آن‌گونه که گفته می‌شود، موفقیت این طرح در گرو اختصاص بودجه و مشارکت گروه‌های مردمی برای نگهداشت درخت است، به‌ویژه آنکه هزینه هر نهال به طور متوسط ۷۵ هزار تومان برآورد شده است.
کاشت یک‌میلیارد اصله نهال در نقاط مختلف کشور بی‌تردید هدفی غیرقابل دسترس نیست؛ اما با توجه به شرایط و روند پیشرفت کار به نظر نمی‌رسد این هدف براساس برنامه پیش‌بینی شده در چهار سال محقق شود.
علی تیموری، رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به‌تازگی در آخرین نشست رسانه‌ای خود به‌صراحت گفته است: بنده معتقد نیستم طرح کاشت یک‌میلیارد نهال فقط باید در قالب مدت زمان مشخص چهار ساله انجام شود، مهم این است که ما با تمام توان خود این طرح حیاتی را براساس پشتوانه علمی و پژوهشی و با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و منابع آبی استان‌های مختلف اجرایی کنیم و جلو ببریم.
این طرح را با منابع داخلی سازمان پیش برده‌ایم
رضا احمدی، مجری طرح کاشت یک‌میلیارد نهال در گفت‌وگو با قدس احیا، توسعه و غنی‌سازی جنگل‌ها، ایجاد بوستان‌های جنگلی، توسعه زراعت چوب، کنترل فرسایش خاک و بیابان‌زایی، کاهش گازهای گلخانه‌ای از طریق ترسیب کربن (به میزان هر هکتار ۳۵ تن)، افزایش سرانه جنگل (از ۱۷هکتار به ۱۹هکتار)، جلوگیری از تغییر اقلیم و بهبود معیشت جوامع محلی را از اهداف مهم این طرح عنوان می‌کند و می‌گوید: اقدامات اجرایی این طرح مردمی را از سال۱۴۰۲ و با تجهیز ۲۲۰نهالستان در حوزه دولتی و بیش از ۵۰۰نهالستان بخش خصوصی و مردمی آغاز کردیم، به‌طوری که در این سال ۲۳۷میلیون اصله نهال جنگلی و بیابانی تولید شد که ۱۱۶میلیون آن در نهالستان‌های دولتی و ۱۲۱میلیون هم در نهالستان‌های بخش خصوصی و مردمی بود. همچنین بیش از ۶۲ میلیون نهال باغی و مثمر توسط معاونت باغبانی تولید شد. امسال هم تا پایان بهمن بیش از ۳۶۵میلیون نهال جنگلی، بیابانی، باغی و زراعی در نهالستان‌های دولتی و خصوصی تولید شده، ضمن اینکه ۵۶ میلیون نهال توسط معاونت باغبانی تولید شده است.
وی با اشاره به اینکه از مجموع نهال‌های تولید شده در سال گذشته حدود ۲۰۰میلیون نهال به عرصه‌های طبیعی منتقل و کاشت آن‌ها انجام شده است، می‌افزاید: امسال هم برپایه گزارش‌های ما که مربوط به دو هفته پیش است، از مجموع نهال‌های تولید شده حدود ۹۰میلیون نهال را با مشارکت مردم در عرصه‌های طبیعی غرس کردیم.
احمدی در پاسخ به چرایی کاشته نشدن ۵۰میلیون نهال تولید شده در سال ۱۴۰۰ و همچنین ۲۷۵میلیون نهال در سال جاری، می‌گوید: برمبنای قانون ما ملزم هستیم گونه‌های مختلف و مختص بومی مناطق جنگلی، بیابانی و سازگار با شرایط آب و هوایی مناطق کشور را تولید کنیم و از سوی دیگر استقرار برخی از گونه‌های تولیدی منوط به این است که برای چند سال در نهالستان‌ها پرورش پیدا کنند تا به ارتفاع قابل توجهی برسند؛ چون رشدشان کُند است، به همین خاطر معمولاً پس از گذشت سه سال به عرصه‌ها منتقل و کاشته می‌شوند. همچنین برای کاشت نهال شرایط از لحاظ آب و هوایی باید مناسب باشد، این درحالی است که گزارش‌های دریافتی ما از سازمان هواشناسی حاکی از کاهش ۵۰درصدی نزولات آسمانی در سال جاری بوده و همین موضوع برای مقطعی موجب توقف کار کاشت نهال در عرصه‌ها شده است. البته الان خوشبختانه میزان بارش‌ها تا حدی خوب شده که ان‌شاءالله پس از سپری شدن سرما کاشت نهال در بسیاری از استان‌ها ادامه خواهد یافت و آمار کاشت نهال در هفته‌های آینده افزایش می‌یابد.
وی تخصیص نیافتن منابع مالی به میزان لازم را یکی دیگر از چالش‌های اجرای طرح کاشت یک‌میلیارد نهال در چهار سال عنوان می‌کند و می‌افزاید: در اجرای این طرح بحث تأمین مالی دارای اهمیت زیادی است، چون این کار به کارگر روزانه و معمول نیاز دارد و یا برای حمل خاک، نهاده‌ها و نهال‌ها باید هزینه‌ها تأمین و به صورت نقدی پرداخت شود، به همین خاطر برای این موضوع در سال جاری حدود ۲۳۷میلیارد تومان اعتبار مصوب شده بود که در نهایت حدود ۵۰میلیارد تومان تخصیص داده شد که ۵میلیارد تومان آن به صورت نقدی و بقیه به صورت اسناد و اوراق خزانه بود. در نتیجه برای استان‌ها در تأمین اعتبار مشکلاتی پیش آمد اما به هرحال بخشی از منابع مورد نیاز از محل اعتبارات داخلی سازمان منابع طبیعی تأمین شد و از سوی دیگر دوستان ما در استان‌ها زحمت کشیده و از منابع مختلف و حتی قرض و وام، کار را پیش بردند.
مجری طرح کاشت یک‌میلیارد نهال با اشاره به اینکه سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برای جبران توقف‌های احتمالی در کاشت نهال، برنامه کاشت بذر گونه‌های مختلف را در عرصه‌های طبیعی در دست اقدام دارد، ادامه می‌دهد: جنگل‌کاری به شیوه‌های مختلف قابلیت اجرا دارد که نهال‌کاری یکی از آن‌هاست. یکی دیگر از شیوه‌ها که کم‌هزینه‌تر و متناسب با شرایط یا همگام با طبیعت است، کاشت بذر انواع گونه‌های درختی و درختچه‌ای است که ما آن‌ها را به‌عنوان گونه‌های پیشگام یا گونه‌های پرستار می‌شناسیم، مانند انواع بادام کوهی یا ارژن‌ها که از خانواده‌های سریع‌الرشد هستند و خودشان به‌سرعت را با شرایط طبیعی وفق می‌دهند. به همین خاطر سال گذشته اقدام به بذرکاری در برخی عرصه‌ها کردیم و امسال هم آن را ادامه دادیم.
احمدی طرح یاد شده را کاملاً مردمی می‌خواند و می‌گوید: از مجموع یک‌میلیارد نهال پیش‌بینی شده فقط ۳۰درصد یا ۳۳۰میلیون نهال مختص سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری است که در قالب طرح‌های آبخیزداری، جنگل‌کاری و... در پنج ناحیه رویشی کشور که از قبل برای کاشت نهال مورد مطالعه قرار گرفته و مشخص شده است، کاشته می‌شوند؛ بقیه توسط بخش خصوصی و مردم انجام می‌شود. البته در بخش توسعه فضای سبز، نهال را به‌صورت رایگان در اختیار مردم می‌گذاریم و آماده‌ایم با صنایع و کارخانه‌ها نیز همکاری کامل داشته باشیم، اما در هر حال باید بدانیم موفقیت و تکمیل این طرح نیازمند عزم، همت و همکاری دولتمردان است و رسانه‌ها نیز با فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی می‌توانند این کار را ترویج کنند.
وی با اشاره به اینکه حدود ۴میلیون و ۶۰۰هزار هکتار برای طرح کاشت یک‌میلیارد نهال در کشور پیش‌بینی شده، می‌افزاید: بخش عمده‌ای از این اراضی در خارج از مناطق شمالی کشور قرار دارند. درواقع از این رقم فقط ۵۳۸هزار هکتار مربوط به استان‌های شمالی است و بقیه آن که ۸۵درصد را شامل می‌شود در دیگر استان‌های کشور قرار دارند.
احمدی درباره نوع نهال‌های در نظر گرفته شده برای کاشت هم می‌گوید: حدود ۵۰درصد نهال‌های تولیدی، چندمنظوره و اقتصادی هستند که بادام، سنجد، انار و توت از جمله آن‌هاست و برخی نیز مانند اکالیپتوس در بخش زراعت و تولید چوب استفاده می‌شوند.
مجری طرح کاشت یک‌میلیارد نهال سپس به زراعت چوب اشاره و اظهار می‌کند: در این خصوص پیش‌بینی اولیه این بود که حدود ۳۰درصد از طرح را شامل شود، اما با توجه به استقبال گسترده مردم و صاحبان صنایع چوب و کاغذ، این رقم به حداقل ۵۰درصد افزایش پیدا کرد و پیش‌بینی می‌شود بیشتر از این شود.
احمدی در همین زمینه می‌افزاید: برمبنای مطالعات، افزون بر ۹۰۰هزار هکتار عرصه مستعد توسعه زراعت چوب در کشور وجود دارد. به عنوان مثال فقط در خوزستان حدود ۲۹۰هزار هکتار عرصه مستعد برای کاشت اکالیپتوس شناسایی و نقشه آن تهیه شده است و اگر بخواهیم ۴۷۰هزار هکتار اراضی جزر و مدی حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان و سواحل مکران را نیز به آن اضافه کنیم، تنها در جنوب ایران می‌توان بیش از یک‌میلیارد درخت کاشت.
چاره‌ای جز اجرای این طرح نداریم
نقی شعبانیان، مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی در طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی نیز به ما می‌گوید: کاشت نهال در کشور با توجه به تشدید تغییرات اقلیمی، افزایش گازهای گلخانه‌ای و وارونگی دما، بالا بودن فرسایش خاک، افزایش ریزگردها و پایین بودن سرانه جنگل در کشور، یک ضرورت است؛ یعنی یکی از بهترین راهکارهای برون‌رفت از این مشکلات، توجه به منابع طبیعی به‌ویژه توسعه جنگل و کاشت درخت است. تا جایی که شرایط به ما اجازه می‌دهد باید درخت بکاریم، به‌ویژه گونه‌های جنگلی را غرس کنیم، چون گونه‌های باغی و کشاورزی بیشتر آب‌بر و در معرض امراض و آفات هستند اما گونه‌های جنگلی و بیابانی اگرچه یک هزینه اولیه دارند، اما بعداً می‌توانند پشتوانه‌ای برای توسعه کشاورزی و امنیت زیستی باشند، درواقع می‌توانند در آینده در استحصال و ذخیره آب هم کمک کنند.
وی در همین زمینه می‌افزاید: در ایران در یک مقطعی کارهای خوبی در زمینه کاشت نهال انجام گرفت به‌طوری که در برنامه اول توسعه کشور در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ افزون بر ۷۲۰میلیون نهال فقط در نهالستان‌های دولتی تولید و کاشته شد. به همین میزان هم توسط بخش خصوصی نهال تولید و غرس شد که نتیجه کار هم کاملاً مثبت است، به‌طوری که این نهال‌ها الان بزرگ شده و دارند نقش اکولوژیکی و اجتماعی خود را به‌خوبی ایفا می‌کنند. اما کم‌کم روند کار نزولی شد به‌طوری که در برنامه ششم توسعه میزان تولید نهال در کشور به ۱۶۰میلیون اصله رسید که از این رقم نیز فقط حدود ۲۵میلیون نهال کاشته شد. این وضعیت درحالی است که ما در برنامه نخست توسعه در بحث تولید گازهای گلخانه‌ای رتبه بیستم را در جهان داشتیم اما الان بنا به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در این حوزه جایگاه ششم دنیا را داریم.
شعبانیان با بیان اینکه کاشت یک‌میلیارد نهال در کشور طرح تازه‌ای نیست، عنوان می‌کند: براساس ماده۱۵ قانون افزایش بهره‌وری کشاورزی و منابع طبیعی کشور مصوب سال۱۳۸۹، دولت مکلف بوده در ۱۰سال سرانه جنگل را از هزارو۷۰۰ به ۲هزارو۵۰۰ مترمربع برساند که برای تحقق چنین هدفی می‌بایستی ۶میلیارد اصله نهال در کشور کاشته می‌شد که متأسفانه این اتفاق نیفتاد و ما در همان سرانه هزارو۷۰۰ مترمربع جنگل باقی ماندیم.
بنابراین طرح مردمی کاشت یک‌میلیارد نهال در قالب یا درون دیگر طرح‌های سازمان منابع طبیعی مثل طرح احیا و غنی‌سازی جنگل‌ها، طرح توسعه جنگل‌ها، طرح کنترل بیابان‌زایی و... قرار می‌گیرد.
وی درباره دلایل کاهش تولید و کاشت نهال در سال جاری نسبت به سال گذشته می‌گوید: در فصل دوم اجرای طرح یاد شده کاشت نهال در بسیاری از استان‌های کشور هنوز تمام نشده و این کار تا پایان فروردین سال آینده هم ادامه دارد. یعنی از مجموع ۱۶۵میلیون نهال تولید شده حدود ۱۰۰میلیون نهال تا پایان فروردین کاشته می‌شود. اما بی‌تردید بحث کمبود اعتبار در کاهش کاشت نهال در سال جاری در قیاس با سال نخست اجرای طرح تأثیرگذار بوده است و اگر قرار باشد این طرح طبق برنامه پیش‌بینی شده و با سرعت پیش برود، نیاز به توجه و اعتبار بیشتری دارد. عامل دیگر هم شاید به شرایط و فضای نهالستان‌ها برگردد.
این نوسان‌ها جای نگرانی ندارد. شاید یک سال ۱۰۰میلیون نهال کاشته شود و سال بعد ۳۰۰میلیون نهال. به هرحال اگر بودجه لازم برای طرح تخصیص پیدا کند کاشت یک‌میلیارد نهال در چهار سال انجام می‌گیرد، البته اگر این کار به جای چهار سال در ۶سال هم انجام شود خیلی مهم نیست، چون این طرح از این نظر خوب است که می‌خواهد فرهنگ‌سازی کند و در همین راستا می‌بینیم کاشت نهال به مدارس وارد شده است. از سوی دیگر بسیاری از نهالستان‌های کشور که به عنوان یکی از زیر ساخت‌های توسعه جنگل محسوب می‌شوند در حال از بین رفتن بودند؛ اما با اجرای این طرح بیش از ۹۵درصد آن‌ها احیا شده‌اند.
در طرح اولیه کاشت یک‌میلیارد نهال، برای اجرای این برنامه ۱۸همت پیش‌بینی شده بود اما در سال گذشته فقط ۱۰۰میلیارد تومان برای کاشت ۲۵۰میلیون نهال تخصیص یافته بود؛ با این حال، کار در سال نخست اجرای برنامه طبق انتظارها پیش رفت اما قطعاً برای سال‌های بعد نیاز است بودجه کافی برای آن تخصیص پیدا کند، چون واقعاً محیط زیست بستر حیات است.
شعبانیان در پاسخ به اینکه چند درصد نهال‌های تازه کاشته شده از بین می‌روند، بیان می‌کند: این یک موضوع فنی است؛ اما در مجموع می‌توان گفت در شرایط عادی اگر به‌طور میانگین ۲۵ تا ۳۰درصد نهال‌ها خشک شوند چنین اتفاقی خیلی اشکال ندارد و طبیعی است. در حال حاضر طرح‌های نهال‌کاری در کشور تا ۷۰درصد موفقیت‌آمیز هستند.
وی با اشاره به اینکه مردم و تشکل‌ها در اجرای طرح یاد شده تا ۵۰درصد پای کار آمده‌اند، می‌افزاید: بخشی از اراضی ملی ما به‌ویژه در استان‌های خوزستان و گیلان قابلیت احاله مدیریت را دارند و با اجرای طرح مربوط نیز مردم در بحث نهال‌کاری به‌خوبی مشارکت کرده‌اند اما از صنایع و همه نهادها و سازمان‌های کشور انتظار می‌رود مشارکت و حمایت بیشتری از خود نشان دهند.
وی درخصوص نگرانی بعضی کارشناسان که معتقدند با توجه به نبود نظارت‌های کافی، احاله مدیریت عرصه‌های طبیعی احتمال سوءاستفاده از آن‌ها را افزایش می‌دهد، می‌گوید: هر کاری اگر به‌درستی انجام نشود قطعاً پیامدهایی خواهد داشت. در موضوع احاله مدیریت هم اگر درست عمل نکنیم به عرصه‌ها و محیط زیست کشور آسیب می‌رسد. بنابراین از نظر فنی و قانونی باید طوری عمل کنیم که چنین اتفاقی نیفتد و یا آسیب‌ها حداقل باشد، چون به هرحال در کشور به تولید چوب نیاز داریم. از این رو از نظر فنی در وهله نخست عرصه‌هایی را احاله مدیریت می‌کنیم که شرایط مناسبی از نظر منابع آبی داشته باشند؛ مثلاً در استان خوزستان ۲۵۰هزار هکتار برای احاله مدیریت و زراعت چوب شناسایی شده که البته تاکنون فقط در حدود ۴۵هزار هکتار زراعت چوب انجام شده است. از نظر حقوقی هم برای جلوگیری از هر نوع سوءاستفاده احتمالی از عرصه‌هایی که احاله مدیریت می‌شوند جلسات زیادی در سازمان منابع طبیعی برگزار شد و از سوی دیگر قرارداد ماده۳ مورد بازنگری قرار گرفت. یعنی تمام مسیرهای احتمالی سوءاستفاده بسته شده و به نظر نمی‌رسد از این محل سوءاستفاده‌ای صورت بگیرد.
شعبانیان در خاتمه با اشاره به افزایش ۴۲درصدی اعتبارات هزینه‌ای سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برای مدیریت منابع طبیعی و همچنین نگاه ویژه این سازمان در پیگیری دریافت خسارت از صنایع، معادن و بخش‌هایی که به منابع طبیعی آسیب وارد می‌کنند، می‌گوید: در چنین شرایطی به نظر می‌رسد کاشت یک‌میلیارد نهال در سال‌های آینده با موفقیت اجرایی شود.
نظر شما