هر چند ما انسان‌ها اشرف مخلوقات هستیم اما در میان عزیز دردانه‌های خدا، تنها نیستیم و با نگاه به تقویم خداوندی درمی‌یابیم برخی از اوقات و روزها نیز نزد خداوند محبوب و دارای مرتبه هستند. ماه رجب یکی از این اوقات است. وقت خوبی که نزد پروردگار عالم محبوب بوده و به همین دلیل دارای اعمال و آداب ویژه‌ای نیز است. اعمال ویژه‌ای که بخشی از آن با زیارت و دیدار حرم امامان معصوم(ع) پیوند خورده است و بخشی از آن نیز معطوف به دیدار ما با خودمان و ارزیابی و خودسازی است. حضرت باری‌تعالی در این ایام مبارک، فرصتی را پیش‌بینی کرده که ما در حرم امن امامانش یا خانه امن خودش معتکف شده و به بررسی و بازرسی خودمان بپردازیم و برای ماه‌های پیش رو آماده شویم.
وقتی برای دیدار یار
ماه رجب از سوی پیامبر اکرم(ص) لقب «ماه اصب» را گرفته است؛ یعنی ماهی که رحمت خدا در آن بر امت فرو می‌ریزد. این ماه مانند کهکشانی روشن است که در خود ستاره‌های فروزان فراوانی دارد. از احیای شب اول ماه رجب، انجام عمره، روزه‌داری، استغفار و طلب آمرزش گناهان، اعتکاف تا اعمال لیلةالرغائب که در اولین شب جمعه ماه رجب است و اعمال ۱۳ رجب و ام‌داوود و روز مبعث پیامبر اکرم(ص) در این فرصت مغتنم بیست و چند روزه قرار دارد. در این میان زیارت حرم‌های معصومین(ع) از تأکید ویژه‌ای برخوردار هستند. چنان‌که برای این ماه، زیارت ویژه‌ای به نام «زیارت رجبیه» در مصادر روایی ذکر شده که در ابتدای آن حمد و ثنای الهی مبنی بر توفیق یافتن برای زیارت حرم‌های معصومین(ع) آمده است. بنابر نقل شیخ طوسی به گفته حسین بن روح، مستحب است این زیارت‌نامه هنگام زیارت هر یک از مشاهد مشرفه در ماه رجب خوانده شود. حرم امام رضا(ع) یکی از این مشاهد مبارک است که از ماه رجب به عنوان ماه زیارتی‌اش یاد می‌شود.
زیارت پیامبر خدا(ص) و همه معصومان(ع) در همه زمان‌ها مفید و مناسب است؛ چه اینکه در نهایت از بهترین راه‌های تقرب به خدای متعال است و نباید از آن غافل بود. باید فرصت‌ها را غنیمت شمرد و هرگاه زمینه زیارت حضرت رضا(ع) فراهم شد، از آن بهره برد و به زیارت رفت. اما به‌طور کلی عبادت خدای متعال در برخی از زمان‌ها و مکان‌ها مؤثرتر است؛ مانند ماه رمضان، شعبان، رجب، شب و روز جمعه و دسته‌ای دیگر از ایام و لیالی که بر اساس روایات، دعا، زیارت و عبادت در آن زمان‌ها بیشتر اثر دارد. از این رو، زیارت آن حضرت نیز در چارچوب این قاعده کلی در ساعت‌های خاص مانند ثلث آخر شب، پیش از اذان صبح، بین‌الطلوعین، شب جمعه و... مؤثرتر خواهد بود. با این حال، بر زیارت آن حضرت در چند زمان خاص تأکید شده که یکی از این ایام، ماه رجب است. خوب است بدانیم در روایات، زیارت آن حضرت در ماه رجب به منزله زیارت بیت‌الله‌الحرام به حساب آمده است. در این باره در روایتی از امام جواد(ع) نقل شده است: «زیارت امام رضا(ع) در همه زمان‌ها خوب است، ولی با فضیلت‌ترین زمان زیارت آن حضرت ماه رجب است».
وقتی برای دیدار با خود
از دیگر سو، این ماه برای بسیاری از مسلمانان آغاز فصلی از خودسازی و تهذیب نفس است که تا پایان رمضان تکمیل می‌شود. شاید بتوان گفت نقطه اصلی آغاز این خودسازی ایام اعتکاف است. بسیاری از کسانی که می‌خواهند به اعتکاف بروند، مشتاق هستند که در کنار امام رئوف معتکف شوند و با این عمل انگار با یک تیر چند نشان زده و فرصت را مغتنم دانسته و در کنار زیارت، به امر خودسازی نیز توجه می‌کنند که خود یکی از نتایج و ثمرات زیارت است.
خودسازی و الگوگیری
اغلب زائر به زیارت کسی می‌رود که معتقد به کرامت و بزرگی او است، به طور طبیعی او را دوست داشته و به عنوان یک انسان نمونه و اسوه پذیرفته است. چنین انسانی در بالاترین مرحله، رسول اکرم(ص) است؛ «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللهِ اُسْوَه حَسَنَه» و سپس اهل بیت مطهر او(ع) و سایر اولیا، امامزادگان، علما و صالحان.
زائر با در نظر گرفتن شخصیت روحانی و والای این افراد و جنبه‌های مثبت و سازنده این بزرگان، به‌طور طبیعی آن‌ها را الگو و اسوه قرار می‌دهد و سعی می‌کند برای تکامل و خودسازی، صفات والای آن‌ها را در خود ایجاد کند. بنابراین زیارت در تکامل، خودسازی و پذیرش الگو و اسوه، اثر مثبت و سازنده دارد.
تنها با خودم
اما از دیگر ثمرات زیارت، خلوت با خود است. حتماً برای شما هم این اتفاق افتاده است که احساس کنید از شلوغی‌ها و دلمشغولی‌های دنیا و زندگی روزمره خسته شده‌اید و نیاز به گوشه دنج و قدری خلوت و تنهایی با خودتان دارید. اولین فرصتی که زیارت برای زائر فراهم می‌کند، فرصت تنها شدن و خلوت با خود است. در دعای هنگام خروج از منزل برای زیارت امام آمده است: «اللهم الیک وجهت وجهی و علیک خلفت اهلی و مالی و ما خولتنی» یعنی «خدایا به درگاه تو رو کردم و به امید تو خانواده و دارایی و آنچه به من ارزانی داشتی را جا گذاشتم».
چگونه می‌توانیم از خلوت با خود در کنار امام، بهترین بهره را ببریم؟
تفکر
تنهایی برای ما، فرصت تفکر و اندیشیدن فراهم می‌کند که نخستین گام برای خودسازی است و در دین ما سفارش بسیار به آن شده است. حضرت علی(ع) در این خصوص فرمود: «در شگفتم از کسی که در پی یافتن گمشده خویش می‌گردد، در حالی که «خود» را گم کرده و در پی یافتن «خویش» نیست!» (میزان الحکمه، ج ۷، ص ۱۴۱) یافتنی که اگر در پی‌اش باشیم چشمان ما را بینا خواهد کرد. آنچنان‌که حضرتش می‌فرماید: «من تفکر ابصر» (نهج‌البلاغه، نامه ۳۱) یعنی هر که در امورش اندیشه کند، بینا می‌شود.
محاسبه نفس
خلوت با خود به ما کمک می‌کند به دور از هیاهوی جامعه به بررسی و محاسبه افکار، اعمال و رفتار خود بپردازیم و ببینیم آیا با معیارهای فطرت انسانی و رضایت الهی هماهنگ هستند یا نه. ارزش این کار تا آنجاست که پیامبرعزیزمان توصیه کرده‌اند در تقسیم‌بندی اوقات شبانه‌روز بخشی را برای محاسبه نفس خود اختصاص دهیم. (بحارالانوار، ج ۱، ص ۳۹۰)
همچنین امام رضا(ع) در حدیثی در اهمیت این امر می‌فرماید: «هرکس از خود حساب بکشد، سود می‌برد و هرکس از خود غافل شود، زیان می‌بیند و هرکس (از آینده‌اش) بیم داشته باشد به ایمنی دست می‌یابد و هرکس از حوادث دنیا عبرت بگیرد بینش پیدا می‌کند و هرکس بینش پیدا کند مسائل را می‌فهمد و هرکس مسائل را بفهمد عالم است. (بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۵۲)
تنظیم اولویت‌ها
در نهایت می‌توان گفت خلوت کردن با خود، در کنار امامی که در تمام طول زندگی خود از مسیر حقیقت منحرف نشده است به ما کمک می‌کند ارزش‌ها و اولویت‌های الهی برایمان پررنگ‌تر شود. در زیارت امام نیز بارها به این مسئله اشاره شده است. به عنوان مثال در بخشی از زیارت امام رضا(ع) می‌خوانیم: «تو کسی هستی که کوری را بر بینایی ترجیح ندادی و از حق و راستی به سوی باطل منحرف نشدی». یادآوری ارزش‌های الهی سبب می‌شود اگر در زندگی به هر دلیلی، سراغ ارزش‌ها و اولویت‌های نادرست رفته‌ایم، به تنظیم دوباره آن‌ها براساس معیارهای الهی بپردازیم.
خبرنگار: آزاده خلیلی
نظر شما