تالاب‌های کشور، از دیرباز زیستگاهی ارزشمند برای پرندگان مهاجر بوده‌اند؛ این مناطق، هرساله میزبان هزاران پرنده مهاجر از سراسر جهان هستند که به‌دنبال آب‌وهوای معتدل و منابع غذایی غنی به این منطقه سفر می‌کنند، با این حال، در سال‌های اخیر، این پناهگاه‌های طبیعی با تهدیدات جدی مواجه شده‌اند که بازار غیرقانونی فروش پرندگان مهاجر یکی از مهم‌ترین آن‌هاست.

این تالاب‌ها نه‌تنها زیستگاهی برای گونه‌های کمیاب و ارزشمند پرندگان مهاجر محسوب می‌شود، بلکه بخشی از میراث طبیعی کشور و بخشی از زنجیره اکوسیستم جهانی نیز هستند، با این حال، فعالیت‌های غیرقانونی، مانند شکار بی‌رویه و فروش این پرندگان، نه‌تنها تهدیدی برای تنوع زیستی منطقه بلکه زنگ خطری برای محیط زیست جهانی است، این اقدامات غیرقانونی، علاوه بر نابودی گونه‌های حیات وحش، موجب تخریب اکوسیستم محلی، تغییر در الگوهای مهاجرت پرندگان و کاهش شدید جمعیت گونه‌های در معرض خطر شده است.

از سوی دیگر، تلاش‌های نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد برای مقابله با این تهدیدات، نشان‌دهنده عزم جدی برای حفاظت از این میراث ارزشمند است. تعطیلی بازار غیرقانونی فروش پرندگان وحشی، نتیجه همکاری بین دستگاه‌های امنیتی، قضایی، فعالان محیط زیست و جامعه محلی است که به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه و مؤثر مورد تقدیر قرار گرفته است، حال سؤال اینجاست؛ آیا تعطیلی این بازار می‌تواند نقطه آغازی برای نجات تنوع زیستی این منطقه باشد؟

تالاب‌های شمال کشور و پرندگان مهاجر نقش حیاتی در اقتصاد و فرهنگ منطقه دارند؛ بسیاری از اهالی این شهرستان به شغل‌های مرتبط با پرندگان، از جمله شکار و فروش آن‌ها در بازارهای غیرقانونی وابسته‌اند. این بازارها که سال‌هاست بخشی از اقتصاد محلی محسوب می‌شوند، اکنون با فشارهای قانونی و محیط زیستی رو به تعطیلی هستند. در این شرایط، اهالی با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند. برخی از آن‌ها معتقدند که اجرای این قوانین به معیشت آن‌ها آسیب خواهد زد و از طرفی از دیگران خواسته می‌شود که به حفاظت از طبیعت توجه بیشتری داشته باشند. در این میان، برخی نگرانی‌هایی دارند که ممکن است حذف این بازارها بدون در نظر گرفتن مشاغل جایگزین، زندگی بسیاری از خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

در مورد شکار غیر قانونی پرندگان مهاجر و فروش آن‌ها در بازارهای غیر قانونی با مرتضی شیرزور، کارشناس محیط زیست گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

آسیب ژنتیکی غیر قابل جبران

مرتضی شیرزور، کارشناس محیط زیست در پاسخ به اینکه بازارهای غیر قانونی فروش پرندگان مهاجر بر تنوع زیستی و اکوسیستم تالاب‌ها چه تاثیری گذاشته است به خبرنگار تحریریه جوان قدس گفت: هیچ تفاوتی ندارد که بازارهای غیر قانونی برای پرندگان باشد یا سایر موارد. اولین ضربه‌ای که این بازارهای غیر قانونی می‌تواند وارد کند ذخیره‌گاه‌های که به عنوان پذیرنده‌های این پرنده‌گان مهاجر یا بومی در آن حضور دارد به مرور زمان جمعیت این پرندگان کاهش پیدا می‌کند. این مورد از لحاظ ژنتیکی می‌تواند آسیب‌ها جدی را برای آن منطقه در پی داشته باشد.

وی تاکید می‌کند که برداشت‌های بدون ضابطه از تالاب‌ها ضربه‌ای سنگین خواهد زد و در ادامه بیان کرد: دریاچه‌ها و تالاب‌های که در اطراف کشور به عنوان یکی از مقاصد پرندگان مهاجر هستند باید بر اساس تعاریف و ضوابط سازمان‌های داخلی و بین‌المللی جمعیت آن‌ها کنترل شود و اگر بدون ضابطه از این تالاب‌ها برداشت صورت بگیرد ضربه‌ای سنگین و جبران ناپذیر بر محیط زیست وارد خواهد شد؛ مخصوصا اگر از پرندگان کمیاب و رو به انقراض این بهره‌برداری انجام شود.

شیرزور برای جلوگیری از شکار غیر قانونی و بازار فروش آن‌ها پیشنهاد می‌کند: در برنامه عمران سازمان ملل متحد جلوگیری از هر فعالیت غیر قانونی تاکید شده است؛ ارتزاق از راه‌های غیر قانونی جرم است و برای جلوگیری از آن باید راه بدیل را پیدا کنیم تا کسانی که از روش‌های غیر مجاز امرار معاش می‌کنند بتواند از این راه بدیل ادامه زندگی بدهند. برای جلوگیری از شکار و فروش پرندگان مهاجر می‌توانیم؛ با ارائه مجوزهای لازم زمینه پرورش آن‌ها را فراهم کنیم تا مردم بتوانند با خیال راحت این پرندگان را پرورش داده و به فروش برسانند، هم امرار معاش کنند و هم کمکی برای محیط زیست و ادامه حیات پرندگان مهاجر و بومی انجام بدهند.

آموزش اولین و آخرین راه

این کارشناس محیط زیست در مورد آگاهی بخشی از آسیب شکار غیر قانونی پرندگان مهاجر می‌گوید: هر سازمانی یک بخش آموزشی دارد که متاسفانه مدت‌ها است از آن غافل هستیم؛ هیچ کاری را با اجبار نمی‌توانیم به مردم تحمیل کنیم یا آموزش بدهیم. برای آگاهی مردم نیاز به برنامه ریزی داریم و از راه‌های مختلف می‌توانیم این کار انجام بدهیم، قطعا آموزش بر روی افرادی که سن کمی دارند یا جوان هستند زودتر اثر می‌گذارد. اگر این آگاهی بخشی نسبت به یک گونه‌ای از پرندگان یا دیگر حیوانات صورت نگیرد، احتمال این زیاد است که ما ناخواسته و بدون آگاهی زنجیره زیستی را به هم بزنیم.

وی در این زمینه افزود: یک نکته را باید به صورت جدی مورد نظر داشته باشیم که در سیستم‌های زیستی بعضی از گونه‌ها ذخایر ژنتیکی هستند که به راحتی قابلیت جایگزینی را ندارند و با آموزش دادن به مردم می‌توانیم این گونه‌ها را حفظ و از انقراض آن‌ها جلوگیری کنیم.

میراثی برای آیندگان

شیرزور درباره توسعه پایدار و حفاظت از میراث طبیعی کشور اظهار داشت: توسعه پایدار به این معنی که نسل‌های آینده بتوانند از آن منبع نیازهای خود را برطرف کند؛ نیاز انسان تنها تامین غذا نیست، ما نیازهای بصری هم داریم. بعضی از گونه‌های پرندگان هستند که بخشی از سبد غذایی ما انسان‌ها را تشکیل می‌دهند و بعضی از آن‌ها آفت‌ها را از بین می‌برند یا مواد مغذی را وارد آب می‌کند که در نتیحه بازهم ما از آن استفاده می‌کنیم، پس وجودشان در زنجیره زیستی حیاتی است. نسل‌های آینده را از دیدن، لمس کردن گونه‌های مختلف محروم نکنیم، شاید در حال حاضر برای ما بدون ارزش باشد. اما نبود آن‌ها در چرخه زیستی بی تاثیر نخواهد بود و صدمه جبران ناپذیری را وارد خواهد کرد. اولین کاری که ما برای فرزندان خود می‌توانیم این است که جلو تخلفات و شکارهای غیر قانونی گونه‌های مختلف را بگیریم و یا زمینه پرورش آن‌ها را فراهم کنیم.

وی تاکید می‌کند که هیچ دانشی نمی‌تواند جایگزینی برای گونه‌های حیوانی بسازد و بیان کرد: بعضی وقت‌ها از نبود یک گونه حیوانی افسوس می‌خوریم که با هیچ هزینه‌ و علمی نمی‌توانیم جایگزینی برای آن درست کنیم. پس همه مسئولیت داریم تا از گونه‌های حیوانی حفاظت کنیم.

شیرزور در مورد نحوه صدور مجوز برای شکار پرندگان گفت: صدور پروانه برای شکار در هر استانی ساز و کار خودش را دارد که بعد از کارشناسی و طی مراحل قانونی به متقاضیان داده می‌شود. کنترل جمعیت گونه‌های حیوانی مهمترین نکته در صدور مجوز شکار در نظر گرفته می‌شود به عنوان مثال امسال در خراسان رضوی برای کنترل جمعیت کبوتر چاهی و بهره‌برداری از آن این پروانه برای متقاضیان صادر شد. یعنی بدون سرشماری از پرندگان مجوز شکار یا پرورش آن‌ها در مزارع صادر نمی‌شود.

وی در پایان از حامیان محیط زیست و حیوانات خواست که به جای تندروی‌ها به یک راهکار مشترک برسند تا هم به حفظ طبیعت کمک کنیم و هم به نیازهای معیشتی مردم پاسخ بدهیم.

خدابخش حکیمی_ خبرنگار تحریریه جوان قدس