مواضع سیاسی ایشان در برابر خلفای عباسی، الگویی ماندگار از مبارزه بدون خشونت را ترسیم میکند؛ مبارزهای که حفظ تشیع و افشای چهره طاغوت را همزمان ممکن ساخت.
زمینه تاریخی؛ امامت در عصر سرکوب
امام کاظم(ع) در سال ۱۴۸ هجری، رهبری شیعیان را در یکی از تاریکترین ادوار تاریخ اسلام آغاز کرد. همزمانی امامت ایشان با چهار خلیفه عباسی منصور، مهدی، هادی و هارون؛ که پایههای حکومت خود را بر سرکوب و اختناق بنا کرده بودند، چالشی بیسابقه بود. عباسیان که ابتدا با شعار حمایت از اهلبیت(ع) به قدرت رسیده بودند، بهسرعت چهره واقعی خود را آشکار کردند و هر صدای مخالفی به ویژه از سوی علویان را با زندان، تبعید و اعدام خاموش کردند. امام(ع) در این دوره، علاوه بر زندانهای مکرر، زیر نظارت دائمی دستگاه خلافت قرار داشت، اما با تدبیر، شبکه ارتباطی شیعیان را از طریق شاگردانی چون علی بن یقطین، که به مقام وزارت هارون رسید حفظ کرد.
مبارزه فرهنگی: پاسخ به شبهات، افشای نفاق
امام(ع) در برابر تحریفهای عباسیان از مفاهیم دینی، موضعی روشنگرانه اتخاذ میکرد. هنگامی که مهدی عباسی با استناد به نبود صراحت در حرمت شراب در قرآن؛ به شرابخواری علنی روی آورد، امام(ع) با استدلال به آیات سوره اعراف و بقره، حرام بودن آن را اثبات کرد و فرمود: «خداوند شراب را "اثم" نامیده و اثم در قرآن حرام است.» این پاسخ چنان کوبنده بود که مهدی به ناچار گفت: «این فتوای هاشمی است!»
همچنین، زمانی که مهدی عباسی با برگزاری مراسم نمایشی «رد مظالم» در پی جلب محبوبیت بود، امام(ع) با طرح مسئله فدک، غصب حقوق اهلبیت(ع) را یادآوری کرد و نشان داد این اقدامات، تنها عوامفریبی است.
حمایت غیرمستقیم از قیامهای عدالتخواهانه
اگر چه امام(ع) به دلیل شرایط تقیه، مستقیماً وارد نبرد مسلحانه نمیشد اما از جنبشهای ضدظلم حمایت میکرد. در قیام حسین بن علی (صاحب فخ) که علیه حکومت هادی عباسی شکل گرفت؛ پیش از شورش به او هشدار داد: «تو کشته خواهی شد... مردم در عمل منافقند.» پس از شهادت او نیز با تجلیل از شهیدان، پیام مبارزه با ستم را زنده نگه داشت. این موضع، خشم هارون را برانگیخت، اما تقدیر الهی بر آن بود که امام(ع)، زندانهای طولانی و شکنجههای هارون را تاب آورد.
استراتژی تقیه و نفوذ: حفظ شبکه شیعه
امام(ع) با تربیت شاگردانی وفادار و نفوذ آنان در دستگاه خلافت، دو هدف کلیدی را دنبال میکرد:
۱. کاهش فشار بر شیعیان از طریق تأثیرگذاری بر تصمیمات حکومتی.
۲. جمعآوری مالیات شرعی (سازمان وکالت) و حمایت مالی از نیازمندان.
نمونه بارز این استراتژی، علی بن یقطین بود که با حفظ جایگاه وزارت در حکومت هارون، همزمان پیامهای امام(ع) را به شیعیان میرساند و از توطئههای ضدشیعی آگاه میساخت.
روشنگری در برابر نمایشهای دینی خلفا
امام(ع) در برابر اقدامات نمایشی خلفا برای مشروعیتسازی، واکنشهایی نمادین نشان میداد. هنگامی که منصور عباسی در مراسم عید، هدایای مردم را به ظاهر در راه خدا تقسیم میکرد، امام(ع) با پذیرش هدیه یک شاعر که اشعاری در رثای امام حسین(ع) سروده بود و بخشش تمام اموال به او، پیام روشنی فرستاد که «هدف زنده نگه داشتن آرمان شهیدان کربلاست، نه توجیه ثروتاندوزی حاکمان.»
وصیت برای عصر غیبت: انتظار فرج، عبادتی برتر
امام کاظم(ع) با پیشبینی دوران سخت غیبت، به شیعیان آموخت که مقاومت، تنها به مبارزه سیاسی محدود نیست. ایشان فرمود: «برترین عبادت پس از شناخت خدا، انتظار فرج است.» این سخن، استراتژی «مبارزه منفی» را ترسیم میکند: حفظ ایمان در شرایط سخت، آمادگی برای ظهور و تلاش برای برپایی عدالت، حتی در تاریکترین روزگاران.
در پایان میتوان گفت؛ سیره امام کاظم(ع) نشان میدهد مقاومت در برابر ظلم، الزاماً نیاز به درگیری فیزیکی ندارد. ایشان با ترکیب روشنگری، نفوذ هوشمندانه و حفظ شبکه شیعه، نه تنها مکتب تشیع را از نابودی نجات داد، بلکه الگویی ماندگار برای مبارزه با استبداد، در هر زمان و مکانی به جا گذاشت.
نظر شما