شما به شیراز سفر کرده‌اید و هنگام گشت و گذار در میان آثار تاریخی ناگهان احساس می‌کنید قبلا آنجا بوده‌اید. فردی را برای نخستین بار ملاقات می‌کنید ولی احساس می‌کنید قبلا او را جایی دیده‌اید یا او را می‌شناسید. در حال گفت‌وگوی عمیق با دوستی هستید و ناگهان احساس می‌کنید دقیقا همین مکالمه را قبلا داشته‌اید؛ این حسی که تقریبا همه ما دست‌کم برای یک بار در زندگی‌ چنین تجربه‌ای را داشته‌ایم با کلمه‌ای فرانسوی توصیف می‌شود؛ دژاوو (Déjà vu) که به سختی به «آشنا پنداری» در فارسی ترجمه شده است؛ حسی عجیب و غریب که در مواجهه با یک اتفاق، منظره یا حتی تجربه‌ای کاملا جدید به آن دچار می‌شویم و مدام با خودمان تصور می‌کنیم که در گذشته این اتفاق برایمان رخ داده است. دژاوو یا آشناپنداری یک حس کاذب آشنایی است. مغز شما این حس را ایجاد می کند که انگار قبلاً موقعیت خاصی را تجربه کرده اید، اما نمی توانید آن را از حافظه خود بازیابی کنید و نمی توانید موقعیت واقعی را تشخیص دهید. حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از افراد در زندگی دژاوو یا آشناپنداری را تجربه می کنند. این اتفاق معمولا در زمان نوجوانی تا ۲۰ سالگی رخ می‌دهد. ورودی‌های مختلف حسی، بویایی، شنوایی، بینایی و چشایی به طور معمول پردازش می‌شوند و به عنوان یک رویداد باهم ترکیب می‌شوند. اگر یکی از این محرک‌‎ها ناهماهنگ ثبت بشوند، بعدا اطلاعات به دست آمده می‌‎تواند توسط مغز به عنوان اتفاقی متفاوت علامت‎‌گذاری بشود.

دژاوو چیست؟

دژاوو یا آشناپنداری یک واژه فرانسوی است و به معنای تجربه احساس یادآوری عجیبی از خاطراتی است که آن را قبلا تجربه کرده‌اید. ولی آن را به خاطر نمی‌‎آورید. گاهی اوقات شما به یک مکان جدید می‌روید، جایی که می‌‎دانید قبلا به آنجا نرفته‌اید. اما ناگهان یک خاطره متمایز در همان مکان و یا انجام یکسری فعالیت‎‌ها برای شما تکراری به نظر می‎‌رسد. یا شاید برای اولین بار به یک شهر جدید سفر می‌‎کنید. به طور کاملا ناگهانی احساس می‌‎کنید که قبلا در آن خیابان از شهر جدید قدم زده‌‎اید. ممکن است کمی گیج شوید و از آنچه که در حال رخ دادن است متعجب شوید. به خصوص اگر برای اولین بار دژاوو را تجربه کرده باشید.

این مسئله اصلا جای نگرانی ندارد و امری طبیعی است. البته دژاوو برای افرادی که صرع لوب گیجگاهی دارند می‌‎تواند باعث تشنج در آن‌‎ها شود و در افرادی که حتی هیچگونه مشکل سلامتی ندارد این اتفاق می‌‎تواند رخ دهد. در حقیقت، هیچ شواهد قطعی درباره میزان شایع بودن آشناپنداری مسئله وجود ندارد. اما می‌‎توان گفت که بین ۶۰ تا ۸۰ درصد از افراد در طول زندگی دژاوو را تجربه می‌‎کنند.

علت دژاوو چیست؟

دژاوو (آشناپنداری) مسئله پیچیده‌‎ای است و تاکنون محققان درباره این مسئله اطلاعات کافی به دست نیاورده‌‎اند. دژاوو فقط برای چند ثانیه طول می‌‎کشد و به سرعت تمام می‌‎شود. این اتفاق ممکن است آنقدر سریع رخ دهد که اگر اطلاعاتی درباره این قضیه نداشته باشید اصلا ندانید که چه اتفاقی افتاده است. ممکن است کمی احساس عجیب داشته باشید اما به سرعت آن را فراموش کنید.

محققان چندین دلیل مختلف را برای دژاوو مطرح می‌‎کنند، اما اکثر آن‎‌ها این اتفاق نظر را دارند که دژاوو احتمالا به نوعی به حافظه مربوط است:

استنباط تقسیم شده

نظریه استنباط مستقیم می‎‌گوید که دژاوو زمانی اتفاق می‌‎افتد که چیزی را در دو زمان متفاوت ببینید. اولین باری که چیزی را می‎‌بینید ممکن است چندان به آن توجه نکنید و فقط چشمتان به آن بیفتد. مغز شما شروع می‌‎کند به تشکیل حافظه از آنچه که می‌‎بینید (حتی با اطلاعات محدود از یک نگاه کوتاه و ناقص)

سوء عملکرد مدار مغز

نظریه دیگر نشان می‌‎دهد که دژاوو زمانی رخ می‌‎دهد که مغز شما دچار “نقض” شود. به عبارت بهتر، شما یک نقض عملکرد الکتریکی مختصر را تجربه می‌‎کنید. شبیه به آنچه که در تشنج در بیماران مبتلا به صرع اتفاق می‎‌افتد. به عبارت دیگر، این امر می‎‌تواند به عنوان نوعی اشتباه اتفاق بیفتد که بخشی از مغز شما که رویدادهای کنونی را ردیابی می‎‌کند و بخشی از مغز شما که خاطرات را به یاد می‎‌آورد، هردو باهم فعال باشند.

یادآوری حافظه

بسیاری از کارشناسان معتقدند دژاوو به روش پردازش و یادآوری خاطرات مربوط می‎‌شود. تحقیق انجام شده توسط آن کلیاری، محقق دژاوو، رواشناس و استاد دانشگاه در دانشگاه ایالت کلرادو، به ایجاد حمایت از این نظریه کمک کرده است. او از طریق تحقیقات خود شواهدی یافته است که نشان می‌‎دهد دژاوو می‎‌تواند در پاسخ به رویدادی رخ دهد که شبیه چیزی است که شما آن را تجربه کرده‌‎اید اما آن را به یاد ندارید. اتفاقی که شاید در کودکی برای شما رخ داده است و یا شما به دلایل دیگر نمی‌‎توانید آن را به خاطر بیاورید. حتی اگر آن را به خاطر نیاورید، مغز شما می‎‌تواند وضعیت مشابه آن را تشخیص دهد.

*مجموعه توضیحات دیگری نیز برای دژاوو مطرح شده است. برخی بر این باورند که دژاوو به نوعی یک تجربه روانی مربوط می‌‎شود. مانند یادآوری چیزی که در زندگی قبلی و یا در رویا تجربه کرده‎ اید. اما هیچ شواهد و مدرکی برای پذیرفتن این ایده‌‎ها وجود ندارد.

آیا دژاوو طبیعی است؟

غیرمعمول نیست که هر از گاهی دژاوو را تجربه کنید. به احتمال زیاد دژاوو بیشتر برای افراد ۱۵ تا ۲۵ ساله اتفاق می افتد و احتمال تجربه آن با افزایش سن به تدریج کاهش می یابد. همچنین در عصرها و آخر هفته ها بیشتر از روزهای هفته اتفاق می افتد. اگرچه محققان دقیقاً دلیل آن را نمی دانند.

شما بیشتر مستعد ابتلا به دژاوو هستید اگر:

سطح تحصیلات بالایی داشته باشد

زیاد سفر کنید

رویاهای خود را به خاطر بسپارید

اعتقادات لیبرال داشته باشید

چه زمان باید نگران بود؟

دژاوو یا آشناپنداری یک پدیده نادر در افراد سالم است که معمولاً چند بار در سال رخ می دهد. اگر بیشتر شود یا با علائم دیگری همراه باشد، مهم است که به آن رسیدگی شود. دژاوو اغلب دلیل مرتبط با مشکلات سلامتی جدی ندارد. اما می‌‎تواند درست قبل و یا در حین تشنج در مبتلایان به صرع اتفاق بیفتد. بسیاری از افرادی که تشنج را تجربه می‌‎کنند، خیلی سریع می‎‌فهمند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. اما تشنج کانونی، اگرچه که شایع است، اما همیشه بلافاصله به عنوان تشنج قابل تشخیص نیست. تشنج کانونی تنها در یک قسمت از مغز شروع می‌‎شود. اما امکان گسترش آن وجود دارد. این حملات بسیار کوتاه مدت هستند و می‌‎توانند حدود چند ثانیه و یا ۱ تا ۲ دقیقه طول بکشند. شما هوشیاری خود را از دست نخواهید داد و ممکن است از محیط پیرامون خود آگاهی کامل داشته باشید. اما ممکن است نتوانید عکس العمل نشان دهید یا پاسخ مناسب دهید، بنابراین ممکن است افراد دیگر تصور کنند که شما از حالت عقلانی خارج شده‎اید و یا به جایی خیره شده ‎اید.

منابع: Healthline, webmd, verywellmind, clevelandclinic