یکی از مسائلی دشواری که خیلی کشورها به ویژه کشورهای مهاجر پذیر با آن مواجه هستند، چالش مهاجران می‌باشد، چالشی که در کشوری مانند ایران بسیار واضح خودنمایی می‌کند. چرا که قانون گذاران و دولت‌ مردان کشورمان تا کنون نتوانسته‎ اند بر حل معضلات مهاجرت مردمان دو کشور همسایه شرقی‌مان به ایران فائق بیایند. همین موضوع باعث شده آسیب‌هایی از جنس اجتماعی-فرهنگی یا سیاسی-اقتصادی به جامعه ایرانی وارد شود.

علاوه بر آن بارها شاهد معضلات انتظامی-امنیتی در کشورمان از سوی مهاجرین قانونی یا غیر قانونی بوده‌‎ایم. هر چند که قطعاً حضور مهاجرین داخل کشورمان عوایدی هم داشته و دارد ولیکن مسئولان ذی‌ربط نتوانسته‌اند از مواهب حضورشان حداکثر استفاده را ببرند.

جدای از نگاه‌های جامعه شناختی، دیدگاه‌های انتظامی باعث شده مقامات امنیتی کشورمان برای حل فوری مهم‌ترین معضل مهاجران یعنی ورود غیر قانونی آنها، دیوار کشی سراسر مرزهای شرقی را چاره کار بدانند اقدامی که از نیمه اول سال 1402 توسط ستادکل نیروهای مسلح ابتدا به نیروی زمینی ارتش ابلاغ شد، سپس سایر دستگاه‌های نظامی کشورمان هم مجری این طرح شدند. دیوار کشی که ساخت و نصب بلوک‌های بتنی 14 تُنی 4 متری در 380 سانتی متری، شبانه روز توسط واحدهای مهندسی رزمی نیروهای مسلح کشورمان انجام می‌شود. هر چند که ابتدا لایروبی محیط دیوارها و  سپس زیر سازی و بعد از آن هم نصب سیم خاردار و برجک‌هایی با حدفاصل معین انجام می‎‌شود.

اهمیت حصارکشی مرزهای ایران و افغانستان دلایل مختلفی دارد ؛ سه دلیل ذیل مهم‌ترین آن می‌باشد.

نخست، انسداد مرزها برای جلوگیری ورود مهاجران غیر قانونی است؛ مهاجرانی که توسط قاچاق چیان یا حتی خود سرانه به این طرف مرز می‎آیند. تعداد بسیاری از این مهاجران به دلیل کسب شرایط نسبتاً بهتر زندگی به ایران می‌‎آیند یا تعدادی از آنها هم به دنبال مهاجرت از ایران سوی ترکیه هستند.

دوم، جلوگیری از ورود اشرار و تروریست‌های تکفیری، تجزیه طلب یا مزدوران وابسته به سرویس‌های اطلاعاتی خارجی می‌باشد. معمولا این تروریست‌ها مرز پاکستان با ایران را بهترین گزینه برای ورود و خروج یا عملیات‌های انتحاری-انغماسی به مقرهای نظامی و انتظامی می‌دانند.

سوم، مهار و ممانعت تجارت قاچاق کالا، سوخت و موادمخدر که مهم‌ترین موضوع آن است. پر سودترین و البته خطرناک‌ترین و حفاظت شده ترین نوع قاچاق مربوط به مواد مخدر است.

امیدواری به دیوارکشی مرزها

اینکه دیوارکشی بتنی مرزهای شرقی در کاهش ورود مهاجران غیر قانونی اثرگذاری دارد شکی در آن نیست، اما تا چه حدی این حصارکشی می‌تواند از ورود مهاجران غیر قانونی جلوگیری کند، به اجرای درست قوانین مربوط به حوزه مهاجرت مرتبط می‌شود.

بخش زیادی از مهاجران غیر قانونی که وارد ایران می‌شوند از طریق نقطه کورهای مرزی دور از دید مرزبانان کشورمان است ؛ نقطه کورهایی که در مرز با هردو کشور پاکستان و افغانستان وجود دارد. با توجه به این مسئله می‌توان گفت دیوار کشی 1830 کیلومتری مرز ایران با دو همسایه شرقی خودش پوششی تقریبا صد در صدی را به همراه خواهد داشت. 921 کیلومتر مرز مرتبط با پاکستان است و 909 کیلومتر هم مرتبط به مرز افغانستان می‌باشد.

هر چند که طبق اظهارات مقامات وزارت کشور و مسئولان نظامی، انتظامی و امنیتی تا زمان کامل شدن پروژه انسداد مرزها، یک الی دو سال دیگر مانده است. ولی تا الآن هم امیدواری جدی نسبت به جلوگیری از هر نوع قاچاق به وجود آمده است. اینکه قاچاق چیان چه ترفندهایی برای دور زدن انسدادهای فیزیکی یا غیر فیزیکی دارند، موضوعی دیگر است که در مقال نمی‌گنجد. ولی مهم تر از دیوارهای بتنی در نقاط صفر مرزی، ساماندهی مهاجران قانونی و حتی غیر قانونی داخل شهرها مختلف کشورمان است.

دور باطل قوانین مهاجرت کماکان در حال اجرا

در کنار مورد توجه قرار دادن مسائل امنیتی و نظامی، مسئله ساماندهی مهاجران در داخل بسیار مهم می‌باشد. مهاجر غیر قانونی را به راحتی می‌شود رد مرز کرد، اما مهاجری که دانشجوست یا سرمایه مالی خودش و خانواده اش را وارد بازار کار ایران کرده را نمی‌توان به دلایل واهی ترد کرد و با قوانین سخت و دست پا گیر بگوییم به کشور خودتان تشریف ببرید. بماند که به اعتقاد کارشناسان حوزه مهاجرت از جهات گوناگون می‌شود مهاجرین غیر قانونی را هم ساماندهی کرد و ماهیت قانونی را به حضورشان در کشورمان داد.

بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی در سال 57 اوضاع زیست مهاجران افغانستان به دلایل مختلف، از جمله جنگ شوروی افغانستان و همزمانی تقریبی آن با جنگ ایران و عراقی یا مسائل عقیدتی و پیوندهای عاطفی-دینی بهبود پیدا کرد ؛ ولی تا همین2-3 سال اخیر قوانین مربوط به حوزه مهاجران به گونه‌ای تنظیم شده بود که به جای ساماندهی آنان، به آزار و اذیتشان می‌افزود.

مجلس یازدهم- دوازدهم و دولت سیزدهم-چهاردهم همکاری‌هایی برای حل معظل مهاجران داشتند و دارند، اما این همکاری ها صرفا درمان این معضلات بوده یا به شکلی پاک کردن صورت مسئله مشکلات آنان می‌‎باشد. اقداماتی که در چندین سال اخیر انجام شده و همچنان می شود، کماکان در یک دور باطلی است که هنوز متوقف نشده است. قطعا حضور خیل زیاد مهاجران غیر قانونی آسیب های اجتماعی-انتظامی یا حتی امنیتی را برای اجتماع جامعه کشورمان داشته است، اما در دل تهدیدها هم فرصت‌های زیادی نهفته که استفاده از آن را باید بلد باشیم.

ناگفته نماند، عیب و ایرادات ساختاری در مسئله مهاجرت مهاجرین خارجی به داخل کشورمان زیاد تر از این مقال می‌باشد و صرفا به بخش کوچکی از آن اشاره شده است.

خبرنگار: حمید اسدی