بر اساس گزارش شاخص جهانی نوآوری در سال ۲۰۲۰، تهران رتبه نهم را در عرصه علم و فناوری در بین کشورهای با درآمد متوسط (در حال توسعه نوظهور) کسب کرده و سه رتبه بهبود در مقایسه با سال ۲۰۱۹ داشته است. همچنین معاونت علمی ریاست جمهوری نیز در گزارشی اعلام کرده ایران به همراه پنج کشور دیگر، در میان کشورهای در حال توسعه و نوظهوری است که در بین ۱۰۰خوشه برتر علم و فناوری جهان قرار گرفته‌اند.
گرچه این آمار و ارقام، حاکی از قرار گرفتن کشورمان در مسیر تحول و توسعه علم و فناوری است، اما به نظر می‌رسد نبود سازماندهی و راهبری کارآمد، نبود تمرکز و اولویت‌بندی موضوعات اساسی این حوزه، فقدان نیروی آموزش دیده و مسلط بر هوش مصنوعی و عدم دسترسی به داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز از جمله چالش‌های مهم بر سر راه کشورهای نوظهوری همچون ایران در عرصه استفاده از هوش مصنوعی و کاربردی ساختن آن در عرصه اقتصادی است.
زنگ خطر عقب‌افتادگی کشور در صورت جا ماندن از هوش مصنوعی
رویکرد آینده‌نگرانه مسئولان و تدوین راهبردهای لازم، راه‌حل رفع این چالش‌ها و شتاب بخشیدن به توسعه کشور در عرصه هوش مصنوعی است. موضوعی که حسین امامی، تحلیلگر رسانه‌های اجتماعی نیز چندی قبل در پیش‌نشست همایش ملی «بازشناسی چالش‌های رشد اقتصادی در ایران» بر آن تأکید کرده و گفته است: «برای دستیابی به رشد اقتصادی و رفع موانع تولید نباید از هوش مصنوعی غافل شد. کم‌توجهی ایران در زمینه بهره‌گیری از هوش مصنوعی، خسران قابل توجهی به اقتصاد کشور خواهد زد. هوش مصنوعی موجب افزایش رشد اقتصادی، افزایش تولید، ارائه خدمات بهتر و همچنین افزایش بهره‌وری خواهد شد. در عصر فراگیر شدن هوش مصنوعی، اقتصاد کشورهای در حال توسعه توانایی رقابت با اقتصادهای پیشرفته را نخواهد داشت و به یک جامعه فرسوده و بی‌مصرف تبدیل می‌شوند».
وی افزوده: «انقلاب چهارم صنعتی به واسطه هوش مصنوعی در سال ۲۰۳۰ میلادی به اوج خود خواهد رسید که این یک زنگ خطر و هشدار برای کشور ماست که اگر زودتر به این موج نرسیم در آینده یکی از کشورهای عقب‌افتاده خواهیم شد، بنابراین مقامات دولتی، مسئولان و برنامه‌ریزان باید در کنار فعالیت جاریشان در نگاهی آینده‌نگرانه بر هوش مصنوعی تمرکز کنند و سند توسعه راهبردهای ملی هوش مصنوعی تدوین شود. با توسعه هوش مصنوعی «رشد اقتصادی» و «بهره‌وری» به شکل فزاینده‌ای افزایش پیدا می‌کند».
هوش مصنوعی؛ رویکرد فعالانه برای کاربردی‌سازی فناوری در اقتصاد
در همین باره محسن رضایی صدرآبادی، پژوهشگر حوزه اقتصاد دیجیتال در گفت‌وگو با قدس، اظهار کرد: متأسفانه در حوزه حکمرانی فضای مجازی، مدل بومی و واحد نداریم در حالی که دیگر کشورها الگوها و مدل‌های مختلفی در این حوزه دارند. همچنین فقدان الگوی بومی و مشخص موجب سردرگمی شده و نمی‌توانیم سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری کلان انجام بدهیم، به عنوان مثال این سردرگمی را در حوزه‌هایی همچون ارزهای مجازی، فناوری بلاکچین و هوش مصنوعی نیز شاهدیم. رضایی صدرآبادی افزود: در مقابل رویکرد منفعلانه کنونی در عرصه فناوری و هوش مصنوعی و کاربردی‌سازی آن در حوزه اقتصاد، رویکرد فعالانه تمدن‌ساز یا رویکرد تحولی مطرح است.
رهبری نیز بر این رویکرد تأکید دارند که بر اساس آن ما باید پیشرفت و توسعه کشور مطابق تحولات دنیای فناوری و حرکت در این مسیر را پیگیری کنیم. بدین ترتیب، صحبت اخیر رهبری درباره هوش مصنوعی نیز دقیقاً مصداق همین موضوع است. در واقع، در حال حاضر هوش مصنوعی یکی از پیشران‌های فناوری در حوزه فضای مجازی و فناوری اطلاعات و ارتباطات است و ما باید آن رویکرد تمدنی و قرار گرفتن جزو قدرت‌های برتر در این عرصه را در دستور کار قرار دهیم.
این تحلیلگر حوزه اقتصاد دیجیتال و کسب‌وکارهای مجازی گفت: در زمینه اقتصادی شدن فناوری‌ها، دو مرحله وجود دارد؛ نخستین مرحله این است فناوری مورد نظر، روند رشد آزمایشی خود را در آزمایشگاه به سرانجام برساند که همانا مرحله تحقیق و توسعه و تولید نخستین نمونه آزمایشگاهی است. در مراحل بعدی، باید از این نمونه اولیه در عرصه‌های اقتصادی و بروز و ظهور آن در بازار استفاده شود. وقتی شرکت‌های پیشرو دنیا و پیشرفت‌های آنان را مشاهده کنید، خواهید دید شرکت‌ها و کشورهای سرآمد نیز در بزرگ‌ترین فناوری‌ها شکست‌های بزرگی داشته و سرمایه‌های کلانی از دست داده‌اند.
ارتباط صنعت و دانشگاه برقرار و حمایت شود
وی ادامه داد: برای مثال در زمینه فناوری هوش مصنوعی، مطابق بررسی‌هایی که در سال۹۲ انجام دادیم، شرکت‌های بزرگی مانند شرکت بین‌المللی ماشین‌های کسب‌وکار (آی‌بی‌ام) یا شرکت گوگل، از همان زمان روی هوش مصنوعی آی‌بی‌ام واتسون سرمایه‌گذاری داشته و از آن موقع تاکنون اقدام‌ها و برنامه‌های مدنظر را پیش برده‌اند. در مباحث اقتصادی موضوعی به نام شکاف فناوری مطرح است که همواره این شکاف در مباحث مربوط به فناوری و فضای دیجیتال وجود دارد. آن هم بدین صورت است که شرکت یا کشور پیشرو پس از اینکه در یک بازه زمانی از فناوری قدیمی که فناوری کالایی مانند اندروید در گوشی تلفن همراه بوده، استفاده کامل داشته و سود بازاری آن را کسب کرده است و پس از آن به فناوری جدیدی دست می‌یابد و فناوری قبلی را به کشورهای جهان سوم می‌دهد.
رضایی صدرآبادی معتقد است: در واقع در چنین شرایطی، یکی از الزام‌ها این است زمانی که شرکت‌ها و کشورهای مدنظر به فناوری پیشرفته دست می‌یابند، ما هم بایستی در راستای تحقیق و توسعه فناوری‌ها در محیط‌های آزمایشگاهی و علمی سرمایه‌گذاری داشته باشیم اما متأسفانه این اقدام صورت نمی‌گیرد. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و شرکت‌های تابعه وزارت اقتصاد در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان وظیفه دارند پیش از هر اقدامی روی تحقیق و توسعه کار کنند. پس از دستیابی به نمونه آزمایشگاهی نیز، اقدام بعدی این است که بازار محصول ایجاد شود، اما متأسفانه در عرصه فناورانه هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم.
این کارشناس اقتصاد دیجیتال اظهار کرد: بنابراین برای پیشرفت در این مسیر، باید ارتباط صنعت و دانشگاه شکل گرفته و حمایت شود. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، رانت و فسادی است که جلو تولید نوآورانه داخلی را گرفته، همان طور که نمونه آن در حوزه خودروسازی فراوان دیده شده است. در زمینه تولید خودرو برقی شاهد بودید چه برخوردی صورت گرفت و متأسفانه به دلیل فقدان فرماندهی واحد، فناوری که در محیط آزمایشگاه و با تخصص دانشمندان ایرانی بدست آمده بود به سرانجام مشخصی نرسید.
نظر شما