پروین اعتصامی با نام اصلی رخشنده، متولد 25 امین روز از اخرین ماه سال 1285 در تبریز و شاگرد استادانی همچو علی‌اکبر دهخدا و محمدتقی بهار بود. او تخلص «پروین» را برای خود انتخاب کرد که تا آن زمان نامی مرسوم برای دختران نبود به طوری‌که در شناسنامه‌اش مشاهده می‌شود بعدها پروین نام خود را از رخشنده به پروین تغییر داد. وی بعدها مجبور شد در شعری، توضیح بدهد که پروین، نامی دخترانه است:
مرد پندارند پروین را، چه برخی زاهل فضل این معما گفته نیکوتر که پروین مرد نیست
پروین بیشتر به‌دلیل به کار بردن سبک شعری مناظره در شعرهایش معروف است. مضامین و معانی شعرهای او توصیف‌کننده دلبستگی عمیقش به پدر، استعداد و شوق فراوانش به آموختن دانش، روحیه ظلم‌ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران، حمایت از حقوق زنان و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان جامعه است.
جزئیاتی از زندگی
اعتصامی از کودکی زبان‌های فارسی و انگلیسی و عربی را نزد پدرش آموخت و از همان کودکی سرودن شعر را آغاز کرد. پدرش، میرزا یوسف خان اعتصامی آشتیانی، شاعر و مترجم بود و در شکل‌گیری زندگی هنری پروین و کشف توانایی‌ها و ذوق و گرایشش به شعر نقش مهمی داشته است. پروین در بیست و هشت سالگی ازدواج کرد؛ اما به خاطر اختلاف فکری با همسرش، پس از چندی از او جدا شد. پروین تا پایان زندگی‌اش با هیچ‌کس درباره این ازدواج ناموفق سخن نگفت و فقط غزلی در این باره سرود که سه بیت نخست آن با این ابیات آغاز می‌شود:
ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی؟ جز سرزنش و بدسری خار چه دیدی؟
رفتی به چمن لیک قفس گشت نصیبت غیر از قفس ای مرغ گرفتار چه دیدی؟
ای شمع دل‌افروز تو با این همه پرتو جز مشتری سفله به بازار چه دیدی؟
از جدایی تا درگذشت
پس از جدایی مدتی در کتابخانه دانشسرای عالی تهران به کتابداری مشغول شد. یگانه اثر چاپ و منتشرشده از پروین دیوان‌اشعار او است، که دارای ۶۰۶ شعر شامل‌اشعاری در قالب‌های مثنوی، قطعه و قصیده است. شعرهای پروین پیش از چاپ به‌صورت مجموعه و کتاب، در مجله بهار و منتخبات آثار از ضیاء هشترودی و امثال و حکم از دهخدا، چاپ می‌شدند. موفقیت اولین چاپ دیوان‌اشعار او سبب پیدایش زمینه برای چاپ‌های بعدی شعرهای او شد. اعتصامی پیش از چاپ دومین نوبت از دیوان‌اشعارش، بر اثر بیماری حصبه مقارن با سی و پنج سالگی و در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ در تهران دارفانی را وداع گفت و در حرم فاطمه معصومه، در آرامگاه خانوادگی‌اش، به خاک سپرده شد. زادروز او روز بزرگداشت پروین اعتصامی نام‌گذاری شده‌است. پس از مرگ پروین، مراسم رسمی دولتی به‌مناسبت بزرگداشت برگزار نشد. مدیر کانون زنان ایران، به‌دلیل برخی مسائل سیاسی، از برگزاری مجلس یادبود برای پروین در آن کانون خودداری کرد. از پاسخ محرمانه فرمانداری قم در تاریخ هجدهم فروردین ۱۳۲۰ به تلگراف وزارت کشور در باب «موضوع حمل جنازه دختر اعتصام‌الملک»، به‌روشنی می‌توان دریافت که دستگاه امنیتی رضاشاه نسبت به او حساسیت داشته‌است. این حساسیت می‌تواند ریشه در رد کردن نشان لیاقت توسط پروین داشته باشد. اما پس از برکناری رضاشاه از قدرت و به حکومت رسیدن محمدرضاشاه، دوستان و علاقه‌مندان پروین به‌مناسبت نخستین سالگرد مرگ او در فروردین ۱۳۲۱، مجلس یادبودی برای وی برپا کردند و با سرودن‌اشعار نسبت به سکوت و بی‌مهری دوران استبداد در حق پروین واکنش نشان دادند.
زندگی هنری
نخستین شعرهای پروین اعتصامی در هفت‌سالگی بوده‌است و برخی از زیباترین شعرهایش مربوط به دوران نوجوانی (۱۱ تا ۱۴سالگی) او هستند. از معروف‌ترین شعرهایی که او در این سنین سروده‌است می‌توان به شعرهای گوهر و سنگ، ای مرغک، اشک یتیم، کودک آرزومند، صاعقه ما ستم اغنیاست، سعی و عمل و اندوه فقراشاره کرد. اشعار او اغلب از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی خالی‌اند. در میان‌اشعار او، شعری وجود ندارد که با کمک آن بتوان صراحتا شخص شاعر را شناخت. شعر اعتصامی از دیدگاه طرز بیان مفاهیم و معانی، بیشتر به‌صورت «مناظره» و «سؤال و جواب» است. در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده که وی را از این لحاظ در میان شاعران فارسی برجسته ساخته‌است. این مناظره‌ها نه‌تنها میان انسان‌ها و جانوران و گیاهان، بلکه میان انواع اشیا از قبیل سوزن و نخ نیز اتفاق می‌افتد. اعتصامی در بیان مقاصد خود از هنرهای «شخصیت‌بخشی» و «تخیل» و «تمثیل»، با شیوایی کم‌نظیری استفاده بسیار کرده‌است.
چاپ و انتشاراشعار
یوسف اعتصامی(برادر پروین) پیش از ازدواج پروین، با چاپ مجموعه اشعار او مخالف بود و این کار را با توجه به اوضاع و فرهنگ روزگار، نامناسب می‌دانست. او فکر می‌کرد دیگران چاپ اشعار یک زن جوان را، راهی برای پیدا کردن همسر به حساب آورند. اما پس از ازدواج پروین و جدایی از همسرش به این کار رضایت داد. پیش از نخستین چاپ دیوان پروین، بعضی ازاشعار پروین در مجله بهار، «منتخبات آثار» از «سید ضیا هشترودی» و «امثال و حکم» از دهخدا چاپ شده بودند. از انتشار نخستین چاپ دیوان او در سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی توسط چاپخانه مجلس شورای ملی که همراه با مقدمه از ملک‌الشعرای بهار بود، بسیار استقبال شد. سعید نفیسی در روزنامه ایران به معرفی دیوان پروین پرداخت و وزارت معارف برای تقدیر از پروین، به او نشان علمی اهدا کرد. این باعث خارج شدن پروین از انزوای پس از طلاقش شد. نخستین مجموعه شعر پروین، شامل اشعاری بود که وی تا پیش از ۳۰سالگی سروده بود و بیش از ۱۵۰ قصیده، قطعه، غزل و مثنوی داشت. البته دیوان پروین شامل همه اشعار سروده‌شده توسط او نیست، زیرا او چند سال پیش از مرگش، قسمتی از اشعارش را که مطابق میلش نبوده را سوزانده است.
جشنواره فیلم پروین اعتصامی
جشنواره فیلم پروین اعتصامی که به نام این شاعر فعالیت می‌کند هر سال به برخی زنان فیلم‌ساز که دارای فیلم بلند سینمایی هستند، جایزه اهدا می‌کند. این جشنواره بر اساس طرحی از «مازیار رضاخانی» در دی‌ماه ۱۳۸۳ تشکیل شد و تاکنون هرساله برگزار می‌شود. موضوعات فیلم‌های این جشنواره، نقش زنان در تحکیم بنیان خانواده، نقش زنان در تنظیم اقتصاد خانواده و زنان سرپرست‌خانوار است. این جشنواره تاکنون در ۸ دوره برگزار شده و توانسته ۸۴۴ فیلم‌ساز زن را شناسایی و معرفی کند.
معجزه پروین
درباره پروین فقط یک فیلم ساخته شده است. «پروین» با نام قبلی «معجزه پروین» فیلم ایرانی به کارگردانی و نویسندگی محمدرضا ورزی کارگردان مطرح تلویزیون که آثار تاریخی از جمله «معمای شاه» و «سال‌های مشروطه» را ساخته است ساخته سال ۱۴۰۲ است. این فیلم به تهیه‌کنندگی محمدرضا شریفی‌نیا محصول مشترک بنیاد سینمایی فارابی و وزارت میراث فرهنگی است که نخستین بار در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر اکران شد.
فیلم پروین تلاش می‌کند که تصویری از زندگی پروین اعتصامی، شاعری که در اوایل دهه ۱۳۰۰ شمسی به دنیا آمده و در ادامه آن زندگی می‌کرده است، ارائه دهد. داستان بیشتر به زندگی شخصی و چالش‌های اجتماعی و فرهنگی پروین می‌پردازد و در کنار آن به بررسی جایگاه زنان در جامعه مردسالار آن زمان و فشارهای اجتماعی وارد بر آن‌ها نیز می‌پردازد. یکی از نقاط برجسته فیلم، تلاش برای نمایش ارتباطات پروین با خانواده‌اش، به‌ویژه با پدر و همسرش و حضور در محافل ادبی است. داستان فیلم که در دوران پهلوی می‌گذرد، در کنار روایت زندگی پروین اعتصامی به عنوان یک شاعر زن، نکاتی در مورد زندگی و جایگاه زنان در جامعه برای رویا پردازی و داشتن هویت می‌پردازد و با ظرافت‌هایی تفاوت‌های فرهنگی و طبقاتی را نیز به نمایش می‌گذارد. مارال بنی آدم، آزیتا حاجیان، محمدرضا شریفی نیا، حسین پاکدل، محمد علی نجفی، امیرحسین صدیق، رامین ناصر نصیر، رضا فیاضی، بیژن بنفشه خواه، یوسف صیادی، حسام نواب صفوی و ملیکا شریفی نیا ازجمله بازیگرانی هستند که در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند. مارال بنی آدم نیز برای حضور در نقش اول این فیلم، در جشنواره فلیم فجر 1402، جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را نیز از آن خود نمود.
نظر شما