امام رضا(ع) گشاینده و برطرف‌کننده دردها، سختی‌ها و مشکلات مردم بودند و هستند. آن حضرت خیلی به فکر فقرا بود، تا جایی که وقتی غذا می‌خورد مقداری از بهترین غذاهای سفره را در ظرفی جمع می‌کرد و می‌فرمود به فقرا بدهند. آن حضرت به فرزند بزرگوارشان امام جواد(ع) نامه نوشت که نکند خادمان، تو را از در فرعی منزل عبور دهند که نیازمندان، تو را نبینند، از در اصلی تردد کن و همیشه مقداری طلا و نقره همراهت باشد تا به آنان بدهی که با این کار، خداوند تو را بلند مرتبه کند، انفاق کن و ترس تنگدستی نداشته باش.

چهارشنبه هر هفته این توفیق را داریم تا خوانندگان عزیز رواق را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کرده و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. این هفته در محضر استاد حوزه حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رحیمی، از شرح لقب دلنشین «فرج المکروب» را بهره‌مند خواهیم شد؛ به امید آنکه گامی در راستای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام برداریم.

یکی از القاب زیبای امام رضا(ع) «فَرَجُ المَکروب» است. بفرمایید سند این لقب چیست و در مورد معنای لغوی و اصطلاحی آن برای خوانندگان رواق توضیح دهید.

این لقب در یکی از سلام‌های زیارت جوادیه حضرت رضا(ع) این‌گونه آمده است «السلام علی فرج المکروب». فرج در لغت به معنای گشایش، رهایی، آسودگی و رفع گرفتاری است. وقتی می‌گوییم «خداوند فرج عنایت کند» یعنی از خدا می‌خواهیم گشایشی در کارها ایجاد و مشکلات را برطرف کند. «مکروب» هم به کسی گفته می‌شود که دچار کرب و بلا، غم، اندوه، گرفتاری و سختی شده است. به عبارت دیگر «مکروب» یعنی کسی که در یک وضعیت بحرانی و ناگوار قرار گرفته و نیازمند کمک و رهایی است. وقتی این دو کلمه با هم ترکیب می‌شود و می‌گوییم «فَرَجُ المَکروب» یعنی کسی که گشایش و رهایی را برای افراد گرفتار و دردمند به ارمغان می‌آورد.

چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی در وجود امام رضا(ع) سبب شده آن حضرت به این لقب نامیده شوند؟

برای پاسخ به این پرسش باید به سیره و منش امام رضا(ع) در زندگی فردی و اجتماعی توجه ویژه کنیم. امام رضا(ع) از یک طرف مظهر علم، حکمت، تقوا و فضیلت بود. دانش گسترده، قدرت استدلال قوی و بیان شیوای ایشان سبب می‌شد بتواند در مناظرات علمی، حق را آشکار و شبهات را برطرف کند. از طرف دیگر، امام رضا(ع) بسیار رئوف، مهربان، دلسوز و غمخوار مردم بود. امام(ع) به مشکلات مردم توجه داشت، به نیازمندان کمک می‌کرد، حامی مظلومان بود و در رفع اختلافات و کدورت‌ها تلاش می‌کرد. این ویژگی‌ها سبب می‌شد مردم آن حضرت را پناه خود بدانند و برای رفع مشکلاتشان به ایشان مراجعه کنند.

چند نمونه از سیره و رفتار امام رضا(ع) را که تجلی «فَرَجُ المَکروب» بودن ایشان باشد ذکر کنید.

آن حضرت خیلی به فکر فقرا بود، تا جایی که وقتی غذا می‌خورد مقداری از بهترین غذاهای سفره را در ظرفی جمع می‌کرد و می‌فرمود به فقرا بدهند. حضرت به امام جواد(ع) نامه نوشت که نکند خادمان، تو را از در فرعی منزل عبور دهند که نیازمندان و فقرا تو را نبینند. از در اصلی تردد کن و همیشه مقداری طلا و نقره همراهت باشد تا به آنان بدهی که با این کار، خداوند تو را بلندمرتبه کند، انفاق کن و ترس تنگدستی نداشته باش.

آن حضرت وقتی به نیازمندی کمک می‌کرد، دستش را از لای در بیرون آورده و کیسه را به او می‌داد. می‌فرمود: نمی‌خواهم ذلت سؤال را در چهره‌اش ببینم. امام رضا(ع) حتی فرج‌المکروب برای دانشمندان هم بود، یعنی هرگاه مشکلی علمی پیش می‌آمد با صبر، حوصله و شرح صدر، پاسخگوی آنان بود.

احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی که خود از علما و دانشمندان عصر خویش بود، پس از نامه‌نگاری‌های زیادی که میان او و امام انجام شد و سؤالاتی که کرد و جواب‌هایی که شنید، معتقد به امامت حضرت رضا(ع) شد. روزی به امام(ع) گفت: «من میل دارم در مواقعی که مانعی در کار نیست و رفت‌وآمد من از نظر دستگاه حکومت اشکالی تولید نمی‌کند شخصاً به خانه شما بیایم و حضوراً استفاده کنم». یک روز آخر وقت، امام رضا(ع) مرکب شخصی خود را فرستاد و بزنطی را پیش خود خواند. آن شب تا نیمه‌های شب به سؤال و جواب‌های علمی گذشت. بزنطی مشکلات خویش را می‌پرسید و امام جواب می‌داد. بزنطی از این موقعیت که نصیبش شده بود به خود می‌بالید و از خوشحالی در پوست نمی‌گنجید.

شیعیان و زائران حضرت رضا(ع) چه درس‌هایی می‌توانند از این لقب و سیره امام رضا(ع) بگیرند؟

ما می‌توانیم با الگوگیری از سیره امام رضا(ع)، در حد توان خود گره از مشکلات دیگران بگشاییم و غم و اندوه را از دل‌ها بزداییم. برای این کار باید نخست به مشکلات مردم توجه کنیم. سعی کنیم مشکلات و نیازهای اطرافیان را بشناسیم و دوم در حد توان با آبرو و مال خود آن را برطرف کنیم. همچنین می‌توانیم با همدردی و همدلی با دیگران، کمی از آلام و دردهای آنان بکاهیم. می‌توانیم اختلافات میان افراد را برطرف کرده و کدورت‌ها را از بین ببریم. به هر حال کسی که ادعا می‌کند پیرو و شیعه امام رضا(ع) است و از دور و نزدیک به زیارت آن حضرت مشرف می‌شود، باید خود را ملجأ و پناهگاه بی‌پناهان قرار بدهد و تا می‌تواند با تأسی به امام و پیشوای رئوف خود، مشکلات مردم را حل کند.