یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم هر کشوری، آثار و اماکن تاریخی آن هستند.
کشور ما ایران هم با داشتن فرهنگ و تمدنی چندین هزارساله از این نعمت بی‌بهره نیست. جای‌جای سرزمین ما آثار تاریخی متعدد و شگفت‌انگیزی را در خود نهان کرده که دیدن آن هر بازدیدکننده‌ای را به وجد می‌آورد. یکی از شهرهای تاریخی و بسیار مهم ایرانشهر شوش در استان خوزستان است که بازمانده‌ای از تمدن عیلامی‌ها به‌حساب می‌آید؛ ازجمله اماکن تاریخی این شهر، قلعه شوش است که از ظاهری خیره‌کننده برخوردار است.
این قلعه در مجاورت کاخ آکروپل و روی تپه شوش واقع‌شده و معروف به قلعه فرانسوی‌هاست. این قلعه حدود ۱۲۰ سال پیش در زمان قاجار توسط آجرهای به‌جای مانده از کاخ داریوش ساخته‌شده است. از این ‌رو قلعه شوش همانند تکه‌ای از کاخ داریوش است.
عده‌ای معتقدند در ساخت این قلعه نباید از مصالح کاخ داریوش استفاده می‌شد ولی عده‌ای دیگر می‌گویند اگر از مصالح مرغوب کاخ داریوش استفاده نمی‌شد این بنا تا امروز استوار نمی‌ماند.
این قلعه در حقیقت یادگاری از دوران قاجار در استان خوزستان است که تکه‌ای از چغازنبیل و کاخ داریوش را در دیوارهای آجری خود جای ‌داده و این قلعه که از دیدنی‌ترین قسمت‌های شوش است، در نزدیکی بسیاری از جاذبه‌های تاریخی این شهر قرار گرفته است.
سبک معماری
از آنجایی‌که قلعه شوش بر بلندای تپه قرار گرفته به‌صورت پلکانی ساخته‌شده است. بنابراین سبک معماری این قلعه همانند قلعه‌های زمان قرون‌ وسطا در اروپاست. همچنین وجود دو حیاط در ارتفاع‌های متفاوت، مصالحی چون خشت و آجر مهر تأییدی بر سبک معماری قلعه شوش است. پلکانی بودن این قلعه موجب شده بسیاری قلعه شوش را همانند زندان باستیل در فرانسه بدانند.
اگر از بالا به این قلعه نگاه کنید مانند ذوزنقه‌ای است که دورتادور آن با راهرویی احاطه‌شده است. این قلعه دو حیاط و سه ورودی دارد. در بدو ورود به این قلعه طاق‌های رومی، تزئیناتی آجری، ورودی‌های قوسی شکل و آجرهایی را که منقش به کتیبه هستند، ببینید. این کتیبه‌ها به زبان میخی همانند زیگورات چغازنبیل است بنابراین بسیاری این قلعه را نماینده کوچکی از چغازنبیل می‌دانند. وجود آجرهای بسیار در نمای قلعه شوش نیز موجب شده این قلعه به قلعه آجر معروف شود.
از آنجایی‌که هر قلعه‌ای برای دیده‌بانی نیاز به برج دارد، قلعه شوش هم از این قاعده مستثنا نیست و دارای چندین برج است. برجی در وسط حیاط قرار گرفته که معروف به برج شمالی است. همچنین برج دیگری در قسمت غربی بوده که در گذشته دارای کاربری کبوترخانه بوده است.
تاریخچه
برای آشنایی بیشتر با تاریخچه قلعه شوش ناگزیر باید با تاریخچه حفاری‌های منطقه باستانی شوش آشنا شویم؛ زیرا این قلعه طی این کاوش‌ها ساخته شده است. نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی شوش در سال ۱۸۵۱ توسط کنت لفتوس انگلیسی شروع شد. بعدتر زوجی فرانسوی با بستن قراردادی با دربار ناصرالدین‌شاه کار کاوش در این منطقه را در دست گرفتند. طی این قرارداد آثار بدست‌آمده در این منطقه باید میان دو کشور تقسیم می‌شد.
هدف از ساخت این قلعه در واقع مکانی برای نگهداری از آثار باستانی بود که در منطقه شوش پیدا می‌شد. یک گروه باستان‌شناس فرانسوی بعد از تحقیق در منطقه شوش و بدست آمدن آثار باارزشی که هیچ‌گونه تدابیر امنیتی برای آن لحاظ نشده بود، این مکان را برای حفاظت از آثار مزبور ایجاد کردند.
ژاک دمورگان و تیم همراهش در سال ۱۸۹۷ با استفاده از خشت‌ها و آجرهای بدست‌آمده از دوره‌های مختلف در تپه شوش در بخش شمالی تپه تاریخی آکروپل، قلعه‌ای با معماری قرون ‌وسطایی ساختند که به آن شاتو (به معنی قصر در زبان فرانسوی) گفته می‌شد. جالب است بدانید قلعه شوش با نظارت خاندان فیلی، چند مهندس دزفولی و کمک کارگران ایرانی شهر دزفول ساخته شد و به مدت چند سال متوالی محل نگهداری اشیای مهم، اسناد مربوط به حفاری و همچنین محل استراحت هیئت فرانسوی بود.
قلعه آکروپل
خوب است بدانید قلعه شوش با نام قلعه آکروپل هم شناخته می‌شود چرا که در جوار تپه آکروپل قرار گرفته است. همچنین به این قلعه «موزه آجر» یا «چغازنبیل کوچک» هم گفته می‌شود به این علت که در ساخت بخش‌هایی از آن از آجر نوشته‌ها و کتیبه‌های کشف شده از کاخ آپادانای شوش (کاخ داریوش هخامنشی) و آجرهای زیگورات چغازنبیل شوش استفاده شده است.قلعه شوش در زمان جنگ ایران و عراق صدمات زیادی دید؛ اما بعد از اتمام جنگ طی سال‌های نخست ۷۰ مورد بازسازی و مرمت شد؛ اما مرمت به‌صورت حرفه‌ای و اصولی انجام ‌نشده و در بعضی از قسمت‌ها رنگ‌آمیزی‌ها در جلوه قلعه تأثیر گذاشته و به اصالت آن لطمه زده است. در حال حاضر قلعه شوش به دلیل عواملی چون نم و فرسایش خسارات جدی دیده است.
از آنجایی‌که در زمان ساخت قلعه از پی استفاده‌ نشده، احتمال خطرهایی چون ریزش بنا وجود دارد از این‌ رو گاهی درهای این قلعه حتی در زمان‌های اوج حضور گردشگران به روی بازدیدکنندگان بسته است.