با فرا رسیدن ماه رجب، یکی از پرمحتواترین فرصتهای معنوی برای مسلمانان فراهم میشود؛ اعتکاف. این عبادت که با دوری از دنیای مادی و تمرکز بر ارتباط با خداوند همراه است در بسیاری از جوامع دینی به ویژه در ماه رجب، محملی برای خودشناسی، خداشناسی و پالایش روح است.
در گفتوگو با محمدمهدی نجاتی، کارشناس امور تربیتی و دینی به بررسی این عبادت و ملزومات آن پرداختهایم. ابعاد مختلف اعتکاف، بایستهها و برنامهریزیهای لازم برای بهرهبرداری بیشتر از این فرصت معنوی از نکاتی است که نجاتی به آن اشاره کرده است.
اعتکاف؛ فرصت طلایی برای خودشناسی و خداشناسی
نجاتی با اشاره به روشهای تربیتی اسلام میگوید: در تربیت اسلامی مفاهیم مختلف به شکلی پیوسته و مکمل یکدیگر قرار دارند. خودشناسی و خداشناسی دو مفهوم بنیادین هستند که در بسیاری از روایتهای اسلامی، ارتباط نزدیک و تأثیر متقابل آنها بر یکدیگر بیان شده است. در این مسیر، آنچنان که در قرآن کریم آمده است، هر که خود را بشناسد، قادر به شناخت خداوند خواهد بود. اعتکاف به عنوان یک فرصت معنوی میتواند به عنوان دروازهای برای ورود به دنیای خودشناسی و خداشناسی عمل کند.
او تأکید میکند: اگر مراسم اعتکاف به درستی و با برنامهریزی صحیح برگزار شود، میتواند عمق معنوی و تربیتی بسیاری را برای شرکتکنندگان به ارمغان آورد. در برنامهریزی اعتکاف باید از دیدگاه فرهنگی و تربیتی بهره گرفت و از این فرصت برای ارتقای کیفی و عمق بخشیدن به ابعاد معنوی افراد استفاده کرد. همان طور که در روایتها آمده، توجه به آداب و روشهای مناسب در عبادتها میتواند روح فرد را به عوالم بالا متصل کرده و درک بهتری از خداوند برای او فراهم آورد.
آداب و برنامهریزی قبل، حین و بعد از اعتکاف؛ کلید موفقیت در بهرهبرداری معنوی
این پژوهشگر دینی در ادامه بر اهمیت برنامهریزی دقیق برای مراسم اعتکاف تأکید و بیان میکند: برای بهرهبرداری کامل از این فرصت معنوی، باید سه بازه زمانی قبل، حین و بعد از مراسم اعتکاف مورد توجه قرار گیرد. به همین خاطر باید برای پیشدرآمد اعتکاف، جلسات توجیهی و ثبتنام ویژه برگزار شود که در آنها نکات تربیتی و احکام اعتکاف به خوبی توضیح داده شود. به نوعی این جلسات میتوانند همچون جلسات آموزشی برای حج، روحانی و الهامبخش باشند. در این راستا، طرح پرسشهای هدفمند در زمان پذیرش معتکفان میتواند ذهن آنها را به سمت مقاصد معنوی و تربیتی مراسم هدایت کند. از سوی دیگر هنگام برگزاری اعتکاف نیز باید از برنامههایی مانند واعظی روحانی، اعمال عبادی متنوع، نماز شب و زیارت عاشورا بهره گرفت تا معتکفان بتوانند لذت واقعی معنویت را در این ایام تجربه کنند. پس از مراسم نیز باید به شکلی جدی، فضا و شرایطی برای یادآوری تجربههای معنوی و پیوند آن با زندگی روزمره فراهم آید.
جذب و انگیزش معنوی؛ اعتکاف به مثابه تجربهای متفاوت
نجاتی ادامه میدهد: در دنیای امروز که بسیاری از نوجوانان و جوانان درگیر مسائل مادی و دنیوی هستند، فرصتی مانند اعتکاف میتواند به بهترین شکل به عنوان یک تجربه معنوی ناب و متفاوت عمل کند. این تجربه باید به گونهای طراحی شود که افراد در آن احساس کنند به دنیای جدیدی وارد شدهاند؛ دنیایی که در آن ارتباط با خداوند و دریافت الهامات معنوی در اولویت است. برای تحقق این هدف پیشنهاد میشود در کنار برنامههای معمول عبادی از ابزارهای جذاب معنوی مانند روایتگری داستانهای شهدا و دعوت از علما و صاحب نفسها استفاده شود. این برنامهها میتوانند شوق و انگیزه همه به خصوص جوانان را برای درک و چشیدن لذت معنوی عمیق افزایش دهد. همچنین توجه به محیط و فضای اطراف نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ چرا که اگر فضای محیطی مناسب نباشد نمیتوان انتظار داشت افراد به معنویت واقعی دست یابند.
ایشان در توضیح اهمیت آدابآموزی در اعتکاف تشریح میکند: باید برای معتکفان بستهای محتوایی شامل آداب و احکام اعتکاف طراحی و در اختیارشان قرار داده شود. این بسته باید در فضای مجازی نیز توزیع شود تا آنها پیش از شروع مراسم با آداب و شرایط مناسب آشنا شوند. به عنوان مثال همان طور که در یک کتابخانه عمومی باید سکوت را رعایت کرد، در مراسم اعتکاف نیز باید احترام به محیط، سکوت و آرامش و همچنین رعایت اصول اخلاقی و عبادی در اولویت قرار گیرد. علاوه بر این باید از آوردن موبایلها و وسایل ارتباطی که ممکن است موجب حواسپرتی و مشغولیتهای غیرضروری شود پرهیز کرد.
نبایدها و بایدهای اعتکاف، رعایت اصول معنوی
نجاتی به برخی از باید و نبایدهای اعتکاف نیز اشاره کرده و میگوید: یکی از مشکلات اصلی در برخی از برنامههای اعتکاف، طولانی شدن زمان خواب و استراحت است که ممکن است به کاهش تأثیر معنوی مراسم منجر شود. از این رو باید تلاش شود خوابیدن و استراحت طولانیمدت جزو برنامه اصلی قرار نگیرد. علاوه بر این باید از فعالیتهای تفریحی و بازیهای غیرضروری در مراسم اعتکاف پرهیز شود تا اهداف تربیتی و عبادی مراسم تحت تأثیر قرار نگیرد. همچنین برای جلوگیری از بروز آسیبهای فرهنگی و اخلاقی باید از ورود هر گونه رفتار غیرایمانی و غیرمناسب به فضاهای مربوط به اعتکاف جلوگیری شود.
این کارشناس تربیتی تصریح میکند: تشکیل تیم مدیریتی مجرب و کارآزموده برای برنامهریزی و اجرای مراسم اعتکاف بسیار اهمیت دارد. به همین خاطر پیشنهاد میشود در این تیم باید افرادی با تخصصهای مختلف از جمله فردی مسئول امور فرهنگی و دینی و دیگری برای اجرای فنی مراسم حضور داشته باشند. این برنامهریزی باید بر اساس اصول دقیق و علمی صورت گیرد تا تمامی بخشهای مختلف برنامه از جنبههای تربیتی، معنوی، آموزشی و فرهنگی به درستی پیادهسازی شوند. باید در نظر داشته باشیم تحقق خواستههای رهبر معظم انقلاب مبنی بر انجام «کار خوب در جای خوب و با روش خوب» باید در هر بخش از این برنامهها مد نظر قرار گیرد. در این صورت است که با بهرهگیری از آموزههای دینی و رعایت آداب و اصول معنوی میتوان این فرصت را به پلهای برای ارتقای روحی، اخلاقی و دینی همه به خصوص جوانان و نوجوانان تبدیل کرد.
نظر شما