در این میان سهم مشهد، نهم و دهم دی‌ماهی است که با شهادت مبارزان و انقلابیون، رنگ سرخ شهادت به خود گرفت و خاطره تلخ و خونین آن برای همیشه در  حافظه خراسان و بلکه ایران ماندگار شد.

در این رخداد تلخ، ده‌ها نفر از مبارزان و انقلابیون مشهدی توسط نیروهای رژیم ستمشاهی به خاک و خون کشیده شدند که بازتاب گسترده‌ای در خارج و داخل ایران داشت و پیامدهای سختی بر پیکر نیمه‌جان رژیم منحوس پهلوی، وارد کرد.  

همزمان با سالروز این واقعه ناگوار، با دکتر علی‌جان سکندری، پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و نویسنده کتاب «یکشنبه خونین مشهد»، گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
 

تحصن و راهپیمایی مردم

سکندری با اشاره به اینکه برای تالیف کتاب «یکشنبه خونین مشهد»، بیش از یک هزار سند مربوط به این واقعه بررسی و بیش از ۱۰۰ مصاحبه با افراد مختلف مرتبط با واقعه نهم و دهم دی‌ماه ۵۷ مشهد انجام شده، درباره چگونگی شکل‌گیری این واقعه، به خبرنگار ما گفت: ششم دی‌ماه ۵۷، جمعی از کارکنان استانداری خراسان در مشهد، به انقلابیون پیوسته‌ و در استانداری تحصن کردند.  
رهبران جوان انقلاب اسلامی در مشهد یعنی مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، شهید هاشمی‌نژاد و مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی، تصمیم گرفتند برای جلوگیری از تعرض ارتش، روز ۹ دی با جمعی از مردم، به استانداری بروند.
وی ادامه داد: صبح روز ۹ دی، جمعیت زیادی از میدان شهدا به سمت حرم مطهر که پایگاه مردمی بود راه افتادند، اما بر خلاف راهپیمایی‌های دیگر، مقصد آن روز استانداری بود.  
راهپیمایان که به داخل استانداری رفتند، تانک‌ها در مقابل استانداری مستقر و مردم اطراف تانک‌ها جمع شدند و شعار می‌دادند: «ما به شما گل دادیم، شما به ما گلوله». 
آن‌ها روی تانک‌ها و نفربرها رفته و فریاد می‌زدند: «به گفته خمینی، ارتش برادر ماست» و، «به‌زودی ‌ای شه جلاد، سرت را می‌دهی بر باد».
وی خاطرنشان کرد: تعدادی از ارتشی‌ها با مردم اعلام همبستگی کردند، خیلی از این اعلام همبستگی و شعار به نفع ارتش نگذشته بود که تانک‌ها و ارتشی‌ها به سمت مردم شلیک کردند.  
 تنها کاری که از دست مردم در آن گیرودار برمی‌آمد، فرار بود، تعدادی شهید شدند، اما برخلاف دیگر راهپیمایی‌ها، مردم متفرق نشدند و راهپیمایی ادامه پیدا کرد.
 وی اضافه کرد: یکی از دردآورترین اتفاقات آن روز این بود که در چهارراه لشکر، تانکی پس از تیراندازی به مردم و شهید و مجروح کردن آنها، ۵ نفر از بانوان را به شهادت رساند و خودروهای پارک شده در حاشیه خیابان را هم متلاشی کرد.  
گروهی از نظامیان هم که وفادار به رژیم شاه بودند، به فرماندهی سرهنگ کلامی، مردم را به گلوله بستند و درگیری‌ها در حوالی چهارراه لشکر پس از آغاز تیراندازی مستقیم نظامیان، شدیدتر شد.
این پژوهشگر ادامه داد: در عصر روز ۹ دی، اوضاع وخیم‌تر شد. خون مردم از وحشی‌گری نیروهای شاهنشاهی به جوش آمده بود.  
آیت‌الله خامنه‌ای در بخشی از خاطراتشان، می‌گویند: «ما در مسجد کرامت بودیم و با تلفن و تماس و ارتباط با افراد، با جریان‌ها ارتباط داشتیم. به نظر می‌رسید که یک حرکت حساب نشده و غیرقابل‌کنترلی در جریان است. مردم به چند کلانتری حمله کرده و آن‌ها را به آتش کشیده بودند و بعضی جاها هم، اجتماعات مردمی برپا شده بود».
 علی جان سکندری افزود: مردم بدون هماهنگی به خیابان‌ها ریختند. روز یکشنبه فرارسیده و خشم و کینه رژیم شعله‌ور شده بود، حضور تانک‌ها و نفربرهای ارتشی، به‌قصد راه‌انداختن حمام خون، در سطح خیابان‌های مشهد جولان می‌دادند، مأموران رژیم، به سمت هر جنبنده‌ای شلیک می‌کردند و تجمع انقلابیون مقابل باغ ملی و مهمانسرای ارتش، با آتش سنگین مسلسل‌ها، متفرق شد.  
 

حمام خون در یکشنبه

نویسنده کتاب یکشنبه خونین مشهد افزود: سیل مجروحان و کشته‌شده‌ها به سمت بیمارستان امام رضا(ع) سرازیر شده بوده و نظامیان رژیم وحشیانه به سمت خودروهای پارک شده، شلیک می‌کردند.
وی با بیان اینکه آمار دقیقی از کشته‌شده‌های نهم و دهم دی‌ماه وجود ندارد و ازآنجایی‌که روزنامه‌ها در آن روزها اعتصاب کرده بودند، حتی یک خبر درست از این واقعه مخابره نشده است، اظهار کرد: روزنامه آفتاب شرق در یکی از شمارگان خود تعداد کشته‌شده‌های روز نهم دی در خیابان بهار و مقابل استانداری را ۳۷ نفر و تعداد شهدا در بیت شیرازی را ۲۴ نفر اعلام کرد و در نقل دیگری که خیلی اصل و اساس درستی ندارد، گفته می‌شود تنها در روزدهم دی ۳۰۰۰ کشته و ۲۰۰۰ زخمی و در نهم دی ۲۰۰ نفرکشته و ۴۰۰ نفر، زخمی شدند.

اعلام سه روز عزای عمومی

دکتر سکندری افزود: به دنبال این حوادث، سه روز در مشهد تعطیلی عمومی اعلام شد و ازآنجایی‌که این مسئله باعث کمبود نان و مایحتاج اولیه مردم شد، مبارزین شهرهای مجاور مشهد، کامیون‌های حاوی نان و خواربار به مشهد ارسال وبا نظارت علما، آن را میان مردم تقسیم کردند.  
 وی اضافه کرد:بر اثر این فشارها، سپهبد عزیزی، استاندار خراسان، و نایب‌التولیه آستان قدس رضوی، از سمت خود استعفا و به تهران عزیمت کرد. همچنین اعلامیه‌هایی مبنی بر برپایی مجلسی در مسجد گوهرشاد به مناسبت شهدای وقایع نهم و دهم دی پخش شد.  
روز دوازدهم دی، تمام شبستان‌ها و صحن مسجد جامع گوهرشاد مملو از جمعیتی بود که برای برپایی مجلس سوگواری و بزرگداشت، آمده بودند.
عضو هیئت‌علمی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، این واقعه را، نقطه عطفی در تاریخ مبارزات انقلاب اسلامی دانست و خاطرنشان کرد: در پی این حادثه برخی از علما از جمله آیات عظام شیرازی، سید حسن قمی و سید کاظم مرعشی، در اعلامیه‌هایی، این اقدام رژیم را محکوم کردند.  
 همچنین علما و روحانیون دیگر شهرها، چون جهرم، اصفهان، دزفول، یزد، قم، شیراز و... در تلگراف‌هایی به آیت‌الله سید عبدالله شیرازی، قتل‌عام مردم مشهد در این دو روز و حمله به بیت ایشان را، محکوم کردند.