به گزارش قدس آنلاین، بیش از سه دهه از شهادت شهید سیداسماعیل بلخی می‌گذرد، در این مدت کسی نیست که به تاریخ معاصر افغانستان آشنا باشد، اما او را نشناسد. شهید بلخی از جمله مبارزان انقلابی افغانستان علیه استبداد بود که در سال 1347 به شهادت رسید. برخی بر این باورند که وجه سیاسی و مبارزاتی شهید بلخی بر دیگر وجوه او، از جمله وجه شاعری، سایه انداخته و کمتر فرصت و مجالی بوده است که از این منظر اندیشه‌های او مورد بررسی قرار گیرد؛ این در حالی است که مهمترین اثر به یادگار مانده از او، دیوان اشعارش است.

محمدکاظم کاظمی، شاعر و پژوهشگر افغانستانی، در یادداشتی که در کتاب «ستاره شب دیجور» منتشر شده است، وجه شاعری علامه بلخی را اینگونه توصیف می‌کند: «ما هنوز «بلخی شاعر» را نمی‌شناسیم، ولی این ادعا نه بدان معناست که او در عالم شعر اسم و رسمی ندارد. شیفتگان شعر او بسیارند ولی اغلب آن‌ها از پایه و مایه هنری این شعرها بی‌اطلاع‌اند و شیفتگی‌شان هم بیشتر به‌واسطۀ ارادتی است که به بلخی عالم، مبارز و سیاستمدار دارند و یا به‌واسطۀ افکاری که در این شعرها متجلّی می‌بینند.

امّا دسته‌ای دیگر هم این شاعر را خوب درنیافته‌اند. آنان بعضی از شاعران و منتقدان رسمی کشور مایند که بنا بر معیارهای ادبی صرف، نمی‌توانند یا نمی‌خواهند در کنار بزرگانی چون استاد خلیل‌الله خلیلی، ملک‌الشعرا بیتاب، قاری عبدالله، غلام‌احمد نوید، محمدابراهیم خلیل و امثال این‌ها ـ که البته بعضی‌شان هم چندان بزرگ نبوده‌اند ـ مقامی هم برای شهید بلخی قائل شوند. چنین است که شعر شهید بلخی در وضعیتی شگفت قرار گرفته. هستند کسانی که او را بزرگترین شاعر معاصر افغانستان می‌دانند و نیز هستند کسانی که به‌زحمت حاضرند همو را حتی جزو 10-12 شاعر مطرح این دوره به‌شمار آورند»... .

ابوطالب مظفری، شاعر افغانستانی، در کتاب «خون تاک» تلاش کرده است گزیده‌ای از اشعار او را به مخاطبان امروز و فارسی‌زبانان معرفی کند. این کتاب که از سوی نشر آمو به چاپ رسیده و قرار است در نمایشگاه کتاب امسال نیز عرضه شود، «خون تاک» نام دارد. مظفری در گفت‌وگویی با تسنیم بیشتر درباره این کتاب توضیح داد که مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:

*تسنیم: آقای مظفری کتاب «خون تاک» گزیده‌ای از اشعار شهید بلخی است. کمی درباره این اثر بیشتر توضیح دهید، چرا از میان شاعران افغانستانی، شهید بلخی را انتخاب کردید؟

من به دلایل مختلف از قدیم به شخصیت و شعر شهید بلخی توجه داشته‌ام. کتاب «خون تاک» در ادامه کاری بود که در 20 سال پیش انجام دادم و آن تصحیح دیوان شعر شهید بلخی بود. در این تصحیح تمام شعرهای او را با نسخه‌ها و دست‌نوشته‌هایی که از او به یادگار مانده است، تطبیق دادم.

پس از گذشت سال‌ها احساس کردم که جامعه ما نیازمند گزیده‌ای از اشعار شهید بلخی است تا دسترسی و مطالعه آن راحت‌تر باشد؛ از همین رو کتاب «خون تاک» شکل گرفت. در شعرهای شهید بلخی ما شاهد فضاهای مختلفی از جمله مذهبی، مرثیه، اجتماعی، سیاسی و ... هستیم. به نظرم رسید که ممکن است جوانان امروز به برخی از شعرهای ایشان بیشتر توجه نشان دهند؛ از همین رو در «خون تاک» گزیده‌ای از غزلیات اجتماعی و فکری شهید بلخی انتخاب و ارائه شده است.

*تسنیم: اهمیت شهید بلخی در ادبیات افغانستان از چه منظری است؟

شهید بلخی در دوره‌ای پا به ادبیات افغانستان گذاشت که دوره استبداد بود. در آن زمان خاندانی بر افغانستان حکومت می‌کرد که پایبند به قوانین نبودند، در واقع این حاکمیت، استمرار حکومتی خانوادگی بود. در چنین فضایی، شهید بلخی به مشکلات عظیمی که جامعه افغانستان به دلیل حضور این حکومت متحمل می‌شد، اعتراض کرد. او نخستین شاعری است که دست روی چند موضوع کلیدی گذاشت که مبارزه با ستم و استبداد یکی از این موضوعات پررنگ و پرتکرار در اشعار اوست. آزادی، نکته دیگری است که شهید بلخی در اشعارش به آن توجه نشان داده است که در واقع، مفهومی در امتداد مبارزه با استبداد به شمار می‌آید. 

وحدت ملی دیگر موضوع کلیدی در اشعار شهید بلخی است؛ موضوعی که امروزه نیز به عنوان یکی از آسیب‌های جامعه افغانستان شناخته می‌شود. از دیگر موضوعات مورد توجه شهید بلخی، می‌توان به وحدت جهان اسلام اشاره کرد. او درد جامعه اسلامی و افغانستان را در ظهور نفاق می‌داند و برای از بین بردن این درد نیز سال‌ها مبارزه کرد و در زندان افتاد. او سال‌ها در بدترین زندان کابل اسیر بود و همانجا بیمار شد و بعد از مدت زمان کوتاهی از دنیا رفت.

از این منظر، شهید بلخی در ادبیات افغانستان یک نمونه استثنایی است. شعرهای او روحیه مقاومت و جوانمردی را ترویج می‌دهد و بر استقلال‌طلبی و وحدت در جامعه افغانستان تأکید دارد.  

*تسنیم: گویا بیشترین سروده‌های ایشان نیز حاصل سال‌هایی است که در زندان بوده‌اند. این مسئله چه تأثیری بر ذهن و زبان شاعر داشته است؟

زندان در افغانستانِ آن دوره با تصوری که ما امروزه از زندان داریم، بسیار متفاوت است. شهید بلخی سال‌ها در سیاه‌چال زندگی می‌کرده و در این سال‌ها، زمستان‌های سختی را پشت سر گذاشت که در قصیده‌ای به صورت کامل این شرایط را توضیح داده است. کابل زمستان‌های سردی دارد؛ این سرما زمانی بیشتر می‌شود که در زندانی باشی و وسایل گرمایشی در دسترس نباشد و دیوارهای زندان را نم گرفته باشد.

او در اشعارش توضیح می‌دهد که خود در زندان چه شرایطی دارد، دیگر زندانیان در چه وضعیتی روزگار خود را سپری می‌کنند، زندانیانی که از دیگر کشورها مانند پاکستان یا شوروی هستند، چه شرایطی دارند و سپس این شرایط زندان را با وضعیت زندگی یک عده خاص که با شکوه در بیرون از زندان مشغول گذران عمر هستند، مقایسه می‌کند. 

می‌توانیم بگوییم که زندان عزم شهید بلخی را راسخ‌تر کرد و یک نوع پختگی نیز به او بخشید. او در زندان با تأملی که داشت، به این نتیجه رسید که مشکلات افغانستان ریشه‌دارتر از این است که با یک کودتا یا تغییر فردی، برطرف شود.  

*تسنیم: پس از سال‌ها از شهادت شهید بلخی، هنوز دیوان ایشان منبع کاملی برای ارائه تمامی اشعارش نیست. چرا همه اشعار او در دیوان گردآوری نشده است؟

بله، همین‌طور است. شهید بلخی در طول این سال‌ها حدود 70 و چند هزار شعر گفته است که از این تعداد، فعلاً آنچه در دسترس است، ناچیز و حدود 4 هزار شعر است. بخش عطیمی از شعرهای او در طول سال‌های جنگ از دست رفته است. وقتی خانه‌ها را بازرسی می‌کردند، بسیاری از اشعار ایشان را مدفون می‌کردند که بخشی از این اشعار گم شده است.

بخش دیگری از اشعار او در دست افراد باقی مانده بود که جمع‌آوری نشد. شهید بلخی در زندان شعرهایش را روی کاغذهای سیگار می‌نوشت، این دسته از اشعار نیز پس از مدتی یا به دلیل خراب شدن کاغذ از بین می‌رفتند یا جمع‌آوری نشده و نابوده شده‌اند.  

*تسنیم: آقای محمدکاظم کاظمی در یادداشتی عنوان کرده‌اند که چهره ادبی و وجه شاعری شهید بلخی کمتر مورد توجه قرار گرفته و آن‌گونه که باید ایشان از این منظر معرفی و شناخته نشده‌اند. دلیل این امر چیست؟

شاعرانی که بیشتر به جامعه می‌پردازند و مخاطبانشان توده مردم هستند، یک مقدار فراغت کمتری نسبت به شاعرانی دارند که در دیگر حوزه‌ها فعالیت می‌کنند. از سوی دیگر، این دسته از شاعران، کمتر به موضوعات حرفه‌ای در شعر مانند خیال‌های پیچیده، ظرایف زبانی و ... توجه نشان می‌دهند. شهید بلخی نیز شاعری انقلابی است که مخاطبش مردم هستند: 

جوانان، در قلم، رمز شفا نیست
دوای درد استبداد، خون است

ز خون بنویس بر دیوار ظالم
که آخِر، سیل این بنیاد، خون است ...

به همین دلیل شعرهای او در میان شاعرانی که فقط شعر عاشقانه می‌گویند، چندان استقبال نشد اما در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت، به طوری که او در میان جامعه و جبهه مقاومت جزو  شاعران محبوب بوده است. 

*تسنیم: کتاب «خون تاک» تلاش دارد تا پیوندی میان جامعه و مخاطب امروز افغانستان با شعر شهید بلخی ایجاد کند. فکر می‌کنید اشعار شهید بلخی از این منظر چه حرف و پیامی برای جوان امروز افغانستان دارد؟

همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردم، ما هنوز هم درگیر جهالت و با یک نوع بی‌ثباتی ناشی از عصبیت‌های قومی و قبیله‌ای مواجه هستیم، با یک نوع استبداد رأی که با زور اسلحه قرار است بر مردم حکومت کند. مشکلاتی را که شهید بلخی در شعرش اشاره می‌کند و به خاطر آن به زندان می‌افتد، مشکلات اصلی امروز جامعه افغانستان نیز هست. شعر شهید بلخی شعر امروز است و جوانان امروز افغانستان هم برای اینکه به اصلاح جامعه بپردازند، می‌توانند اشعار او را مد نظر داشته باشند.

*تسنیم: در نمایشگاه امسال کتاب دیگری هم دارید؟ 

بله، قرار است پس از سال‌ها دو جلد از اشعار من از سوی انتشارات عرفان منتشر شود و در دسترس علاقه‌مندان قرار گیرد. جلد نخست این کتاب شامل شعرهای کلاسیک من است که با عنوان «شهریاری و شتربانی» منتشر خواهد شد و جلد دوم، دربردارنده شعرهای سپید و نیمایی است که با عنوان «تنباکوی تلخ وطنی» به چاپ خواهد رسید.