیری است، گفت:بسیاری از اهالی فنی و پژوهشی، نگاهشان به فناوری اطلاعات، نگاه رسانه ای و ابزاری است و معتقدند که علم یک زمانی در قالب نسخه خطی منتشر می شد و یک زمانی چاپ، فضای انتشار را به شدت تغییر داد و امروز فضای انتشار به سمت فضای دیجیتال رفته است.

وی ادامه داد: امروز اهالی عرصه فنی و پژوهشی بر این باورند که در تقاطع  فناوری اطلاعات و علوم انسانی، اتفاقی که در حال رخ دادن است، تولید یک دانش جدید با عنوان «علوم انسانی دیجیتال» می‌باشد، که یک رشته و مساله جدیدی است.

عضو انجمن حدیث حوزه علمیه قم بیان کرد: علوم انسانی دیجیتال یک مساله و روش جدیدی را در علوم انسانی و اسلامی بنا می‌نهد و مسایلی که رخ می دهد، جواب های متفاوتی را برای شما ارائه می دهد و این موضوعی است که در دنیا از حدود سال ۱۹۵۰ که بحث هوشمندی ماشین مطرح شده، همراه با آن علوم انسانی پردازشی به عنوان یک رشته مطرح و تا حدود سال ۲۰۰۴ یا ۲۰۰۵ «علوم انسانی دیجیتال» (Digital humanities ) به عنوان یک رشته تصویب گردید و امروز تقریباً همه دانشگاه های برتر علوم انسانی و پژوهشگاه های برتر علوم انسانی یک دپارتمان یا بخش یا آزمایشگاه با عنوان «علوم انسانی دیجیتال» دارند. 

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی ادامه داد:علوم انسانی دیجیتال یعنی فضایی که در اشتراک همکاری بین یک مهندس و یک حجت‌الاسلام و المسلمین یا دکتری علوم انسانی، علم تولید شود نه اینکه فناوری صرفاً ابزار اتوماسیون باشد. این در حالی است که بسیاری از سازمان های پژوهشی در واقع اتوماسیون های آموزشی و پژوهشی هستند و همه فرایندها به صورت مجازی انجام می‌شود.  

وی گفت: در این تقاطع نه اینکه صرفاً نگاه ابزاری بر فناوری حاکم باشد بلکه فناوری باید جزئی از پژوهش قرار گیرد، محقق علوم‌انسانی هم باید فناوری را به عنوان بخشی از فرایند پژوهش و ابزار پژوهش خود ببیند و هم اینکه آن مهندس نباید صرفاً شنونده باشد و باید بتواند در فرایند پژوهش ورود کند. 

حجت‌الاسلام بهرامی تصریح کرد: علوم انسانی دیجیتال می گوید که اگر محقق از ظرفیت، ماهیت و عمق فناوری و همچنین از عمق علوم انسانی درکی نداشته باشد، چیزی به نام علوم انسانی دیجیتال اتفاق نمی افتد. 

رئیس مرکز نور در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: در اتحادیه جهانی علوم انسانی دیجیتال، غربی ها از سال ۱۹۹۵ به صورت مرتب سالانه در یکی از معتبرترین دانشگاه های علوم انسانی دنیا کنفرانس برگزار می کند و درباره اینکه علوم انسانی دیجیتال چیست؟ و چه ابزارهایی دارد؟ و چه مسیری را طی می کند؟ و چگونه باید به آن سمت و سو داد؟ بحث می کنند. 

وی با بیان اینکه فناوری جدید ذات و محتوای دانش آکادمیک را تغییر می دهد، تأکید کرد:وقتی موضوع مورد توجه در روانشناسی لایک و دیس لایک یا کامنت می شود، در واقع موضوعات جدیدی که روانشناسان در گذشته با آن سرو کار نداشتند و ابزار و داده‌های پژوهش آنها متفاوت می شود، نتایجی هم که گرفته می شود با گذشته کاملاً متفاوت می شود. اگر بپذیریم این امر تأثیر سازنده ای بر شکل گیری دانش دارد، تأمل درباره فناوری های جدید، مستلزم تأمل در مورد ذات دانش آکادمیک نیز هست. ممکن است که تعریف امروز ما از روانشناسی، جامعه شناسی و علوم انسانی با گذشته تفاوت پیدا کند و مسیر جدیدی را پیش بگیرد.

استاد جامعه المصطفی العالمیه در بخش دیگری از سخنان خود با طرح مبحثی با عنوان «حوزه علمیه مجازی» گفت: حوزه مجازی ممکن است یک تعریف جدیدی داشته باشد و یک فضای جدیدی در ذهن ما ایجاد کند و مخاطبان تفاوت کند، خیلی ها که تاکنون می گفتید؛ چون سن و شرایط شما این چنین است، شما نمی توانید مخاطب حوزه باشید، ممکن است که مخاطب حوزه شوند و طلبه های ما یک دامنه وسیع تری پیدا کنند، این تغییر نگاه، آن چیزی است که در دنیا امروز از آن به عنوان «علوم انسانی دیجیتال» یاد می کنند. 

وی گفت: ۲۰ سال قبل کتابی در باب توصیف علوم انسانی دیجیتال نوشته شد و در همه این ۲۰ سال این فرایند ادامه داشت و ما در ایران فقط یک کتاب ترجمه در باب علوم انسانی دیجتیال داریم و در ۲ تا ۳ دانشگاه مرکز علوم انسانی دیجیتال که معمولاً یک واحدی است توسط برخی از دانشجویان راه اندازی شد که در حال حاضر هم فعال نیستند. اگر بناست تحول درعلوم انسانی ایجاد کنیم و علوم انسانی را اسلامی کنیم، پیشران آن علوم انسانی دیجیتال است. 

وی یکی از ویژگی های علوم انسانی دیجیتال را بین رشته ای بودن آن دانست و اظهارکرد: ما در پژوهشگاه های حوزوی یک چالش بین رشته با علوم انسانی اسلامی داریم. باید بتوانیم این سه را با هم جمع کنیم تا بتوانیم یک پژوهشکده علوم انسانی اسلامی هوشمند داشته باشیم. هوشمند سازی این عرصه می تواند تعبیر و تفسیر متون مربوطِ  بسیار کمک کننده باشد. 

حجت الاسلام و المسلمین بهرامی تأکید کرد: هوش مصنوعی در عرصه علوم انسانی اسلامی نقاط قوت و چالش هایی دارد و از جمله اینکه با این امکان می توانیم متون تفسیر پذیر را با الگوریتم های قطعی ترکیب کنیم.

وی با طرح پرسشی مبنی بر اینکه آیا می توان مشکلات فلسفی و حقوقی که پیش روی ما وجود دارد را با ماشین حل کرد؟ گفت: روزی می رسد که حس کنیم به ماشین می توان بیشتر اعتماد کرد تا به فرد! 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به چالش های علوم انسانی دیجیتال اشاره کرد و افزود: قطعاً در آینده چالش های فرهنگی و مقاومت در برابر این تغییرات به وجود خواهد آمد. کمبود منابع زیرساختی چه نیروی متخصص، چه داده استاندارد و حجیم و زیرساخت سخت افزاری از جمله چالش هایی است که با آن مواجه هستیم. 

این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به سیرتکاملی فناوری های نوین در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اشاره کرد و گفت: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از ابتدا تا به امروز ازپژوهشگاه و دانشگاه گرفته تا بخش‌های مختلف آن، همیشه در تولید محصولات علوم انسانی دیجیتال نسبت به سایر نهادهای حوزوی و علوم انسانی و اسلامی پیشگام بوده است، به نظرم یک شاهد قوی آن پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی و گروه هایی است که سازماندهی و اشاعه اطلاعات و تدوین سازمان های دانش را در دستور کار دارند، این اتفاقی که در این پژوهشکده افتاده، یک نمونه و مدلی از علوم انسانی دیجیتال است و در واقع تلفیقی از محتوا و فناوری است، همه اینها معادل های علوم انسانی دیجیتال هستند، ولی به نظرم جا دارد که ما مطالعه کنیم روی این موضوع که یک واحدی مسئولیت مطالعه روی علوم انسانی اسلامی دیجیتال را برعهده بگیرد. 

حجت الاسلام و المسلمین بهرامی بیان کرد: امروز در بسیاری از دانشگاه های دنیا که شرق شناسی دارند، حجم وسیعی از مطالعات علوم اسلامی دیجیتال در حال انجام است به خصوص محتواهای شیعی و محتواهای زبان فارسی که به زودی محصولات آنها خواهد آمد و ما باید برای آن روز آماده باشیم.

وی در ادامه به محصولات جدید و هوشمند مرکز نور اشاره کرد و گفت:محصول جدید مرکز نور در واقع هوشمند سازی محصولات سابق نور است که آن هم به زودی ارائه خواهد شد، از جمله آن می توان به نورمگز عربی و انگلیسی اشاره کرد که به فضل خداوند در هفته پژوهش از آن رونمایی خواهد شد. عمده مقالات علوم اسلامی و انسانی موجود در نورمگز، حداقل در حد عنوان مقاله و چکیده به زبان عربی و انگلیسی ترجمه و به کاربران ارائه می شود. امیدواریم که این کار بتواند محتواهایی که به دلیل تالیفشان به زبان فارسی در قم و ایران محصور بودند را در دسترس عموم علاقمندان به معارف اسلامی و انسانی در سراسر جهان قرار دهیم.