رضا تقی‌پور، نماینده مردم تهران و رئیس فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده‌  گزارشی از عملکرد این فراکسیون و فعالیت‌های انجام شده و همچنین استخراج پیوست ۴ ماده‌ای هوش مصنوعی برای الحاق به قانون برنامه هفتم توسعه ارائه کرد.

چرایی و چگونگی شکل‌گیری فراکسیون هوش مصنوعی

وی با اشاره به چرایی و چگونگی شکل‌گیری فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده‌، عنوان کرد: امروزه هوش مصنوعی کاربردهای متنوع و وسیعی دارد که در این میان بسیاری از کشورها از دهه‌های گذشته برای توانمندی‌سازی خود در این حوزه سرمایه‌گذاری بسیاری انجام داده‌اند. به عنوان مثال در حال حاضر چین و ایالت متحده در رده‌های اول و دوم این حوزه هستند و کشورهای فعال در این عرصه امروزه توانسته‌اند به کاربردهای این فناوری در عرصه‌های مختلف مانند حوزه‌های تجاری، توسعه، تولید، نظامی، امنیتی و اجتماعی برسند.

تقی‌پور با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری در سال  ۱۴۰۱  که ما باید در زمینه فناوری‌های نو به‌ویژه هوش مصنوعی جزو ۱۰ کشور اول دنیا باشیم؛ اضافه کرد: در کشور ما علیرغم اینکه در جامعه دانشگاهی اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده، در سطح ملی اقدام منسجم و یکپارچه‌ای که نشان‌دهنده برنامه برای آینده باشد، انجام نشده است.

نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس یازدهم در ادامه گفت: بسیاری مواقع در دانشگاه‌ها اقدامات پراکنده علمی انجام می‌شود، اما این اقدامات الزاماً منجر به نتیجه عملیاتی و تجاری نمی‌شود، به همین دلیل با همکاری جمعی پنجاه نفره از همکاران در مجلس، فراکسیونی تحت عنوان «هوش مصنوعی و حکمرانی داده» تشکیل شد و نخستین جلسات آن در دیماه ۱۴۰۱برگزار و درباره اهداف فراکسیون تبادل نظر انجام گرفت.

تقی‌پور در بیان علت انتخاب نام این فراکسیون هم عنوان کرد:  ورودی اصلی هوش مصنوعی داده‌ها است، اگر داده‌های درست، جامع، کامل و باکیفیت نداشته باشیم، نمی‌توان به درستی به موضوع هوش مصنوعی پرداخت؛ به طور مثال اگر مواد اولیه معیوب و فاسد به کارخانه‌ای داده شود، خروجی و محصول مناسبی به دست نمی‌آید؛ بنابراین نام این فراکسیون «هوش مصنوعی و حکمرانی داده» انتخاب شد.

اهداف فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده

وی افزود: در جلسات نخست فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده، در مورد اهداف تشکیل فراکسیون بحث و تبادل نظر شد  و محورهایی نظیر همکاری و کمک فراکسیون به کمیسیون‌ها و مجلس به منظور تبیین کاربردهای مختلف هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفت. به طور مثال هوش مصنوعی کاربردهای بسیاری در صنعت، کشاورزی، مسائل عمرانی، اجتماعی و سایر حوزه‌ها ادامه دارد. اگر بخواهیم گام‌های محکم، زیربنایی و هدفمند برداریم باید به تدوین قوانین و مقرراتی مربوط، توجه بیشتری بشود.

رئیس فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده در بیان دیگر اهداف این فراکسیون، گفت: نظارت، تحقیق و پژوهش و رصد جایگاه فعلی کشور در مقوله هوش مصنوعی و حکمرانی داده، حمایت از لوایح مرتبط و تلاش برای طرح و تصویب در مجلس و حتی پیش بینی کاربردهای هوش مصنوعی در لوایح ارسالی به مجلس از دیگر اهداف فراکسیون است. به طور مثال موضوع تنقیح قوانین در مجلس را می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی بهتر و باکیفیت بالاتری انجام داد.

تقی‌پور ضمن بیان اینکه  تلاش می‌شود استفاده عملیاتی از هوش مصنوعی در حل مسائل و مشکلات پیچیده در سطح ملی محقق شود، تبادل نظر و تجمیع ظرفیت‌ها در راستای نگارش طرح‌های مرتبط و تصویب و به روزرسانی قوانین و فرهنگ‌سازی، گفتمان‌سازی و تبیین جایگاه هوش مصنوعی، مطالبه‌گری از مسئولان سایر نهادها، رسیدگی به مطالبات مراکز، شرکت‌های دانش بنیان استارتآپ‌ها را از دیگر اهداف فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده اعلام کرد.

نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس یازدهم با تاکید بر اینکه در حوزه فناوری نوین و پدیده‌ها باید کشور را به سمت داشتن یک برنامه ملی پیش ببریم و دست به فرهنگ‌سازی بزنیم، اضافه کرد: بایستی مواجهه‌ای فعال و مبتکرانه با این پدیده ها داشته باشیم تا جامعه از فرصت‌های این فناوری‌های نو بهره گیرد؛ در این صورت می‌توانیم تهدیدها را مهار کنیم.

رئیس فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده گفت: ما در مجلس فراکسیونی تشکیل دادیم و اگر احساس می‌شود در برخی زمینه‌ها از جمله فناوری نو، فرصتی برای کسب‌وکار در اختیار نیست، باید سریعاً دست‌به‌کار شد.

در بحث سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی عقب هستیم

تقی‌پور با تاکید بر اینکه امروزه در بحث سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی عقب هستیم، گفت: چارچوب‌ها مشخص نیست؛ مثلاً بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری باید حق‌وحقوق خود را بشناسد و بتواند کسب درآمد کند؛ ولی در این زمینه خاصه در حوزه هوش مصنوعی و داده‌ها با خلأ روبه‌رو هستیم، در راستای رفع همین نیازها با دعوت از متخصصان، صاحب‌نظران، مسئولان و مدیران اندیشکده‌ها، پژوهشکده‌ها و دانشکده‌های فعال در این حوزه نشست‌های تخصصی با موضوعات «حکمرانی بر هوش مصنوعی»، «حکمرانی تحولات برآمده از هوش مصنوعی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی-اجتماعی، نظامی، زیست محیطی، سلامت و صنایع»، «حکمرانی هوشمند و داده‌محور» و «مواجهه فعال و مبتکرانه با هوش مصنوعی» به میزبانی فراکسیون هوش مصنوعی مجلس شورای اسلامی برگزار و مباحث تخصصی، نکات و نقطه نظرات کارشناسان این حوزه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

رئیس فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده‌ها با تاکید بر اهمیت بحث هوش مصنوعی و مسائل و مباحث پیرامون آن، تصریح کرد: در نشست‌هایی که برای بررسی ابعاد مختلف و تاثیرات هوش مصنوعی بر جامعه، اقتصاد، فرهنگ، بهداشت، امنیت و... برگزار شد، خود را محدود به سازمان‌ها و نهادهای دولتی نکردیم و سعی کردیم همه فعالان و متخصصان این حوزه -چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی- شناسایی، نمایندگانی از آنان را دعوت و نکات و نطرات آنان را بشنویم.

تقی‌پور در ادامه میزان مشارکت و همکاری دستگاه‌های مختلف فعال در حوزه هوش مصنوعی و نهادهای مرتبط در نشست‌های تخصصی فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده‌ها را بسیار خوب توصیف کرد و گفت: در این نشست‌ها علاوه بر برخی اعضای فراکسیون، نخبگان و فرهیختگان دانشگاهی، نمایندگان نهادهای دولتی نظیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، دانشگاه آزاد اسلامی، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرکز ملی فضای مجازی، اندیشکده‌ها و فعالان بخش خصوصی حضور خوب و موثری داشتند.

الحاقیه ۴ ماده‌ای هوش مصنوعی به قانون برنامه هفتم چه می‌گوید؟!

 وی همچنین از استخراج پیوست ۴ ماده‌ای هوش مصنوعی برای الحاق به قانون برنامه هفتم توسعه خبر داد و گفت: در پایان این چهار جلسه که مردادماه سال جاری و به میزبانی مجلس برگزار شد، الحاقیه قانون برنامه هفتم توسعه - پیوست هوش مصنوعی- در چهار ماده استخراج و ارائه شد.

رئیس فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده‌ها گفت: طبق ماده ۱ این الحاقیه پیشنهاد شده است مرکز ملی فضای مجازی با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و اندیشکده‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد مرتبط، مکلّف است ظرف مدت یک سال از ابلاغ این قانون «برنامه ملی هوش مصنوعی» را به منظور تعیین چارچوب‌ها، ساز و کار تعامل تمامی ذینفعان، فراهم نمودن دانش و زیرساخت‌های پایدار فنی، اجتماعی، اخلاقی و حقوقی و افزایش آگاهی نسبت به کارکردها و مخاطرات هوش مصنوعی در زمینه های مختلف، تدوین و به تصویب شورای عالی فضای مجازی برساند.

وی ادامه داد: اهم مؤلّفه‌های این برنامه مشتمل بر - و نه محدود به – موارد زیر است:

- اصول و راهبردهای اصلی حفاظت از داده و اطلاعات شخصی

- راهبردهای تدوین اصول اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی

- اصول و راهبردهای انتشار داده‌های عمومی (داده باز) با فرمت‌های ماشین‌خوان جهت توسعه هوش زیست‌بوم کسب و کارها در کشور

- تسهیل دسترسی پژوهشگران، دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و شرکت‌های فعّال به داده‌های بومی جهت توسعه الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای گسترش خدمات مربوط به آن

- ترویج و آگاهی‌بخشی عمومی در خصوص مواجهه و استفاده از محصولات هوش مصنوعی

- توسعه آموزش‌ها و پژوهش‌های پایه و کاربردی در سطوح گوناگون آموزشی کشور

- تقویت تحقیق و توسعه هوش مصنوعی از طریق فراهم‌آوری زیرساخت‌های تحقیقاتی، مالی و فناوری، از جمله صندوق‌های تأمین مالی، تضمین حقوق مالکیت فکری، تقویت شبکه توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی، کاهش خطرپذیری برای شرکت‌های فعال در این حوزه

- تقویت بنیه دفاعی کشور از طریق توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی

- گسترش همکاری‌های بین‌المللی در زمینه هوش مصنوعی به منظور تنظیم‌گری صلح‌آمیز بین‌المللی در این حوزه

- اتخاذ تدابیر امنیتی لازم توسط دستگاه‌های ذی‌ربط

تقی‌پور گفت: در تبصره۱ ماده ۱ هم اشاره شده سازمان برنامه و بودجه موظف است سند سیاست اجرایی شامل: تحلیل مسایل حوزه مربوطه، طرح سیاست، برنامه و بودجه عملیاتی و نظام پایش و ارزیابی را با همکاری دستگاه‌های مربوطه تدوین و ابلاغ نموده و نسبت به فرآیند قانونی بودجه اقدامات لازم را در بودجه سنواتی به عمل آورد.

وی ادامه داد: در تبصره ۲ این ماده هم سازمان ملّی فناوری اطلاعات مکلف شده  است تا پایان برنامه، حداقل ۵۰ درصد از داده‌های باز دستگاه‌های اجرایی کشور را در پرتال داده‌باز data.gov.ir  با فرمت‌های مختلف ماشین‌خوان به‌روزرسانی کند

نماینده مردم تهران، شمیرانات، ری، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: براساس ماده ۲ این الحاقیه وزاتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلّفند به منظور ارتقای دانش و سواد هوش مصنوعی در میان دانش‌آموزان و دانشجویان، اقدامات زیر را انجام دهند:

- تدوین سرفصل‌ها و محتوای آموزش هوش مصنوعی و کاربردهای گوناگون آن منطبق با سطح فهم دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی

- به کار بردن ابزارهای هوشمند به منظور ارزیابی تحصیلی دانش‌آموزان

- تدوین محتوا و برگزاری دوره‌های تخصصی مهارتی هوش مصنوعی با هدف تربیت متخصصان کاربردی در رشته مهندسی هوش مصنوعی

- حمایت از اجرای طرح‌ها و پروژه‌های میان رشته‌ای به منظور استفاده بهینه از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در سایر حوزه‌ها

- فراهم آوردن امکانات استفاده از ابزارهای هوشمند و به روز برای دانش‌آموزان و دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی

به گفته تقی‌پور طبق ماده ۳ این الحاقیه هم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور مکلّف است با اهداف: تأمین زیرساخت یکپارچه مورد نیاز در جهت بهبود زیست‌بوم فناوری در حوزه‌های حیاتی و اقتدار آفرین که سبب جریان‌ سازی صنایع و اقتصاد آینده می‌شود، جذب و توانمندسازی نخبگان در حوزه‌های مدّنظر و همچنین ارتقای سطح حکمرانی در راستای سیاست‌گذاری و تدوین و پیاده‌سازی برنامه‌های بلند مدت و شکل‌گیری تعاملات بین‌المللی مؤثّر که موجب تسریع در روند توسعه فناوری می‌شود، با همکاری بخش خصوصی و استفاده از ظرفیت‌های قانون جهش تولید دانش بنیان، علاوه بر راه‌اندازی مرکز ملی هوش مصنوعی در این معاونت، اقدامات ذیل را در این راستا در طول مدت برنامه به اجرا گذارد:

- هدایت کارشناسی دستگاه‌های اجرایی برای تحلیل و به‌روزرسانی دائمی داده‌های سازمانی خود

- هدایت، تقویت و تسهیل فعالیت‌های بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه هوش مصنوعی برای ارائه راه‌حل‌های نوآورانه جهت ارتقا و بهبود کارآمدی نظام ادرای در دستگاه‌های اجرایی از طریق هوش مصنوعی

- تهیه گزارش‌های دوره‌ای از پایش استراتژیک هوش مصنوعی در جهان و فاصله‌سنجی ایران

وی افزود: طبق تبصره ماده ۳ هم سازمان ملی بهره‌وری ناظر ارتقای بهره‌وری و کارآیی در سازمان‌های اجرایی با استفاده از هوش مصنوعی خواهد بود و هر سال گزارش میزان پیشرفت کارآمدی و بهره‌وری دستگاه‌های اجرایی از طریق هوش مصنوعی را به رئیس جمهور و مجلس شورای اسلامی ارائه خواهد داد.

رئیس فراکسیون هوش مصنوعی و حکمرانی داده‌ها گفت: براساس ماده ۴  این الحاقیه، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری مکلّف است جهت حفظ مبانی اسلامی و اصول اخلاقی در توسعه هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط با آن، با همکاری مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور، اندیشکده‌ها، پژوهشگاه‌ها و سایر مؤسسات حوزوی، پیوست‌های فرهنگی برنامه‌های توسعه هوش مصنوعی را تولید کند، برای این منظور اقدامات ذیل ضرورت دارد:

- تشکیل ستاد همکاری‌های حوزوی هوش مصنوعی با حضور حداکثری حوزه‌های علمیه و مراکز و مؤسسات پژوهشی حوزوی به منظور بررسی فناوری‌های هوش مصنوعی و تدوین مستندات دینی مورد نیاز در تولید پیوست فرهنگی هر فناوری، جهت تصویب در شورای عالی انقلاب فرهنگی و ابلاغ به نهادهای ذیربط.

- همکاری با معاونت آموزش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور در راستای آموزش اصول و مبانی هوش مصنوعی به طلاب و روحانیون سراسر کشور، به صورت فراگیر و گسترده

- حمایت از راه‌اندازی فصلنامه‌ای با عنوان «اخلاق هوش مصنوعی» تحت نظارت معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور، جهت ترویج نگارش و نشر مقالات مرتبط با موضوع نقش اخلاق و معنویت در توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی

- بهره‌گیری از توانمندی‌های معاونت بین‌الملل مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور برای گسترش ارتباطات و تعاملات بین‌المللی با هدف تنظیم سندهای همکاری در توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی میان کشورهای اسلامی در راستای تأثیرگذاری در تدوین اسناد و سیاست‌های جهانی هوش مصنوعی